گنبد آهنین؛ پایان یک افسانه

مقاومت فلسطین اخیراً با شلیک 470 موشک به سرزمین‌های اشغالی شکست سختی بر رژیم صهیونیستی تحمیل کرد. به دنبال این عملیات موشکی، بنیامین نتانیاهو نخست‌وزیر اسرائیل مجبور به پذیرش آتش با جنبش حماس شد که همین مسئله باعث استعفای لیبرمن وزیر جنگ شد. اما نکته مهم در این عملیات اثبات مجدد ناکارآمدی سامانه دفاعی اسرائیل موسوم به گنبد آهنین بود. رسانه‌های اسرائیل اعلام کردند که سامانه دفاع موشکی «گنبد آهنین» همچنان ناکارآمد بوده و توانسته تنها 100 موشک از میان 470 موشک شلیک‌شده به سمت اراضی اشغالی را رهگیری کند. درواقع تنها 21 درصد از موشک‌های شلیک‌شده به اسرائیل توسط سامانه گنبد آهنین رهگیری شده است. این مسئله نشان‌دهنده ضعف و ناکارآمدی این سامانه است. در ادامه به برخی ویژگی‌ها و نقاط ضعف این سامانه دفاعی خواهیم پرداخت.

چرایی مطرح‌شدن سامانه گنبد آهنین

از سال ۲۰۰۰ به بعد اسرائیل علی‌رغم توان نظامی در حوزه‌های موشکی، هسته‌ای، دریایی و هوایی در موضع دفاع قرار گرفت و با اصابت راکت‌های کوتاه برد نیروهای مقاومت به شهرک‌ها، پرستیژ نظامی خویش را از دست داد. تل‌آویو برای تقابل با این مشکل، سرمایه‌گذاری وسیعی بر سامانه‌های موشکی نمود. گنبد آهنین، پاتریوت، حیتس، ثاد، فالانکس، عصای سحرآمیز و… بخشی از این تلاش‌های ارتش رژیم برای بازدارندگی در مقابل موشک‌ها و راکت‌هاست. بخش زیادی از کمک‌های سالانه آمریکا به ارتش رژیم صهیونیستی هم در حوزه سامانه موشکی خرج می‌شود. اوباما در لایحه بودجه، آخرین سال ریاست جمهوری‌ خود ۱۴۶ میلیون دلار کمک نظامی برای برنامه سپر چندلایه دفاع موشکی رژیم صهیونیستی اختصاص داد. روزنامه جروزالم پست در گزارشی در این خصوص نوشته است: «این مبلغ برای تقویت سامانه‌های گنبد آهنین، فلاخن داوید و ختص (پیکان) استفاده خواهد شد. این سه سامانه چندلایه حفاظ دفاعی را بر آسمان اسرائیل برای مقابله با راکت‌های کوتاه برد، موشک‌های میان‌برد و موشک‌های برد بلند ایجاد می‌کند.» در همین زمینه دریادار جیمز سایرینگ فرمانده آژانس موشکی آمریکا تاکید کرده است که این آژانس به همکاری با اسرائیل در زمینه سامانه گنبد آهنین ادامه خواهد داد. به گفته دریادار سایرینگ، آخرین آزمایش سامانه جدید فلاخن داوید نیز که در اواخر سال ۲۰۱۵ انجام شد، انتظارات از این سامانه دفاعی در برابر موشک‌های میان‌برد را برآورده کرد.

اما بعد از تجربه جنگ لبنان و شکست ارتش اسراییل در مقابل حزب ‌الله در تابستان 2006 میلادی (جنگ 33روزه)، رژیم صهیونیستی به ‌طور جدی به فکر تقویت سیستم دفاع موشکی خود افتاد. این رژیم پیش از این، سیستم دوربرد موسوم به پیکان (Arrow)را طراحی کرده‌ بود، اما بعد از جنگ 33 روزه لبنان، تصمیم گرفت که با سرمایه‌ گذاری سنگین، سیستم گنبد آهنین (Iron Dome) را طراحی و تولید کند.

ویژگی‌های گنبد آهنین

در میان سامانه‌های دفاعی اسرائیل گنبد آهنین جایگاه خاصی دارد. سیستم دفاع ضدموشکی «گنبد آهنین» یک سامانه دفاع زمین به هوای توسعه‌داده‌ شده توسط صنایع دفاعی «رافائل» اسراییل برای مقابله با انواع موشک‌ها و تهدیدات هوایی علیه سرزمین‌های اغشالی است و بنا بر ادعای فرماندهان ارتش صهیونیستی توانایی تشخیص آن را دارد که کدام موشک به سمت مناطق مسکونی و کدام به سمت مناطق بی‌خطر می رود و از قابلیت درگیری با چندین هدف نیز برخوردار است.

