یک بسته و پنج نکته

مذاکرات ایران و 1+4 درباره سرنوشت برجام پس از خروج آمریکا در وین اتریش جمعه هفته گذشته برگزار شد و با صدور یک بیانیه 10 بندی به کار خود پایان داد. بند هشتم این بیانیه به مسائل اقتصادی پرداخته و در آن آمده است؛ « اعضای برجام بر تعهد خود در رابطه با موارد زیر، با حسن نیت و در یک فضای سازنده، تاکید کردند: - حفظ و ارتقاء روابط گسترده تر اقتصادی در حوزه‌های مختلف با ایران؛ - حفظ و استمرار کانال‌های موثر مالی برای تعامل با ایران؛ - تداوم صادرات نفت و میعانات گازی، محصولات نفتی و پتروشیمی؛ - تداوم روابط حمل و نقل دریایی (از جمله کشتیرانی و بیمه)، زمینی، هوایی و ریلی - تقویت پوشش‌های اعتبار صادراتی - حمایت روشن و موثر از کنشگران اقتصادی که با ایران تجارت می‌کنند، به‌ویژه شرکت‌های کوچک و متوسط که شاکله اصلی بسیاری از اقتصادها محسوب می‌شوند؛ - تشویق سرمایه‌گذاری‌های بیشتردر ایران؛ - حمایت از کنشگران اقتصادی در سرمایه‌گذاری‌ها و دیگر فعالیت‌های تجاری و مالی که با، یا در رابطه با، ایران انجام می‌دهند؛ - گرد هم آوردن کارشناسان بخش دولتی و خصوصی، از جمله از طریق تقویت شوراهای تجاری؛ - حمایت عملی از تجارت و سرمایه‌گذاری در ایران؛ - حمایت از شرکت‌ها در برابر آثار فراسرزمینی تحریم‌های ایالات متحده؛ اعضای برجام مورد اقدامِ اتحادیه اروپا به منظور حمایت از شرکت‌های دول عضو اتحادیه، فرایند به روز رسانی قانون انسداد و به روز ‌رسانی مجوز اعطای وام‌های خارجی توسط بانک سرمایه‌گذاری اروپا به ایران را مورد توجه قرار دادند. اعضای برجام مستقیما به صورت دوجانبه و از طریق همکاری با شرکای بین‌المللی بر روی موضوعات فوق‌الذکر کار خواهند کرد تا آنها را تشویق به اتخاذ سیاست‌ها و ایجاد مکانیزم‌های مشابه در روابط اقتصادی با ایران نمایند.»

این بیانیه در حالی صادر شد که آقای روحانی رئیس جمهور کشورمان یک روز پیش از آن در تماس تلفنی با رئیس جمهور فرانسه و صدراعظم آلمان، پیشنهادات اروپا را ناکافی و مایوس کننده خوانده بود. آقای روحانی در این تماس ها اظهار داشت: متاسفانه در بسته پیشنهادی ارائه شده راهکار عملیاتی و شیوه مشخصی برای ادامه همکاری‌ها وجود نداشت و یک سری تعهدات کلی در حد بیانیه‌های سابق اتحادیه اروپا عنوان شده بود. بسته پیشنهادی اروپا درباره ادامه روند همکاری ها در برجام دربرگیرنده همه خواسته های ما نیست. انتظار ما از اروپا ارائه یک برنامه عملیاتی روشن و دارای زمان بندی تا بتواند نقشی جبران کننده در قبال خروج آمریکا داشته باشد.
وزیر امور خارجه کشورمان در نشست مطبوعاتی پش از پایان جلسه با وزرای 1+4 گفت: به صورت کلی آنچه که من با حضور در این جلسه برداشت کردم این است که تمامی اعضای برجام که لاقل سه کشور عضو برجام متحدین نزدیک آمریکا هستند، در اینکه در واقع اراده سیاسی دارند تا در برابر این اقدام آمریکا بایستند، و شاید این اولین باری است که در چنین سطحی این اقدام صورت می‌گیرد، در جلسه کاملا این تعهدشان را نشان دادند. حالا ما باید ببینیم در عمل چقدر می‌خواهند و چقدر می‌توانند این کار را انجام بدهند.
درباره این نشست و بسته پیشنهادی اروپا و وضعیت آینده برجام توجه به چند نکته ضروری به نظر می رسد؛

