چالش امنیت خاورمیانه در تقابل دلار و یوآن

(روزنامه آسمان آبی - 1396/08/08 - شماره 100 - صفحه 13)

پکن در جست‌وجوی تسلط بر آینده

چین درست زمانی به فکر نزدیک‌شدن به بازارهای انرژی در خاورمیانه افتاده که رقیب منطقه‌ای‌اش یعنی ایالات‌متحده دلارهای خود را به نفت کشورهایی چون عربستان‌سعودی آغشته کرده است. هرچند میان دیدگاه واشنگتن و پکن درباره گسترش روابط با ریاض تفاوت‌های استراتژیک وجود دارد. آمریکا به عربستان به‌عنوان شریک تجاری‌ای چشم دوخته است که می‌توان با تکیه بر بازارهای پرسود انرژی آن، به سود سرشار دست پیدا کرد؛ به‌ویژه با توجه به قرارداد نانوشته‌ای که میان این دو کشور درجریان است. ایالات‌متحده متعهد شده است در برابر استفاده از دلار در معادلات تجاری بر پایه نفت در سازمان اوپک و روابط دوجانبه، پیشرفته‌ترین تسلیحات نظامی را در اختیار ریاض قرار دهد.

چین، مهم‌ترین کشور عربی خاورمیانه را به‌عنوان میدانی مطمئن برای سرمایه‌گذاری‌های بلند‌مدت در نظر گرفته و در شرایطی که کشورهای غربی با سرمایه‌گذاری‌هایی سه‌وچهاردهه‌ای در خاورمیانه حاضر می‌شوند، تلاش می‌کند برنامه‌های اقتصادی –تجاری بلند‌مدتی را در عربستان راه‌اندازی کند که ‌زمان پیش‌بینی‌شده برای آن صدسال‌ است.

ریاض به‌ دنبال متحدی جدید

شعارهای انتخاباتی دونالد ترامپ، نامزد جمهوری‌خواه انتخابات ۲۰۱۶ آمریکا، کاخ‌نشینان سعودی را بیش از هرکس دیگری در خاورمیانه شاد کرد. آن‌ها در کنار مقام‌های صهیونیست، از تندروی‌ها و ساختارشکنی‌های ترامپ استقبال می‌کردند. شاهزادگان سعودی هم‌نوا با ملک‌سلمان به‌دنبال بازسازی روزهای خوش گذشته با آمریکا بودند. زمانی‌که بوش پسر با شعله‌ورکردن آتش جنگ در منطقه در راستای تامین منافع آن‌ها حرکت می‌کرد. همچنین عربستان‌سعودی در سایه مدیریت محمد بن‌سلمان، شاهزاده جوان این کشور، تلاش می‌کند تا سال ۲۰۳۰ اصلاحات اقتصادی، سیاسی و اجتماعی را در این کشور ایجاد کند. او برای تداوم اصلاح موردنظرش نیازمند حمایت قدرت‌های خارجی فرامنطقه‌ای است؛ از این‌رو بازیگران اصلی در عرصه سیاست داخلی عربستان به حمایت‌های ترامپ چشم دوخته بودند. همچنین سعودی‌ها که همواره در سال‌های اخیر نگران افزایش نفوذ ایران در منطقه بودند، با ظهور ترامپ روزنه‌های امیدی برای جلوگیری از این نفوذ پیدا کردند؛ امیدی که البته با راه‌یافتن ترامپ به کاخ سفید به ناامیدی تبدیل شد.

شارلوت ژئو در یادداشتی در نشریه «دیپلمات» با اشاره به سیاست‌های یکجانبه‌گرای ترامپ نوشت: «اگرچه نامزد جمهوری‌خواهان در جریان انتخابات سال ۲۰۱۶ آمریکا تلاش می‌کرد با شعارهای جذاب هم‌پیمانان آمریکا را با خود همراه کند، پس از آن‌که به‌عنوان رئیس‌جمهوری کار خود را آغاز کرد، به نحوی هریک از شعارهای طرح‌شده را نادیده گرفت.» بدیهی است در چنین شرایطی، ریاض که از همراهی واشنگتن با برنامه‌های منطقه‌ای‌اش ناامید شد، در جست‌و‌جوی متحد جدیدی باشد که بتواند برنامه‌های موردنظر را در مسیری جدید محقق کند.

فرود اژدها در صحرای عربستان

چینی‌ها برای ارتقای قدرت و افزایش نفوذشان در خاورمیانه نیازمند زمینه‌های همکاری باثبات با کشورهای حاضر در این منطقه هستند؛ از این رو نزدیکی به منابع هیدروکربن عربستان برای پکن موضوعی حیاتی است. از سوی دیگر، برای ایجاد و راه‌اندازی طرح بلندپروازانه جاده ابریشم جدید، چینی‌ها نیازمند همکاری عربستان و دیگر کشورهای خاورمیانه هستند.

