عراق نگران کابوس‌های بعد از داعش

سال گذشته وقتی نیروهای داوطلب مردمی به خانه هایشان در شهر جنگ زده تکریت برگشتند، از شهر ویرانه‌ای بیش باقی نمانده بود. آنها تلاش کردند، آثار حکومت تکفیری‌های داعش را از چهره شهر پاک کنند و برای آنکه به شهروندان نشان دهند امنیت به شهر بازگشته، به جای اسلحه، دوربین هایشان را به دست گرفتند و درست در مکان‌هایی که داعش از صحنه‌های سربریدن اسرا فیلمبرداری کرده بودند، از خودشان عکس و فیلم گرفتند.

اما محو آثار به‌جا مانده از حکومت 10 ماهه داعش بر تکریت یا هر نقطه دیگری که از چنگ داعش آزاد می‌شود، به این سادگی امکان پذیر نیست.

«عمر»، یکی از نیروهای داوطلب مردمی (الحشد الشعبی) می‌گوید، اهالی تکریت بعد از خروج تکفیری‌ها از شهر تلاش کردند به شبکه برق سراسری متصل شوند ولی تلاش آنها با موفقیت همراه نبود، بنابراین برای تأمین برق مجبور شدند به سیستم برق محلی که در زمان نیروهای تکفیری راه‌اندازی شده بود، متوسل شوند.

عمر می‌خندد و می‌گوید: «شبکه برق محلی که در زمان تکفیری‌ها راه‌اندازی شد، بهتر از شبکه برق سراسری است که توسط دولت اداره می‌شود. متأسفانه این یک حقیقت تلخ است.»شکی نیست که بازپس‌گیری قلمروها از نیروهای تکفیری یک چالش بزرگ است، اما قابل اسکان کردن شهری مثل تکریت از آن هم دشوار‌تر و چالش برانگیزتر است. ائتلاف تحت رهبری امریکا و دولت عراق تاکنون میلیاردها دلار برای شکست دادن داعش خرج کرده‌اند و پیروزی‌هایی قابل توجه هم به دست آورده‌اند که از آن جمله می‌توان به بازپس‌گیری 40 درصد از قلمروهایی که توسط گروه‌های تکفیری اداره می‌شد، اشاره کرد. با این حال آمار و ارقام نشان می‌دهد، تاکنون تلاش زیادی برای بازسازی کشوری که توسط نیروهای تکفیری چندپاره شده، صورت نگرفته است.

پنتاگون می‌گوید از سال 2014 تاکنون 5/6 میلیارد دلار خرج تلاش‌های نظامی برای بیرون راندن نیروهای تکفیری از عراق کرده است. اما آمار موجود حاکی از آن است که فقط 15 میلیون دلار برای پایداری ثبات کنونی این مناطق خرج شده‌است. این مسأله یک بار دیگر نقص بزرگ سیاست‌ها و استراتژی‌های جنگی امریکا را گوشزد می‌کند که غرب همیشه در جنگ‌ها پیروز می‌شود، اما از پیامدهای بعد از آن غافل می‌ماند.اقتصاد یکی از مواردی است که غرب پس از حملات و عملیات جنگی خود از آن غافل می‌ماند. نمونه آن را می‌توان در عراق مشاهده کرد. عراق بعد از گذشت 12 سال از سرنگونی صدام که با مداخله نظامی امریکا و متحدانش صورت گرفت، با بحران اقتصادی جدی مواجه است. بحرانی که هر روز بیش از پیش خودنمایی می‌کند.

بر اساس آمارهای سازمان ملل، این کشور همچنین با بحران آوارگی مواجه است، بر اساس این آمار 3/3 میلیون نفر از جمعیت عراق در وضعیت آوارگی به‌سر می‌برند. از طرفی اختلافات و خونریزی‌های فرقه‌ای که دولت مالکی چندین سال نیروی خود را صرف مبارزه با آن کرده بود، اکنون دوباره از سر گرفته شده است. این در حالی است که همین اختلافات بود که منجر به شعله ور شدن آتش خشم بین گروه‌های مختلف مسلمان و قدرت‌گیری گروه تکفیری داعش شد تا بتواند بخش زیادی از قلمرو سنی نشین را تحت کنترل خود درآورد. مجموعه این مشکلات می‌تواند پیروزی نظامی به‌دست آمده در این کشور را عملاً به شکست تبدیل کند.

