یکی از برنامه های جدّی آمریکا در دوره بعد از فروپاشی داعش در عراق، افزایش حضور نظامی در این کشور است. اخیرا شبکه المیادین به نقل از یکی از مقامات عراقی اعلام کرد: آمریکا در صدد توجیه و یافتن راهی برای ماندن نیروهای نظامی خود در عراق است و به همین خاطر به حضور نظامی در اقلیم کردستان روی خواهد آورد. این موضوع به ویژه در آستانه انتخابات عراق جای توجه دارد. جهت بررسی بیشتر این موضوع، گروه بین الملل بصیرت گفتگویی را با حسن هانی زاده، کارشناس مسائل منطقه صورت داده است که در ذیل می آید:
بصیرت: گفته می شود بعد از پایان داعش در عراق، آمریکایی ها تصمیم دارند حضور نظامی پررنگ تری در این کشور داشته باشند؟ نظر شما در این باره چیست؟بر اساس توافقنامه امنیتی 31 دسامبر 2008 که بین عراق و امریکا به امضاء رسیده است، قرار بود نیروهای امریکایی مستقر در عراق تا سال 2011 خاک این کشور را ترک کنند. اگر چه نیروهای امریکایی در دوران ریاست جمهوری باراک اوباما به تدریج از عراق خارج شدند، اما بیش از 5 هزار نیروی امنیتی، نظامی و سیاسی تحت عناوین مختلف همچون هیات های مستشاری همچنان در عراق باقی مانده اند.
در طول سال های اخیر در حوزه های نظامی، امنیتی و سیاسی این نیروها همواره در کوچک ترین مسائل داخلی عراق دخالت کرده اند. در سال 2010 زمانی که مرحوم جلال طالبانی، رئیس جمهوری عراق بود یک هیات رسانه ای ایرانی با وی در بغداد دیدار کردند. هیات رسانه ای سوالاتی در خصوص دخالت نیروهای امریکایی و مزاحمت هایی که این نیروها برای مردم عراق ایجاد می کنند از جلال طالبانی مطرح کردند. مرحوم مام جلال با شیوه های طنز آمیز خاص خود خطاب به خبرنگاران ایرانی گفت: من که رئیس جمهوری عراق هستم هر گاه بخواهم برای دیدار با خانواده و فامیل خود به شهر سلیمانیه عزیمت کنم باید از ژنرال پترائوس فرمانده نیروهای امریکایی در عراق اجازه بگیرم و اگر موافقت نکند حق ندارم از بغداد خارج شوم!
این امر نشان می دهد که نیروهای امریکا در عراق همچنان نگاهی استعمار گونه نسبت به مردم این کشور دارند و در تمام زوایای امور سیاسی، امنیتی و نظامی عراق دخالت می کنند.
اکنون نیروهای امریکایی در حال مذاکره با دولت حیدرالعبادی هستند تا یک پایگاه نظامی دائمی در منطقه خانقین در نزدیکی مرزهای مشترک ایران و عراق احداث کنند. هدف این است تا جاسوسی علیه ایران و کنترل مرزهای زمینی مشترک بین ایران و عراق را در اختیار داشته باشند و از بر قراری رابطه میان نیروهای محور مقاومت در سوریه، عراق و ایران جلوگیری کنند. متاسفانه دولت حیدرالعبادی در آستانه برگزاری انتخابات پارلمانی در خصوص حضور نظامی احتمالی امریکا در کنار مرزهای مشترک ایران و عراق موضع شفافی اتخاذ نکرده است.
سکوت دولت عراق نسبت به تحرکات نیروهای امریکایی این شبهه را ایجاد کرده که حیدر العبادی نخست وزیر عراق به تدریج در حال زمینه سازی برای حضور دائمی امریکا در عراق است. البته نیروهای امریکایی از ابزارهای فشار خود برای باج خواهی از عراق مانند تحریک اقلیت های قومی، تشدید اختلافات مذهبی و سیاسی میان طیف های سیاسی عراق استفاده می کند.