چین کشوری است که به‌عنوان قدرت اقتصادی جهان شناخته می‌شود و در سه‌دهه گذشته رشد اقتصادی آرامی را دنبال کرده است. در این‌باره نزدیک‌شدن به عربستان‌سعودی و کشورهای حاشیه خلیج‌فارس برای تامین انرژی از اهمیت بالایی برخوردار است. چینی‌ها پیش از این یک‌چهارم نیاز انرژی‌شان را از عربستان تامین می‌کردند. هرچند اخیرا این جایگاه با توجه به مثلث روسیه، چین و عربستان تغییر کرده است، نگاه چین به عربستان همچنان به‌عنوان منبع انرژی در دسترس است. پکن در شرایط جدید تحت‌تاثیر محاسبات ژئوپلیتیک منطقه قرار دارد. به باور هیلتون روت، کارشناس چین در نشریه اینترنتی «ریل کلیر ورلد»، ساختار ژئوپلیتیک خاورمیانه در سال‌های آینده دستخوش تغییر قرار می‌گیرد و هرم قدرت و نفوذ شرایط متفاوتی را تجربه خواهد کرد. بازیگران اصلی کانون اصلی انرژی در منطقه و جهان تغییر خواهد کرد؛ از این رو چین خود را برای آینده آماده می‌کند.

جنگ یوآن و دلار در اوپک

معاملات نفتی در سال‌های گذشته بر پایه ارزش ارزی دلار صورت می‌گیرد. این توافق میان آمریکا و عربستان است که به نوعی همه معاملات اوپک را تحت‌تاثیر قرار داده است. چین به‌عنوان قدرت برتر اقتصادی در آسیا و جهان تلاش می‌کند این روند را به‌طور کلی متحول و یوآن را به‌جای دلار معرفی کند.

ایزاک استون، کارشناس اقتصادی در روزنامه «لس‌آنجلس‌تایمز»، معتقد است: «در صورتی که چین بتواند پایه‌های اقتصادی دلار و جایگاه این واحد پولی را در بازارهای نفتی خاورمیانه متزلزل کند، در آینده چشم‌انداز روشنی پیش‌روی یوآن خواهد داشت.» تلاش برای استقرار دلار به‌عنوان ارز پایه در معاملات نفتی نخستین‌بار پس از توافق سال ۱۹۷۳ میان ریچارد نیکسون و فیصل عبدالعزیز آل‌سعود انجام شد. در پی این توافق، دلار به‌عنوان باارزش‌ترین کالا در معاملات نفتی استفاده شد. در این راستا، استون در مقاله‌اش نوشت: «چین به‌درستی متوجه جایگاه عربستان در سازمان اوپک شده است؛ بنابراین پکن می‌داند اگر عربستان به معامله بر پایه یوآن توافق کند، دیگر اعضای اوپک نیز از این کشور پیروی خواهند کرد.»

امنیت خاورمیانه تحت‌تاثیر روابط ریاض و پکن

بهار و تابستان گذشته فصل جدیدی در روابط اقتصادی ریاض و پکن رقم زد. این دو معاملات گسترده‌ای در بخش صادرات انرژی با یکدیگر امضا کردند و صندوق سرمایه‌گذاری به ارزش ۲۰میلیارد دلار نیز تاسیس کردند. روابط دوجانبه اقتصادی چین و عربستان موضوع امنیت در خاورمیانه را نیز تحت‌تاثیر قرار خواهد داد. نیکولا کازارینی در مقاله‌ای که در نشریه «فارن پالیسی» منتشر شده است درباره رابطه امنیت با نفت در خاورمیانه نوشت: «معامله نفتی عربستان با محور شرق و در رأس آن چین می‌تواند هم‌پیمانی ریاض و واشنگتن را تحت‌تاثیر قرار دهد؛ چراکه ارتباط عربستان با آمریکا بر پایه امنیت منطقه است.»

پتروچاینا و سینوپک، دو شرکت نفتی بزرگ چین اعلام کرده‌اند که قصد دارند ۵درصد سهام شرکت نفتی دولتی عربستان را بخرند. این پیشنهاد موردتوجه محمد بن‌سلمان، طراح اصلی اصلاحات اقتصادی در عربستان، قرار گرفته است. او قصد دارد تا پایان سال ۲۰۳۰ بخش عمده‌ای از سهام آرامکوی دو تریلیون دلاری را به بخش‌خصوصی واگذار کند. در اهداف اقتصادی تا موعد ۲۰۳۰ آمده است که سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی باید از ۸/۳ درصد به ۷/۵ افزایش پیدا کند که چنین هدفی با حضور چین در بازار انرژی عربستان امکان‌پذیر است. کازارینی در ادامه مقاله‌اش نوشت: «در زمانی‌که شرکت نفتی آرامکو کم‌کم به آرامچی (آرامکوی چینی) تبدیل می‌شود، امنیت آمریکایی و دلار‌های نفتی سعودی، در آینده خاورمیانه اثرگذار خواهد بود.»

https://asemandaily.ir/post/6229

ش.د9603798