تلاش ترامپ برای خروج از برجام پایانی بر چندجانبه‌گرایی آمریکایی

(روزنامه آسمان‌آبي - 1396/07/22 - شماره 86 - صفحه 12)

نصرت‌الله تاجیک، دیپلمات سابق ایرانی: سیاست چماق و هویج آمریکایی

در متن فکت‌شیت راهبرد دونالد ترامپ درباره ایران، تلاش برای ارائه توافق برجام به کنگره دیده نمی‌شود. این متن بیانگر مؤلفه‌های کلی راهبردهای ترامپ نسبت به ایران است. از همین‌رو ایران نباید در بازی هیئت حاکم آمریکا گرفتار شود. در این رابطه تفاوتی ندارد ترامپ یا کنگره در قبال آینده برجام موضع‌گیری کنند. چنین شرایطی در واقع سیاست چماق و هویج است. هرچند نتیجه این سیاست می‌تواند زمینه‌ساز پایان چندجانبه‌گرایی آمریکا شده و این کشور را منزوی‌تر کند.

بهانه‌ای به‌نام برجام

از نظر ایران، برجام توافقنامه‌ای بین‌المللی است. توافق هسته‌ای، رویکرد جدید دولت ایران برای تعامل با جامعه جهانی است و این توافقنامه به‌عنوان سکوی پرتاب تعاملات جهانی عمل می‌کند. دولت نهم و دهم به دلیل اتخاذ سیاست‌هایی، تعامل ایران با جهان را کاهش دادند، اما در دولت یازدهم سیاستی اتخاذ شد که نشان از هوشمندی نظام سیاسی ایران بود. براساس این سیاست‌ها، ایران توانست از کنج انزوا خارج شده و پروژه ایران‌هراسی رژیم صهیونیستی را از بین ببرد. مشکل ترامپ و دولت کنونی آمریکا بحث برجام و رفتار و سیاست‌های ایران نیست. ترامپ درباره مدل خاورمیانه، دیدگاهی نسبت به ایران دارد و راه اشتباهی را آغاز کرده که از این طریق قصد دارد با ایران مصالحه کند. جمهوری اسلامی ابتدا باید اطمینان حاصل کند که ترامپ همچون ایران به تعهدات بین‌المللی‌اش به برجام پایبند است و بعد مسائل دیگر را مطرح کند. مسئله ترامپ مشکل خاورمیانه است. منافع امنیتی و سیاسی ایران ایجاب می‌کند که تحرکاتی را که لازمه حفظ امنیت ملی‌ است پیگیری کند.

اقناع افکار عمومی برای منزوی‌ساختن ترامپ

ایالات متحده با سلسله اقدامات و سیاست‌هایش در منطقه، توازن ژئوپلیتیک را برهم زده و با ایجاد گروه‌های تروریستی در منطقه، به‌جای صلح و امنیت، زمینه را برای تشدید جنگ‌های نیابتی در خاورمیانه را فراهم کرده است. این در حالی است که ایران در خاورمیانه در برابر تروریست‌ها مقاومت کرده است. ایران در عرصه سیاست خارجی، خاصیت تهاجمی برای اقناع افکار عمومی ندارد. از این‌رو کشورمان باید در جهت تقویت طرح‌هایی برای اقناع افکار عمومی حرکت کند؛ این استراتژی می‌تواند اقدامی در جهت منزوی‌ساختن ترامپ باشد.

تفاوت نگاه ترامپ و ایران

طبیعی است که ترامپ نمی‌خواهد در موضع ضعف قرار گیرد. در فکت‌شیت راهبرد ترامپ درباره ایران، نکته‌ای درباره برجام مطرح نشده، اما این سند در تلاش است که قدرت ایران هسته‌ای را به هر شیوه ممکن کاهش دهد. جمهوری اسلامی در قالب برجام، تعهداتی به جامعه جهانی داد که در هشت مرحله تأیید شده است. تا امروز نیز اجرای تعهدات ایران از سوی نهادهای نظارتی همواره تأیید شده است. موضع‌گیری و لفاظی رئیس‌جمهوری آمریکا موجب شده است تلقی بی‌تفاوتی او به توافق هسته‌ای به‌وجود بیاید. اگر فکت‌شیت منتشر شده از سوی آمریکا رسما به نقش ایران اشاره نمی‌کند به‌دلیل تفاوت نگاه جمهوری اسلامی و ترامپ به جایگاه و نقش کشورمان است. ترامپ باید با شفافیت بپذیرد که روش‌های آمریکا از سال ۲۰۱۱ به این‌سو در منطقه اشتباه بود و این اشتباهات باعث گسترش تروریسم شده است.