- عناصر تشکیل دهنده گنبد آهنین:1- واحد پرتاب موشک 2- مرکز کنترل 3-رادار ردیابی موشک[1]

-قیمت هر سامانه واحد گنبد آهنین 50 میلیون دلار بوده و هر موشک آن نیز 40 هزار دلار است.

مراحل پرتاب سامانه موشکی گنبد آهنین:

1. دشمن، موشک یا گلوله توپ را شلیک می‌کند

2. پرتابه توسط رادار ردگیری و داده‌های آن به واحد مدیریت و هدایت نبرد مخابره می‌شود

3. پس از تحلیل داده‌‎ها، مختصات هدف به واحد شلیک موشک ارسال می‌شود

4. موشک به سمت پرتابه دشمن شلیک می‌شود

نقاط ضعف گنبد آهنین

درواقع مزایایی که اسرائیل برای سامانه گنبد آهنین بر می شمرد، این واقعیت را تغییر نمی دهد که اطلاعات در مورد عملکرد واقعی این سیستم، از سوی اشخاص یا نهادهای مستقل، راستی آزمایی نشده است. هنوز اطلاعات بسیار مهمی نیز وجود دارد که ارتش اسرائیل ارائه نکرده و برای ارزیابی کامل از عملکرد گنبد آهنین، ضروری است. در مورد این سامانه برخی ابهامات هنوز وجود دارد:

به ازای هر راکت تهدید کننده، چند موشک از این سامانه شلیک می شود؟ هر آتشبار هر چند وقت یکبار به موشک مجهز می شود؟ آیا نقص تکنولوژیک یا مواردی از خطای انسانی وجود دارد؟ و اینکه هر راکت کجا فرود می آید؟ پاسخ به این سوال ها به ارائه تصویری کامل تر کمک می کند و ارزیابی از کارایی تکنیکی سامانه گنبد آهنین را آسانتر می سازد اما در غیاب چنین اطلاعاتی، ادعاهای ارتش اسرائیل باید با درجه قابل ملاحظه ای از شک و تردید دیده شود. در نبود این اطلاعات باید نوع مواجهه این سامانه با موشک‌های مقاومت را بررسی کنیم تا به ضعف های آن پی ببریم.

چند ماه پس از عملیات ستون دفاعی اسرائیل در غزه در سال 2012، تئودور پوستل (Postol)، کارشناس موشکی و استاد علوم، تکنولوژی و سیاستگذاری امنیت ملی در موسسه تکنولوژی ماساچوست، نوشت که سامانه گنبد آهنین نتوانسته است آن چنان که مقامات اسرائیلی ادعا کرده اند، عمل کند. از آنجا که وی پیش از این نیز در جنگ خلیج فارس توانسته بود، ناکامی آتشبارهای Patriot PAC-2 را آشکار سازد، تحلیل وی توجه بسیاری را در آمریکا به خود جلب کرد. وی فیلم شلیک های گنبد آهنین را تحلیل کرد؛ اغلب این فیلم ها، ویدئوهایی بودند که اسرائیلی ها با تلفن همراه خود گرفته و در اینترنت بارگذاری کرده بودند. وی تحلیل کرد که موشک‌های تامر (Tamir) گنبد آهنین، به شیوه ای به سمت اهداف شلیک نمی شوند که منجر به نرخ موفقیت بالا شود. درواقع، پوستل ارزیابی می کند که نرخ حقیقی سرنگون سازی سامانه گنبد آهنین، کمتر از 5 درصد است. تئودور پوستل در ادامه به طور خیلی فنی انواع شلیک سامانه‌های دفاعی رو تشریح کرده و تاکید دارد که نحوه شلیک این سامانه طوری نیست که در بهترین حالت موفقیتش بیشتر از 20 درصد باشد.[2]

به طور کلی، هدف از دفاع راکتی، منفجر ساختن یا ناتوان ساختن کلاهک راکت شلیک‌شده است. این کار یا باید از طریق ضربه کلاهک موشک سرنگون ساز به کلاهک راکت صورت گیرد(موسوم به ضربه به قصد کشتن) یا باید با انفجار کلاهک موشک سرنگون ساز در نزدیکی راکت و پخش ترکش های آن به قصد ناتوان ساختن یا انفجار راکت صورت گیرد (موسوم به تجزیه). برای سرنگونی های نوع تجزیه که روشی است که گنبد آهنین بارها از آن استفاده کرده است، درگیری باید رو در رو یا غیر موازی باشد (شکل A).

