آغاز دوران جدیدی از سیاستگذاری رسانه‌ای

کتاب «قدرت ارتباطات»، اثر مانوئل کاستلز، نظریه پرداز مشهور علوم ارتباطات با حضور‌هادی خانیکی، حسینعلی افخمی‌و مسعود کوثری به همراه مترجم کتاب، حسین بصیریان جهرمی‌در پژوهشگاه فرهنگ،‌ هنر و ارتباطات نقد و بررسی شد.

به گزارش شفقنا رسانه، حسین بصیریان جهرمی، مترجم کتاب «قدرت ارتباطات» بعد از معرفی نویسنده کتاب به بیان پیامی‌از او به مناسبت رونمایی از نسخه فارسی آن پرداخت و گفت: مانوئل کاستلز در پیامش مهم‌ترین اثرش را کتاب قدرت ارتباطات معرفی کرده است.

بصیریان جهرمی‌در ادامه به معرفی فصل‌های کتاب پرداخت و عنوان کرد: این کتاب دارای پنج فصل است. فصل اول قدرت در جامعه شبکه ای، فصل دوم ارتباطات در عصر دیجیتال با تأکید بر کلیدواژه ارتباطات خودانگیز، فصل سوم به نام شبکه‌های ذهن قدرت است که رویکرد نوینی به پیوند میان ارتباطات و روانشناسی دارد، فصل چهارم تا پنجم هم به گونه‌ای در امتداد هم نوشته شده‌اند و شامل برنامه ریزی شبکه‌های ارتباطی و برنامه ریزی مجدد شبکه‌های ارتباطی می‌شود.

او ادامه داد: در فصل چهارم به نوعی واکاوی سیاستگذاری شبکه‌های ارتباطی را مطرح می‌کند و در ادامه سیاست‌های رسواسازی و بحران دموکراسی را مطرح می‌کند که برخی از کشورهای جهان در دهه‌های اخیر با آن روبه رو شده اند. در فصل پنجم هم جنبش‌های اجتماعی و سیاست‌های نافرمانی حوزه جدید را توضیح می‌دهد و سرآغازی برای تألیف کتاب دیگری به نام شبکه‌های خشم و امید می‌شود.

این مترجم کتاب کاستلز به معرفی مفاهیم کلیدی کتاب مذکور پرداخت و گفت: این کتاب در چاپ اخیرش بیش از ۷۰۰ صفحه بود و شاید هر یک از فصل‌های کتاب کاستلز زمانی طولانی بطلبد. تعریف واحدی که کاستلز از قدرت ارائه می‌دهد، مبنی بر سه کلید واژه اصلی است. در درجه اول قدرت را یک رابطه می‌داند. رابطه به این مفهوم که الاکلنگی وجود دارد و یک کنشگر اجتماعی را به گونه‌ای ناهمسنگ قادر می‌سازد تا بر تصمیم سایر بازیگران و کنشگران اجتماعی تأثیر بگذارد.

او افزود: فهم این گزاره از قدرت، این امکان را به ما می‌دهد که نگاه کاستلز را به قدرت و ارزشی که برای قدرت قائل می‌شود، متوجه شویم. درک این که کنشگران می‌توانند فردی، سازمانی، گروهی و... باشند، بسیار مهم است. نکته بعد ناهمسنگی در این تعریف است یعنی این که اگرچه قدرت در دست بعضی از کنشگران به صورت اثرگذارتر می‌تواند اعمال شود ولی همواره این پاد قدرت می‌تواند تأثیر متقابل و ناموزونی را در روند عمودی ایجاد کند.

بصیریان ادامه داد: در نظریه نظام جهانی که ریشه در تفکر مارکسیسم دارد، کاستلز خود را متعلق به این جریان می‌داند و شاید تا حدی بر این اساس مفاهیم بعدی خود را درباره فضای جریان‌ها، زمان بی زمان، فضای مکان‌ها که در کتاب‌های قبلی خود به آنها پرداخته بود، تشریح کرد.