واکنش تهران در برابر کنش واشنگتن

در ایران بیش از حد به چینش و آرایش حزبی در کنگره توجه شده است. وقتی گفته می‌شود جمهوری‌خواهان اکثریت کنگره را در اختیار دارند به نظر می‌رسد قدرت در اختیار این حزب قرار دارد، اما همه جمهوری‌خواهان یک‌دست نبود و همه آنها با سیاست‌های ترامپ موافق نیستند. در این میان باید در نظر داشت نتیجه واگذاری برجام به کنگره، فشار بیشتر بر ایران است. ایران ابتدا باید اطمینان حاصل کند که آیا آمریکا بر توافق خود پایدار می‌ماند یا نه؟ از این‌رو در ایران نباید به اختلافات و رویکردهای جناح‌های مطرح در آمریکا توجه کند. واکنش ایران در برابر سیاست‌های آمریکا باید توأم با خویشتن‌داری باشد. از همین‌رو ایران نباید درگیر بازی‌های ترامپ شود، چرا که این بازی‌ها با درگیری‌های جناحی آمیخته است.

مسئولیتی که نباید نادیده گرفته شود

کشورهای اروپایی در ارتباط با برجام مسئول هستند و باید به مسئولیت بین‌المللی خود عمل کنند، چرا که اگر زمینه برای لغو برجام فراهم شود، کشورهای اروپایی بیش از سایرین با چالش‌هایی جدی درگیر خواهند شد؛ به‌عنوان نمونه شکست داعش در خاورمیانه بیش از هر کجا برای اروپا و کشورهای اروپا پرهزینه بود. کشورهای اروپایی باید بدانند که تصمیم‌ها و سیاست‌های دونالد ترامپ، فضای حاکم بر جامعه جهانی را به پیش از وقوع جنگ جهانی دوم حرکت می‌دهد و اروپا نباید درگیر این بازی شود.

مهدی مطهرنیا، کارشناس مسائل بین‌الملل: کنشی به یک واکنش

برجام «برنامه جامع اقدام مشترک» برای دونالد ترامپ یک نشانه است. رئیس‌جمهوری ایالات متحده آمریکا تاکنون در برابر دولت اوباما و سیاست‌های اوباما عکس‌العمل نشان داده و سیاست‌های سلفش را در میان افکار عمومی به چالش کشیده است. از همین‌رو ترامپ درست از زمانی که در قامت نامزد خود را برای کارزار انتخابات آماده می‌کرد و چه حالا در قامت رئیس‌جمهوری آمریکا تلاش دارد تا برجام را که از آن تحت عنوان میراث رئیس‌جمهوری پیشین این کشور در عرصه سیاست خارجی نیز یاد می‌شود، به چالش بکشد. از همین‌رو دونالد ترامپ در هر فرصتی از برجام تحت عنوان توافقی بد یاد می‌کند؛ توافقی که به گفته او برای ایالات متحده آمریکا هیچگونه نفعی نداشته و سرشار از ضرر و زیان است؛ البته این به معنای توانایی خروج دونالد ترامپ از برجام نیست؛ چراکه برجام یک سند بین‌المللی است و خروج آمریکا از این توافق می‌تواند برای این کشور و رئیس‌جمهوری آن هزینه‌های سنگینی را در بر داشته باشد و حزب جمهوری‌خواه را در آستانه انتخابات میان دوره‌ای کنگره در موضع ضعف قرار دهد.