اگر موشک سرنگون ساز از کنار یا پشت سر به راکت نزدیک شود، ترکش های انفجار خود را به موتور راکت خواهد رساند و نه کلاهک آن. پوستل با دیدن ده ها موشک شلیک‌شده از سامانه گنبد آهنین در عملیات ستون دفاعی در سال 2012 و لبه محافظ در سال 2014، نتیجه گرفت که کمتر از 20 درصد از درگیری های این موشک ها به صورت مستقیم و غیر موازی بود. بر اساس تحلیل وی، به نظر می رسد موشک‌های تامر به طرز آشفته ای مانور می دهند و به جای رودررویی مستقیم با راکت، آن را تعقیب می کنند. به علاوه، پوستل معتقد است اگر تنها کلاهک موشک سرنگون ساز منفجر شود، یک انفجار کروی شکل دیده خواهد شد اما اگر این موشک به طور موفقیت آمیزی سبب انفجار کلاهک راکت نیز شود، از آنجا که هر دو یکی پس از دیگری منفجر خواهند شد، یک توده آتشین نامتقارن نیز دیده خواهد شد اما وی هیچ گونه مدرکی از این انفجارهای متقارن در این ویدئوها نیافت.[3]

در عمل نیز این نقاط ضعف به وضوح دیده می شود.در جریان جنگ 8روزه در سال 1391، نیروهای مقاومت برای اولین بار دست به موشک باران انبوه سرزمین‌های اشغالی زد به نحوی که تعداد زیادی از راکت های برد کوتاه «فجر»، از غزه به سمت پایتخت این رژیم یعنی تل‌آویو و برخی شهرهای صهیونیستی شلیک شد و به برخی مراکز در این شهرها نیز اصابت کرد. این در حالی بود که ارتش صهیونیستی بخش عمده‌ای از سامانه موشکی «گنبد آهنین» را دقیقا به منظور مقابله با موشک‌های گروه های فلسطینی، در نزدیکی باریکه غزه مستقر کرده تا بتواند جلوی موشک‌های مقاومت را بگیرد اما در این جنگ و در صحنه عمل آشکار شد که این سامانه حداقل در برابر حجم انبوه موشک باران موفق نخواهد بود. درواقع از 6 سال پیش مشخص شد که گنبد آهنین نمی تواند امنیت اسرائیل را تامین کند. به همین دلیل انتقادات و اعترافات در این زمینه شروع شد.

"دکتر موتی شیفر" کارشناس مهندسی هوا فضا و طراح و کارشناس موشک‌های بازدارنده، دارنده سه مدرک کارشناسی در این زمینه و برنده جایزه امنیت اسرائیل اعلام کرد، گنبد آهنین، موشک‌های مهاجم را رهگیری نمی کند بلکه موشک‌هایی که از آتشبار این سامانه شلیک می شود، تنها در هوا منفجر می شوند و برای ما تداعی می شود که موشک‌های گنبدآهنین، موشک‌های دشمن را رهگیری و منهدم کرده است. وی تاکید کرد که هدف از نمایش اقتدار گنبد آهنین تنها تقویت روحیه مردم است. دکتر شیفر گفت:« پس از عملیات ستون ابرها(جنگ هشت روزه) برای من معلوم شد موشک‌های سامانه گنبد آهنین به علت نقص فنی در طراحی، قدرت اصابت به موشک‌های مهاجم را ندارد. آنچه ما در آسمان می بینیم نتیجه انفجار خودکار موشک‌های سامانه است. پس از این نتیجه گیری، اعتراض نامه ای برای بازرس دولت فرستادم که پی آن وزارت دفاع یک کمیسیون تحقیقاتی تشکیل داد و از شرکت سازنده تسلیحات جنگی "رافائل" خواست تا این نقص فنی را برطرف کند ولی تاکنون اقدامی برای رفع این مشکل صورت نگرفته است.» شیفر افزود:« شهروندان اسرائیلی با سادگی تمام گمان می کنند انفجاری که در آسمان رخ می دهد نتیجه رهگیری و انهدام موشک‌های مهاجم توسط گنبد آهنین است. نه تنها شهروندان اسرائیلی بلکه نظامیانی که این سامانه را راه اندازی می کنند نیز چنین تصوری دارند.درواقع موشک‌های گنبد آهنین خود منفجر می شوند و نه موشک‌های مهاجم.» وی گفت:« رهگیری این سامانه نه تنها 100 در صد نیست بلکه صفر در صد است.» در همین حال تلویزیون رژیم صهیونیستی پیام تبلیغاتی حماس را پخش کرد. در این پیام گفته می شود "گنبد آهنین از شما حمایت نمی کند.این را از موتی شیفر بپرسید و از آنان که در پناهگاه ها پنهان می شوند".