1- همانطور که رهبر معظم انقلاب اسلامی نیز بارها تاکید کرده اند نباید برای حل مسائل و مشکلات کشور به برجام و اروپایی ها و امثال اینها امید و تکیه داشت. ایشان دوم خرداد امسال خطاب به مسئولان فرمودند؛ «یک تجربه‌ی مهمّ دیگر در این قضایای برجام، این است که گره زدن حلّ مسائل کشور به برجام و امثال برجام یا به مسائل خارجی، یک خطای بزرگی است. ما نبایستی مسائل کشور را، مسائل اقتصادی کشور و مسائل گوناگون کشور را گره بزنیم به امری که از اختیار ما خارج است، در بیرون کشور تدبیر میشود و تصمیم‌گیری میشود. وقتی ما مسئله‌ی اقتصاد کشور را، کسب‌و‌کار کشور را به مسئله‌ی برجام گره میزنیم، نتیجه این میشود که صاحبان کار و سرمایه چند ماه باید منتظر بمانند تا ببینند خارجی‌ها در مورد برجام چه تصمیمی میگیرند؛ چند ماه تأمّل کنند، صبر کنند، منتظر بمانند تا ببینند که آیا در توافق میمانند یا از توافق خارج میشوند؛ امضا میکنند یا امضا نمیکنند؛ بعد از آنکه امضا کردند، پابند امضا میمانند یا نمیمانند! مرتّب بایستی دستگاه فعّالِ اقتصادیِ مردمیِ کشور در انتظار رفتار خارجی‌ها باشد. نمیتوانیم ظرفیّت کشور را معطّل توافق برجام بگذاریم؛ مدّتی معطّل اجرای برجام، مدّتی معطّل خروج و عدم خروج از برجام؛ آن هم در مقابل دشمنی مثل آمریکا. اینها بخشی از تجربه‌های ما است؛ این تجربه‌ها را بایستی در نظر داشته باشیم تا تکرار نشود و از یک سوراخ دو بار گَزیده نشویم و در قضایای بعدی این تجربه‌ها را به‌‌طورکامل به کار ببندیم.» با در نظر گرفتن این توصیه مهم و کلیدی، توقع و تکیه به بسته اروپا در خوش بینانه ترین حالت نیز نباید بزرگنمایی و تبلیغ و ترویج شود.

2- متاسفانه سیاست ما تا کنون به نحوی بوده است که طرف مقابل خود را تا حد زیادی بی نیاز از تلاش برای حفظ برجام حس می کند. چرا که می بیند تهران برای حفظ آن خود را به آب و آتش می زند و عملاً سیاست حفظ برجام به هر قیمتی را در پیش گرفته است. باید به سرعت از این سیاست فاصله گرفت و دانست که طرف غربی و حتی آمریکایی ها که ظاهراً از برجام خارج شده اند، بیش از ایران به آن علاقه دارند. در علاقه مندی آنها همین بس که ترامپ منتقد زمان بندی آن است و می گوید باید دائمی شود. هرقدر ایران خود را مشتاق تر به حفظ برجام نشان دهد، احتمال نابودی کامل آن بیشتر و هزینه آن برای ما بیشتر خواهد شد.
3- راهکار عملی برای نکته دوم آن است که ایران بصورت رسمی اعلام کند بدلیل بدعهدی طرف مقابل –بخصوص آمریکا- از برجام خارج می شود اما فعلاً و بصورت مشروط به برخی از تعهدات برجامی خود عمل می کند تا تکلیف نهایی آن روشن شود. این تصمیم و اقدام دیپلماتیک چه از منظر افکار عمومی دنیا و چه از منظر حقوق بین الملل کاملاً قابل دفاع و پذیرش است و زمینه را برای امتیازگیری ایران و انفعال طرف غربی مهیا می کند.
4- اروپایی ها اجرای بسته پیشنهادی خود را تقریباً به اواسط پاییز موکول کرده اند. آنان در واقع می خواهند با خرید زمان و ایجاد مزاحمت برای ایران توسط تحریم های جدید آمریکا، بیشترین امتیاز لازم را بدست آورده و کمترین امتیاز ممکن را بدهند. این تاخیر چند ماهه قابل قبول نبوده و حاکی از عدم حسن نیت آنان در مذاکرات است. تهران نباید این وقت کشی اروپایی ها را بپذیرد و باید هرچه زودتر تکلیف این بسته مایوس کننده را روشن سازد.
5- دو گروه در کشور در این وضعیت خطیر در زمین دشمن بازی کرده و با فعالیت خود، حریف را در موقعیت گلزنی قرار می دهند. اول آنان که دست به آشوب آفرینی می زنند و دوم برخی رسانه ها و سیاسیون. آشوبگران به دشمن این چراغ سبز و علامت را می دهند که سیاست فشار و تحریم کارگر بوده و باید در آتش آن دمید و افزایشش داد. برخی رسانها و سیاسیون نیز با استناد به همین آشوب ها و مسائلی مشابه، این تفکر را به جامعه تزریق می کنند که راه و چاره دیگری جز کوتاه آمدن مقابل دشمن و دادن امتیاز پیش پای کشور نیست.