حرکت در مسیر استراتژی جدید

بسیاری از اعضای حزب جمهوری‌خواه و دموکرات، غیر از نومحافظه‌کاران ایجاد فضای پرتنش علیه ایران را نمی‌پذیرند و از همین‌رو بر عدم خروج ایالات متحده از برجام تاکید می‌کنند. بنابراین ستون فقرات سخنرانی ترامپ هم با در نظر گرفتن این مهم انجام می‌شود. ایالات متحده تلاش خواهد کرد تا نظام جامع برخورد با ایران و استراتژی جدید خود را در راستای دکترین محدودسازی همکاری‌های بین‌المللی تعریف کند، آن هم با تکیه‌بر تفسیر محدود و مضیق از برجام. ایالات متحده تلاش می‌کند در راستای اجرایی‌کردن استراتژی جدید با کشورهای منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای برای محاصره تهران هماهنگی‌هایی را انجام دهد. در این میان آن‌چه ایالات متحده به آن متوسل خواهد شد، پرونده‌های سه‌قلویی است که در ارتباط با برنامه‌های موشکی ایران، فعالیت‌های ایران در خاورمیانه و همچنین حقوق بشر گشوده شده است. این سه پرونده در استراتژی جدید ایالات متحده نه به‌صورت واضح، بلکه با در نظر گرفتن حاشیه‌های متفاوت حاصل از آن به شکلی برجسته مورد توجه قرار خواهد گرفت. ایالات متحده از این رهگذر تلاش می‌کند مدیریت تحریم‌های متراکم و پیچیده علیه ایران را بار دیگر در دست بگیرد.

بازی با برگ ایران

کنگره دو ماه یعنی 60 رو فرصت دارد که تصمیمش در ارتباط با توافق هسته‌ای با ایران را اعلام کند. طبیعتا در این 60 روز تنش میان نمایندگان دموکرات و جمهوری‌خواه و حتی میان اعضای حزب جمهوری‌خواه حقیقتی غیر قابل کتمان است، اما کنگره درنهایت با گرایش به حفظ برجام، تشدید فشارها و محدودیت‌ها علیه ایران را در اولویت برنامه‌هایش قرار خواهد داد. در این میان متحدان اروپایی ایالات متحده نیز گام‌هایی برخواهند داشت، کشورهای اروپایی عضو برجام از سیاست‌های چین و روسیه پیروی خواهند کرد. به بیانی دیگر آن‌ها تلاش دارند با برگ ایران بیشترین امتیازها را از ایالات متحده گرفته و در بزنگاه‌های تاریخی با ایالات متحده علیه ایران همراه شوند.

چهار سناریو پیش روی ایران

طبیعتا ایران در برابر کنش ایالات متحده سکوت نکرده و واکنش نشان می‌دهد. واکنش ایران می‌تواند با محوریت برجام و خروج از برجام باشد، اگر رهبران ایران چنین تصمیمی اتخاذ کنند، دونالد ترامپ و نومحافظه‌کاران آمریکایی به آرزوی دیرین‌شان دست خواهند یافت؛ چراکه ترامپ تلاش می‌کند تا به‌گونه‌ای تهران را تحریک کرده تا تهران برجام را لغو کند. به‌این‌گونه زمینه برای ایجاد یک حرکت ایذایی علیه ایران فراهم می‌شود. ایالات متحده پس از آن گام دوم را برخواهد داشت و تلاش می‌کند تا هزینه‌های ملی، منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای لغو این توافق را بر گردن ایران بیندازد. ایران گزینه دیگری پیش‌رو دارد و آن حفط برجام و آمادگی برای پذیرش تحریم‌های جدید است؛ البته انتخاب این گزینه باید با در نظر گرفتن شرایط حاکم بر اقتصاد، سیاست و اجتماع ایران لحاظ شود.

با در نظر گرفتن این مؤلفه‌ها باید دید آیا جامعه ایران در شرایط کنونی ظرفیت پذیرش تحریم‌ها و محدودیت‌های پیچیده و جدید را خواهد داشت؟ ایران گزینه سومی هم پیش‌رو دارد و آن نشستن پشت میز مذاکرات است تا درمورد پرونده‌های دیگری که ایالات متحده و سایر متحدانش درمورد ایران مطرح کرده‌اند، گفت‌وگوهایی را انجام دهد. چهارمین گزینه که می‌توان آن را بدترین گزینه نیز قلمداد کرد خروج از برجام و بازگشت به‌آن است. ایران براساس این گزینه پس از خروج از برجام درمورد تکمیل این توافق و پاسخگویی به آن‌چه آسیب‌های ناشی از برجام برای منافع ملی ایالات متحده قلمداد می‌شود بار دیگر مذاکرات را از سرخواهد گرفت، اگر ایران این سناریو را دنبال کند طبیعتا قدرت و اعتبارش به چالش کشیده خواهد شد.

https://asemandaily.ir/post/4528

ش.د9603150