او به توضیح مفاهیم فصل دوم این کتاب اشاره کرد و گفت: در فصل دوم کاستلز با توجه به ویژگی‌هایی که عصر ارتباطات و دیجیتال برای ما متصور است مفاهیمی‌را مطرح می‌کند و نظر ما را به واژه (Mass self-communication)جلب می‌کند. این واژه را همان انقلابی می‌داند که در دهه اخیر ماحصل وب دو در دسترس همه کنشگران و کاربران فضای مجازی است. کاستلز تغییر در فناوری را صورت‌بندی جدیدی از لحاظ تاریخی برشمرده که آن را جدای از (Mass communication) نمی‌داند ولی یک خود درگیراننده وارد کرده و بهترین ترجمه‌ای که توانستم برای آن درنظربگیرم ارتباط جمعی خودانگیز بود چراکه خود را درگیر می‌کند و خود تولیدی دارد و به لحاظ توزیع خودمان آن را مدیریت می‌کنیم که از لحاظ دریافت هم self select است که برخی آن را ارتباطات خودگزین ترجمه کردند.

لزوم سیاستگذاری جدید رسانه‌ای در ورود به دوران و پارادایم جدید

مسعود کوثری، عضو هیئت علمی‌دانشگاه تهران هم در ادامه این جلسه به بیان نکات متفاوت در کتاب نقد ارتباطات پرداخت و گفت: در این کتاب چند نکته متفاوت وجود دارد. یکی از آنها بحث‌های (Mass self-communication ) است که در واقع می‌توان گفت الهامی‌از گیدنز است که در بحث خود-اندیشه‌گر در کتاب مدرنیته مطرح کرده بود. خود جدیدی که دچار اندیشه است و این اندیشه را با تغییر جهان درگیر می‌کند.

او ادامه داد: البته پیش از کاستلز مفاهیمی‌چون narrowcasting، یا خود اندیشه‌گر گیدنز زمینه‌ای برای مفهوم جدید (Mass self-communication) است که مطرح می‌کند. نکته دوم که در کتاب شبکه‌های خشم امید به آن پرداخته است، بحث تأثیر شبکه‌های ارتباطی جدید در جنبش‌های اجتماعی جدید و انواع نافرمانی‌های مدنی، انقلاب‌ها و جنبش‌های توده ای است که اتفاق می‌افتد.

این پژوهشگر ارتباطات اضافه کرد: فصل آخر این کتاب بحث سیاستگذاری است این که آیا ما وارد دوران جدید و پارادایم جدید از سیاستگذاری شده‌ایم یا خیر؟ به عقیده من پاسخ آن آری است و همه این شرایط ما را وادار به سیاست‌گذاری جدید رسانه‌ای می‌کند و در جامعه خودمان هم - حالا نه به این شدت- با چنین وضعی مواجه هستیم؛ به عنوان مثال وضعیت صداوسیما در مقابل شبکه‌های اجتماعی جدید.

او با اشاره به کتاب امپراطوری گفت: اگر این کتاب را به (Mass self-communication ) وصل کنید یک تصویری به وجود می‌آید که در این تصویر نشان می‌دهد جریان‌ها چگونه ساخته می‌شود و چگونه گردش پیدا می‌کند.

فهم «کاستلز» به فهم تغییرات جامعه امروز کمک می‌کند

به گزارش شفقنا رسانه،‌هادی خانیکی هم در جلسه نقد کتاب «قدرت ارتباطات» به بیان فرایند دسترسی به منبع و اندیشه‌های کاستلز پرداخت و با اشاره به تجربیات خود در این زمینه گفت: کاستلز اندیشمندی است که در یک عرصه متوقف نشده و خود را محدود به چارچوب‌های بسته یک تفکر نکرده است. او متفکری سیاسی است که در جستجوی آزادی و مبارزه با دیکتاتوری از اسپانیا به فرانسه فرار می‌کند و مدت زیادی تحت تأثیر اندیشه‌های چپ به‌خصوص آلتوسر و مورن در فرانسه قرار می‌گیرد اما از عناصر موجود در جهان جدید هم تأثیر می‌پذیرد، به گونه‌ای که او را از نظریه‌پردازان سیاست‌گذاری در ارتباطات ولی در فضای سیال می‌دانند.