اکنون یک‌سال از آزادی تکریت می‌گذرد و این شهر به خاطر بازگشت سریع ساکنانش به زندگی عادی و تلاش آنها برای سروسامان دادن به اوضاع بعد از خروج نیروهای تکفیری داعش، به عنوان شهری موفق تحسین شده است. برای اهالی تکریت، دلایل زیادی برای جشن گرفتن این آزادی وجود دارد: نزدیک به 90 درصد از 160 هزار نفری که از شهر فرار کرده بودند، دوباره به شهر بازگشته‌اند. آنها زیرساخت‌های شهری را مجدداً بازسازی کرده‌اند و کمتر کسی به دنبال انتقام‌گیری است. اما نکته قابل تأمل که در واقع حکم کنایه برای دولت عراق و نیروهای ائتلاف تحت رهبری امریکا را دارد، این است که ساکنان شهر مشغول بهره بردن از زیرساخت‌هایی هستند که زمانی داعشی‌ها در شهر ایجاد کرده بودند و این یعنی عراق هنوز با چالش‌های زیادی مواجه است که طی سال‌ها نتوانسته از عهده حل آنها برآید.

«زیدالعلی»، نویسنده کتاب «تلاش برای آینده عراق» می‌گوید: «دولت باید مردم را متقاعد کند اوضاع بهتر خواهد شد. اگر بنا باشد دولت با رویه کنونی ادامه دهد، هر تلاشی برای شکست داعش بی‌فایده خواهد بود چرا که نارضایتی‌ها می‌تواند منجر به سربرآوردن مجدد داعش، یا نسخه‌ای جدیدتر از آن شود.»

داستان یک شهر

تکریت مرکز استان صلاح الدین که بیشتر آن را به عنوان محل تولد صدام می‌شناسند، از اولین شهرهایی بود که تابستان سال 2014 طی یک یورش رعدآسا به دست نیروهای تکفیری داعش افتاد، این شهر همچنین از اولین شهرهایی بود که از شورشیان بازپس گرفته شد. ردیف خانه هایی که در اثر انفجار تخریب شده‌اند و تل‌های بزرگ خاک که سراسر شهر را پوشانده‌اند دو حقیقت را به رخ می‌کشند. نخست اینکه آزاد‌سازی هر سانتیمتر از این شهر چه میزان مشکل بوده است و دوم اینکه راهی طولانی برای بازسازی این شهر پیش روی عراقی‌ها قرار دارد.

کاهش درآمد نفت خام، کشور نفت خیز عراق را در آستانه سقوط مالی قرار داده است. مسئولان این کشور می‌گویند برای تأمین کسری بودجه به 6 تا 10 میلیارد دلار کمک مالی نیاز دارند که باید از طریق دریافت وام تأمین شود. دولت مرکزی همچنان مسئول اصلی تأمین هزینه پروژه‌های بازسازی در کشور است. اما هزینه این پروژه‌ها تا‌کنون توسط سازمان ملل، گروه‌های حقوق بشری و اهالی محلی تأمین شده است.

سازمان ملل تا‌کنون 8 میلیون دلار به ساکنان تکریت کمک مالی کرده تا بتوانند زیرساخت‌های اصلی شهر را بازسازی کنند. سازمان ملل می‌گوید هنوز در مورد میزان خرابی‌های شهر تکریت برآورد مالی دقیقی صورت نگرفته است.

برخی از نمایندگان مجلس هم گفته‌اند برای بازسازی هر یک از شهرهای کوچک نزدیک تکریت هزینه‌ای در حدود 10 میلیارد دلار لازم است. این رقم آنهایی را که چشم به بازپس‌گیری موصل دوخته‌اند، نگران کرده است. موصل دومین شهر بزرگ عراق و مقر اصلی نیروهای تکفیری داعش است. ائتلاف تحت رهبری امریکا گفته تا آخر امسال این شهر را از دست نیروهای داعش خارج خواهد کرد.

زخم‌های روانی

قطعاً بازسازی شهرهای ویران شده از جنگ کار سختی است، اما درمان زخم‌های روانی و تنش‌های فرقه‌ای که داعش در مدت حضور خود به آن دامن زده، کار بس سخت تری است. عراقی‌ها می‌دانند برخی از هموطنان آنان و حتی برخی همسایگانشان که از نزدیک با آنها آشنا بودند یا به نیروهای تکفیری پیوستند یا در برابر هجوم داعش به شهرهای عراق سیاست سکوت و مصالحه را در پیش گرفتند.

کارشناسان بین‌المللی و برخی دیپلمات‌ها می‌گویند همین باعث بروز برخی اختلافات شده‌است. تکریت راه پرپیچ و خم و درازی تا پیشرفت دارد و این در حالی است که زمان در برخی مکان‌ها مثل مقدادیه، در شمال شرق استان دیاله، کاملاً متوقف شده است. وضعیت کنونی دیاله نشان می‌دهد برای بازگرداندن ثبات پایدار به عراق لازم است علاوه بر اخراج نیروهای داعش از منطقه، فکری برای درگیری‌های فرقه‌ای بشود.