مجله دیفنس نیوز آمریکا بزرگترین ضعف گنبد آهنین را هزینه های بالای آن ذکر کرده است. هزینه یک سیستم از گنبد آهنین 50 میلیون دلار است و قیمت هر موشک آن بیش از ٤٠ هزار دلار تخمین زده شده است. این مسئله باعث می شود که برای هر موشک ارزان مقاومت یک موشک 40 هزار دلاری شلیک شود که میزان موفقیت آن نیز 20 درصد خواهد بود.در همین راستا ارتش اسرائیل در آماری رسمی در سال ٢٠١٥ اعلام کرد که حدود 3360 موشک از غزه به سمت اسرائیل شلیک‌شده که گنبد آهنین تنها موفق به نابودی ٥٨٤ موشک شده است.[4]

در جنگ ۵۱ روزه 2014 غزه، حماس برای نخستین بار از موشک‏های آر۱۳۰ با قدرت پرتاب و برد حدود۱۳۰ کیلومتر بهره برد و توانست فرودگاه بن‏گوریون، اطراف نیروگاه دیمونا، مقر نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی و ساختمان کنست را هدف قرار دهد. این موشک‏ها و عملکرد دفاعی مقاومت نشان داد که قدرت بازدارندگی رژیم صهیونیستی آسیب‏ پذیر است. از سوی دیگر روزنامه لوفیگارو در گزارشی درباره سامانه دفاع موشکی رژیم صهیونیستی موسوم به گنبد آهنین با اشاره به اینکه هر بار رهگیری موشک‌های دشمن با این سامانه 40 هزار دلار هزینه دارد، نوشت: «با این حال این سامانه در برابر موشک‌های جنبش حزب الله کارایی ندارد.» لوفیگارو افزود:« این سامانه فقط می تواند موشک ها را تا شعاع ۷۵ کیلومتری رهگیری کند و بر این اساس نمی تواند از مناطق نزدیکِ محلِ شلیک دفاع کند. به همین علت این سامانه در برابر حمله موشکی احتمالی حزب الله کارایی ندارد. این جنبش با ظرفیت افزون بر 60 هزار راکت وموشک‌های قوی می تواند کل سامانه دفاع موشکی اسراییل را بر باد دهد.» در همین راستا فرمانده جبهه داخلی رژیم صهیونیستی به نام «اسحاق غرشون» درباره مقابله سامانه گنبد آهنین در برابر موشک‌های حزب الله نیز گفت:« سامانه گنبد آهنین توانایی دفاع در برابر موشک‌های کوتاه بُرد و حمایت محدود را دارد. این سامانه هرگز قادر نخواهد بود با بیش از ۱۲۰ موشک مقابله کند.» تسفیکا فوگل رئیس سابق هیئت فرماندهی جنوب فلسطین اشغالی نیز گفته است:« دلبستگی به کارایی گنبد آهنین بسیار اغراق آمیز است و به خصوص شهروندان نباید به آن امید زیادی داشته باشند زیرا شاید در بهترین شرایط این سامانه قدرت دفاع از یک شهر را داشته باشد.» دانیل هرشکوویچ از وزرای کابینه رژیم صهیونیستی نیز اعتراف کرد، این سامانه با وجود هزینه های بالایی که برای آن صرف شده، هرگز برای رهگیری و سرنگونی موشک‌های مبارزان فلسطینی کارایی نخواهد داشت.

نتیجه

تبلیغات رسانه ای اسرائیل بر روی سامانه‌های دفاعی گنبد آهنین باعث شده بود که این سامانه در نگاه برخی کارشناسان به عنوان یک پدافند غیر قابل شکست جلوه کند. اما بررسی خصوصیات فنی آن نشان می دهد که ضعف های زیادی در گنبد آهنین وجود دارد که باعث می شود کارشناسان نظامی اسرائیل میزان موفقیت آن را 20 درصد اعلام کنند. این مسئله در صحنه عمل نیز ثابت شده و در عملیات اخیر حماس، گنبد آهنین از 470 موشک شلیک‌شده تنها 100 موشک را رهگیری کرد. درواقع افسانه گنبد آهنین اکنون به پایان رسیده و مقامات اسرائیل نیز به این نتیجه رسیده اند که باید سیستم های پدافندی پیشرفته تری را استفاده کنند. این مسئله در حالی است که مقاومت فلسطین و لبنان به صورت فزاینده ای در حال ارتقای موشک‌های خود هستند.