خانیکی با اشاره به جایگاه کاستلز در مباحث مرتبط به تحولات حوزه اجتماعی و ارتباطی بیان کرد: به همین دلیل نمی‌توان از کنار مفاهیم مطرح شده بگذریم. او به کتاب «قدرت ارتباطات» اشاره کرد و گفت: این کتاب مکمل سه‌گانه مربوط به کاستلز است؛ قدرت ارتباطات از این نظر مهم است که خود مترجم (آقای دکتر بصیریان) هم در مقدمه کتاب به آن اشاره کرده است. ایشان هم در پژوهش‌های کارشناسی ارشد به این مسئله پرداخت و هم در رساله‌ دکتری به دنبال این بود که آیا می‌توان برای مصرف رسانه‌های اجتماعی نوعی سیاست‌گذاری کرد؟ یا خود رسانه‌های اجتماعی اساسا سیاست‌گریز هستند و به عصیان علیه سیاست‌گذاری رسیده‌اند؟ یعنی قدرت در شبکه‌ها به گونه‌ای است که راه را بر هر نوع مداخله‌ای از سوی قدرت سیاسی یا حتی جامعه مدنی بسته است.

این مدرس ارتباطات با محوری دانستن تحول در ارتباط بین فناوری و فرهنگ در این کتاب گفت: او قدرت را به عنوان یک ظرفیت رابطه‌ای تعریف می‌کند و این یک مفهوم سیال است که بین کنشگر و محیط او برقرار می‌شود. این قدرت سیال را در چارچوب ظرفیت‌های رابطه‌ای تعریف می‌کند. در واقع براساس رابطه‌ها از ذات نامتغیر قدرت به مفهوم تغییرپذیر قدرت برمی‌گردد که این رابطه‌ها تبدیل ارتباطات عمودی به افقی است. به عبارتی ارتباطات متمرکز «از بالا به پایین» به موازی تبدیل می‌شود. در اینجاست که کنشگران، مخاطبان فعال می‌شوند. با این حال من با آقای بصیریان در ترجمه مفهوم (Mass self-communication) به توافق نرسیدم؛ من از ارتباطات خودگزین استفاده کردم و آقای بصیریان از ارتباطات خودانگیز. مفهوم کنشگری در اینجا شکل می‌گیرد و این مفهوم همه را تحت تأثیر ناموازی ارتباطات قدرت قرار می‌دهد.

عضو هیئت علمی‌دانشگاه علامه طباطبایی اضافه کرد: کاستلز در این کتاب قدرت ارتباطات را دارای سه جنبه می‌داند: اول این که چند بعدی است و بعد شبکه‌ها شکل می‌گیرد که این شبکه‌ها همه حوزه‌های انسانی را تحت تأثیر قرار می‌دهند. دوم شبکه‌های قدرت، خود در حوزه‌های مختلف شبکه‌سازی می‌کنند و به صورت رقیب و مشارکتی وارد فعالیت می‌شوند. سوم این که شبکه‌ی قدرت، حول محور نهادهای سیاسی یا سیستم سیاسی شکل می‌گیرد و در نتیجه سیاست نقش بنیادی در شبکه‌سازی کلی قدرت دارد. از اینجاست که سیاست‌گذاری در حوزه‌ی شبکه‌ها را امری ممکن ولی متغیر می‌داند.

خانیکی همچنین تصریح کرد: به نظر من فهم کاستلز به فهم تغییرات در جامعه امروز خیلی کمک می‌کند. تغییراتی همچون شبکه‌ای شدن، منعطف شدن و چند ضلعی شدن، تغییر در نقش‌ها و کارکردها را به دنبال دارد. البته در بحث‌های بعدی او همین ذهنیت به دلیل حضورش در سطوح مختلف از شهر و معماری و برنامه‌ریزی و... وجود دارد و به اینجا می‌رسد که ربط بین شبکه‌ها و توسعه و ربط بین شبکه‌ها و انقلاب موبایلی را ببیند. کارهای کاستلز کمک می‌کند تا بفهمیم شبکه، یک معیار جدی برایکارکرد مناسب همه شبکه‌های دیگر قدرت است. دامنه مباحث کاستلز به گونه‌ای گسترده شده است که فراتر از ارتباطات در حوزه‌های دیگر هم نظریات او مطرح شده است.

http://www.mardomsalari.net/4413/page/8/21840

ش.د9602708