با وجود همه این سختی‌ها و مشکلات اکثر ساکنان عراق اصرار دارند به خانه‌های خود بازگردند، حتی آنهایی که هیچ خانه‌ای برایشان باقی نمانده است. در روستای ادهایم، «ام ماهر» در کنار یک مخروبه که زمانی خانه اش بوده به همراه شوهر و فرزندانش زندگی می‌کند. آنها شب‌ها را در یک ماشین کاروان که در کنار مخروبه پارک شده است، می‌گذرانند و روزها خرابه‌های منزل را زیر و رو می‌کنند تا شاید چیزهای قابل استفاده‌ای برای بازسازی منزلشان پیدا کنند. او می‌گوید: «یک‌سال تمام، فقط رؤیای بازگشتن به اینجا را در سر می‌پروراندیم. حالا تمام روز را به جمع‌آوری آجرهای سالم خانه مان می‌گذرانیم.»

برخی قانونگذاران سنی مجلس عراق مانند «عدنان جنابی» از استان بابل از دولت خواسته‌اند به مردم کمک کند به مناطقی که زمانی تحت حکومت داعش بود بازگردند. او می‌گوید: «عراق باید در این زمینه خطر کند و به‌اندازه کافی شجاع باشد که بتواند به این مردم اعتماد کند. اگر ما به آنها اعتماد نکنیم، این فرصت را برایشان ایجاد می‌کنیم تا با داعشی‌ها به جای اینکه بجنگند، همدردی کنند. ما باید کاری کنیم آنها دولت را از آن خود بدانند.»

ترس از فرقه‌گرایی

قبل از آنکه به اهالی تکریت اجازه بازگشت به خانه‌هایشان داده شود، بسیاری می‌ترسیدند موج خونریزی‌های فرقه‌ای توسط داعشی‌ها در قصر صدام در نزدیکی دجله روی دهد.

امروز درست در نزدیکی محلی که داعشی‌ها اقدام به تیرباران، سربریدن و کشتار سربازان کرده بودند، مسجدی ساخته شده که نیروهای حشد الشعبی در آن به عبادت می‌پردازند.

علی، نویسنده اهل تکریت می‌گوید: «تکریت یکی از نمونه‌های زیبای تحقق زیست مسالمت‌آمیز در کنار یکدیگر است. هیچ کدام از آن کابوس‌ها به حقیقت تبدیل نشد ولی تکریت مقیاس مناسبی برای ارزیابی سایر مناطق عراق نیست. جمعیت این شهر در قیاس با جمعیت سنی در سایر مناطق کشور، هم به لحاظ اقتصادی و هم به لحاظ سیاسی با پایتخت کشور ارتباط نزدیک دارد. اما حتی در تکریت هم نشانه‌هایی از مشکلاتی که در آینده سر از خاکستر بیرون خواهند آورد، دیده می‌شود.

احساس آوارگی در وطن

هر روز صدها عراقی در حالی‌که مدارک شناسایی مهر زده و دعوتنامه از آشنایان و دوستان معتمد در دست دارند، در صف‌های طویل می‌ایستند و تقاضای ورود به مناطقی مثل تکریت یا بغداد را دارند. جابه‌جایی در میان شهرهای عراق برای آوارگانی که زمانی در مکان‌های تحت حکومت داعش زندگی می‌کردند، درست مثل عبور از مرز کشوری به کشور دیگر شده است.

یکی از دیپلمات‌های مناطق غربی عراق می‌گوید: «اگر دولت به تبعیض‌های ولو اندک موجود قومی رسیدگی نکند و راهکاری برای حل این مسأله نیندیشد، در طی دو سال آینده با شورشیان جدید مواجه می‌شود.» در بسیاری از شهرها و شهرستان‌ها کمیته‌هایی تشکیل شده برای اینکه تصمیم بگیرند چه کسی می‌تواند به خانه بازگردد و چه کسی نباید بازگردد. این کمیته‌ها از نیروهای امنیتی و مسئولان محلی تشکیل شده‌اند و نسبت به خانواده‌هایی که یکی از اعضای آنها به داعش پیوسته است بسیار سختگیرانه عمل می‌کنند.

«ژیا الدهوری» می‌گوید: «حداقل یکی از اعضای خانواده‌های عراقی به داعش پیوسته‌اند. اگر قرار باشد بقیه اعضای خانواده نیز امکان بازگشت به شهرهایشان را نداشته باشند چاره‌ای جز پیوستن به داعش برایشان باقی نمی‌ماند.»

منبع: Financial Times

http://www.iran-newspaper.com/newspaper/BlockPrint/125504

ش.د9504669