بصیرت: توافقنامه امنیتی که دولت قبلی عراق با آمریکا داشته است، اکنون چگونه باعث تداوم حضور نظامی آمریکا در عراق می شود؟توافقنامه امنیتی واشنگتن- بغداد اگر چه ظاهرا و به لحاظ فیزیکی به حضور دائمی نیروهای امریکایی در عراق پایان می دهد، اما دارای بندهایی است که همکاری های امنیتی و نظامی میان عراق و امریکا را توجیه پذیر می کند. امریکایی ها نیز در دوران باراک اوباما، رئیس جمهوری سابق امریکا، به این نتیجه رسیدند که حضور بیش از 100 هزار نیروی امریکایی در عراق علاوه بر هزینه های مالی سنگین، ضریب آسیب پذیری این نیروها را افزایش می دهد. از این رو امریکا به حضور بیش از 5 هزار نیروی نخبه اطلاعاتی، نظامی، سیاسی و امنیتی خود در عراق اکتفا کرد، زیرا این نیروها با اندازه کافی می توانند کنترل دولت و نیروهای مسلح عراق را در اختیار داشته باشند. این نیروها اخیرا در قالب ائتلاف جهانی علیه داعش در حقیقت به طولانی شدن پروسه حضور این گروهک تروریستی در عراق کمک کردند.
گزارش ها نشان می دهد در سال 2014 زمانی که یک ستون از نیروهای زبده داعش در قالب 400 اتومبیل از مرزهای شرقی سوریه وارد منطقه القائم و موصل شدند، دولت عراق از امریکا خواست تا چند هواپیمای نظامی را برای بمباران ستون نظامی داعش به پرواز در آورد، اما امریکا نه تنها هیچ هواپیمایی را به پرواز در نیاورد بلکه از پرواز هواپیماهای جنگی عراق نیز جلوگیری کرد تا نیروهای داعش بتوانند وارد موصل شوند. به همین دلیل توافقنامه امنیتی عراق تفسیر دوگانه ای دارد و بندهای آن بارها از سوی امریکا نقض شده است و دولت های عراق نیز به دلیل شرایط شکننده داخلی در برابر نقض این توافقنامه سکوت کرده است.
عراق نیز به دلیل قرار گرفتن در میان کشورهایی مانند عربستان، کویت و اردن و تاثیر این سه کشور بر بخشی از طوایف موجود در شمال و غرب عراق ناچار به اتخاذ سیاست های مماشات با این کشورها است. امریکا نیز به دلیل اگاهی نسبت به حساسیت های عشایری و قبیله ای موجود بین شمال، غرب و جنوب و فرات میانه از طریق کشورهای عربستان، اردن و کویت ارتباطات پنهانی خود را با سران قبایل غرب و شمال عراق حفظ کرده است. بیشترین حساسیت نیروهای امریکایی نسبت به شکل گیری و انسجام نیروهای الحشدالشعبی است که بخشی از بدنه محور مقاومت را تشکیل می دهند، لذا امریکایی ها دو هدف را در عراق دنبال می کنند:
هدف اول: قطع عقبه الحشد الشعبی در اطراف مرزهای مشترک ایران و عراق؛ هدف دوم: قطع ارتباط الحشد الشعبی با محور مقاومت در سوریه، به ویژه در منطقه البوکمال در شرق این کشور است.
از این رو به نظر می رسد که تحرکات نیروهای امریکا در عراق و سوریه در راستای یک هدف قرار دارد و آن زمینه سازی برای ایجاد امنیت پایدار برای رژیم صهیونیستی و از بین بردن محورمقاومت از رهگذر تضعیف دولت های عراق و سوریه است.
بصیرت: با توجه به نزدیک شدن انتخابات عراق، فعالیت های نظامی آمریکا در عراق چه تاثیری می تواند بر انتخابات آینده داشته باشد؟انتخابات پارلمانی عراق که قرار است در 23 اردیبهشت 97 در سراسر عراق برگزار شود از اهمیت و حساسیت بالایی در مقایسه با گذشته برخوردار است. نارضایتی گسترده مردمی به جهت مشکلات دولت در حوزه خدمات عمومی، دلزدگی مردم عراق نسبت به پروسه دولت سازی در این کشور، اختلافات احزاب و گروه های مختلف موجب شده تا امریکا، عربستان و اردن برای مهندسی افکار عمومی و تاثیر گذاری بر انتخابات آینده عراق وارد عمل شوند.
عربستان از هم اکنون برای مهندسی افکار عمومی و ایجاد صف بندی در میان طوایف عراقی و اختلاف افکنی میان شیعیان جنوب و فرات میانه و ایجاد یک پارلمان متشکل از پان عربیست ها، به شدت وارد عمل شده است. عربستان با دادن وعده هایی مبنی بر احداث بیمارستان و باشگاه ورزشی در مناطق میسان، ناصریه و بصره، تلاش دارد تا شیعیان جنوب عراق را به دادن رأی به طیف های شیعی ضد ایرانی تشویق کند. طبیعی است این تحرکات اجتماعی و سیاسی سفارت عربستان در بغداد و کنسولگری های این کشور در سراسر عراق با هماهنگی امریکا صورت می گیرد تا در آینده احزابی وارد پارلمان آینده عراق شوند که با ایران و محور مقاومت زاویه داشته باشند.
بصیرت: نگاه جریانات عراقی به حضور آمریکا در کشورشان چگونه است؟نگاه جریان های سیاسی عراق به حضور امریکا در این کشور کاملا متفاوت است و بر گرفته از متغیرات محیط پیرامونی عراق است. جریان های ارزشی مانند الحشد الشعبی، عصائب اهل الحق، حزب الله عراق و نیروهای بدر که به نوعی از سیاست های ایران متاثر هستند، نگاهی کاملا بدبینانه نسبت به حضور امریکا در عراق دارند. این نیروها تلاش می کنند تا دولت حیدرالعبادی با استفاده از فضای داخلی و همراهی با نیروهای ارزشی به تدریج زمینه اخراج نیروهای امریکایی را فراهم کند، اما شخص حیدرالعبادی از یک سو تلاش دارد تا نیروهای مردمی را در کنار خود داشته باشد و از سوی دیگر سعی دارد تا مانور سیاسی خود را در حوزه جهان عرب گسترش دهد.
نزدیکی ایاد علاوی و نیروهای ملی گرای شیعه به عربستان شرایط دشواری برای شیعیان عراق به وجود آورده است. این احتمال وجود دارد که شاکله پارلمان آینده عراق با آنچه که در سابق بوده تفاوت کند و نیروهای وابسته به امریکا و عربستان با استفاده از نارضایتی عمومی وارد پارلمان عراق شوند، اما در مجموع تنها طیف های اهل سنت ملی گرا و کُردهای عراق نسبت به حضور نیروهای امریکایی در کشورشان بی تفاوت هستند.
حتی گفته می شود در آستانه انتخابات پارلمانی برخی از جریان های سیاسی ملی گرا و وابسته به رژیم سابق در قبرس با یک هیات مشترک اسرائیلی، سعودی و امریکایی دیدار کرده اند. در مجموع چند طیف مختلف در عراق وجود دارند که برخی مخالف و برخی موافق حضور نیروهای امریکایی در عراق هستند. طیف های شیعیان معتقد به مقاومت، مانند جریان بدر، مجلس اعلای اسلامی، عصائب اهل الحق، الحشد الشعبی و تا اندازه ای جریان الحکمه به رهبری سید عمار حکیم با حضور نیروهای امریکایی در عراق مخالفند. جریان های اهل سنت در شمال و غرب و نیز کردهای عراق مخالفتی با حضور نیروهای امریکایی در کشور خود ندارند، ضمن اینکه شیعیان ملی گرا مانند طیف ایاد علاوی و حسن العلوی به شدت به نیروهای امریکایی و رژیم عربستان وابسته هستند.
بصیرت: در مجموع شکل گیری گفتمان مقاومت در عراق، تا چه اندازه در بین جریانات سیاسی در جهت مخالفت با آمریکا اثرگذار بوده است؟تشتت آراء و اختلافات حزبی این فرصت را به شدت تنزل داده است. این گفتمان بدون وجود یک مرجعیت سیاسی قدرتمند و بدون حضور تاثیر گذار مرجعیت مذهبی نتیجه بخش نخواهد بود. در هر حال ممکن است در پایان انتخابات پارلمانی عراق، گفتمان مقاومت در عراق بین نیروهای ارزشی شیعه صورت گیرد، اما این گفتمان بدون حضور فعال طیف های مقاومت عراق نتیجه بخش نخواهد بود.
از جناب آقای هانی زاده که به سؤالات بصیرت پاسخ دادند، تشکر می کنیم.
مصاحبه از: وحید قاسمی
