با شکل گيري و آغاز به کار مجلس شوراي اسلامي، شاهد شکل گيري دسته بندي هاي درون مجلس هستيم که حضور خود را با تاثيرگذاري بر تصميمات مجلس آشکار مي‌سازند. طبيعي است که نمايندگان پارلمان داراي گرايش سياسي بوده و بخش عمده از آنان با حمايت احزاب و گروه هاي سياسي و لااقل با در دست گرفتن پرچم يک جريان سياسي به قدرت رسيده باشند، لذا پس از انتخاب به عنوان نماينده مجلس به تدريج يکديگر را يافته و شاهد شکل گيري فراکسيون‌هاي سياسي مجلس هستيم. اين اتفاق در ادوار مجالس جمهوري اسلامي ايران تکرار گرديده و در 10 مجلس گذشته شاهد شکل گيري فراکسيون‌هاي مختلف بوده ايم.
مجلس دهم را مي‌توان مجلسي با فعاليت سه فراکسيون سياسي دانست. اين سه فراکسيون عبارتند از فراکسيون اميد، فراکسيون نمايندگان ولايي، فراکسيون مستقلين ولايي. نکته قابل ملاحظه آنکه هيچ کدام به تنهايي اکثريت مجلس را در اختيار ندارند. اين امر موجب شده تا تعاملات ميان فراکسيون ها در ترکيب مسئوليت‌هاي مجلس اعم از هيئت رئيسه و کميسيون‌ها اثرگذار باشد.
فراکسيون اميداصلاح طلبان در انتخابات زمستان 1394 با شعار «اميد» توانستند فهرست انتخاباتي خود را سامان داده و موفقيت قابل ملاحظه‌اي بالاخص در شهرهاي بزرگ کسب نمايند. در اين شرايط بود که «اميد» به عنوان برند اين جريان باقي ماند و پس از آغاز بکار مجلس در قالب شکل‌گيري فراکسيون اميد به حيات سياسي خود ادامه داد.
در روزهاي اوليه مجلس در حالي که هنوز شور و شوق رقابت‌هاي انتخاباتي برقرار بود، اينگونه القاء مي‌شد که اميدي‌ها اکثريت مطلق مجلس را در اختيار دارند و خواهند توانست به تنهايي مديريت مجلس را بر عهده گيرند. در اولين نشست‌هاي اين فراکسيون محمدرضا عارف به عنوان رييس برگزيده شد و آمار اعضا حتي 167 نفر هم اعلام شد (158 نفر ميثاق نامه را امضا کردند) که نشان مي‌داد عارف خواهد توانست رياست مجلس را برعهده گيرد. اما روند حوادث به نحو ديگري پيش رفت و بخشي از افراد که با عنوان ليست اميد وارد مجلس شده بودند در فراکسيون اميد مجلس عضو نگرديدند! و به فراکسيون مستقلين پيوستند و يا ترجيح دادند تا به اقتضا تصميمات متفاوتي از فراکسيون اميد بگيرند. حاصل آن عدم موفقيت رييس فراکسيون اميد از تکيه زدن بر کرسي رياست مجلسي بود! عارف 105 راي در انتخاب هيات رييس موقت آورد و در رقابت اصلي که چند روز بعد برگزار شد از رقابت با لاريجاني انصراف داد! البته نواب رياست به اميدي ها رسيد و پزشکيان و مطهري برگزيده نمايندگان شدند.
برخي از فعالين اين فراکسيون عبارتند از: محمدرضا عارف (رئيس)، محمدرضا تابش، علي مطهري، الياس حضرتي، مسعود پزشکيان، مصطفي کواکبيان، محمود صادقي، عبدالکريم حسين زاده، احمد مازني، محمدعلي وکيلي، غلامرضا تاجگردون.
فراکسيون نمايندگان ولاييدر فضاي رقابت هاي دو قطبي کشور، دومين فراکسيون متعلق يه جريان اصولگرا بود که با شکل دادن به فراکسيون ولايت در مجلس حضور خود را به عنوان رقيب اميد معرفي نمود. اين فراکسيون اما خيلي زود دچار اختلاف گرديد و يکسال بعد (13 تير 96) به دو فراکسيون نمايندگان ولايي و فراکسيون مستقلين ولايي تجزيه شد.
با اين نگاه دومين فراکسيون سياسي موثر در مجلس دهم فراکسيون نمايندگان ولايي است که به واقع مجمع نمايندگان جريان اصولگراي مجلس اعضاي آن را تشکيل مي‌دهند. اين نمايندگان با آنکه تعدادشان به 70 نفر نرسيد، توانستند اساسنامه و مرامنامه فراکسيون خود را به تصويب اعضا برسانند و ساختار خود را سامان دهند.
از فعالين اين فراکسيون مي‌توان به احمد اميرآبادي فراهاني، محمود بهمني، نصرالله پژمان‌فر، محمدعلي پورمختار، محمد دهقاني، مجتبي ذوالنوري، سيدجواد ساداتي‌نژاد، احمد سالک کاشاني، محمدحسين فرهنگي، حميدرضا فولادگر، نادر قاضي‌پور، سيداميرحسين قاضي‌زاده هاشمي، محمدمهدي مفتح و سيدحسين نقوي حسيني (سخنگوي فراکسيون) اشاره کرد که رياست اين فراکسيون بر عهده حميدرضا حاجي بابايي گذاشته شد.
اين فراکسيون اقليتي در ماجراي انتخاب هيات رييسه در طول سه سال گذشته ترجيح داده تا در انتخاب هيئت رئيسه با ائتلاف با فراکسيون مستقلين به نفع علي لاريجاني عمل نمايد تا مانع از انتخاب عارف گردد. اما در انتخابات نايب رييسي مجلس ناکام مانده است. و در مجموع در مديريت هيئت رييسه مجلس نقش موثري داشته است.
فراکسيون مستقلين ولاييسومين فراکسيون که عنوان مستقلين را بر يدک مي‌کشد، ضلع سوم فراکسيون‌هاي سياسي مجلس است که نقش موثري در تصميم‌گيري‌هاي مجلس داشته است. بخش عمده اي از اين افراد در ابتدا در فراکسوين ولايت مجلس حضور داشتند، اما خيلي زود اختلافات بالا گرفت و منجر به شکل گيري فراکسيون مستقلين ولايي گرديد. بخشي از نمايندگان اين فراکسيون هرچند با نام اميد وارد مجلس شدند، اما خيلي زود ساز جدايي زده و توانستند با تشکيل يک هسته سخت به تدريج چهره‌هاي مستقلي که مايل نبودند در قالب دو طيف اصولگرا و اصلاح طلب شناخته شوند را جذب نمايند. اين افراد که آقاي لاريجاني را نيز در ميان خود مي ديدند، با محوريت قرار دادن وي توانستند از رقابت سياسي دو فراکسيون اميد و ولايي، بيشترين بهره را برده و در ائتلاف با فراکسيون ولايي آقاي لاريجاني را به رياست مجلس برگزيند! همچنين در ائتلاف با فراکسيون اميد، در انتخاب آقايان پزشکيان و مطهري به عنوان نواب رييس اثرگذار باشند.
يکي از عوامل موثر در جدايي اين طيف از فراکسيون نمايندگان ولايي، چگونگي مواجهه با دولت اعتدال بود. اين طيف پرچم همراهي و حمايت از دولت اعتدال را برداشته و خود را جريان حامي دولت نيز معرفي کرد، برخلاف ولايي‌ها که خود را منتقدين دولت مي‌دانند. از ديگر سو تلاش نموده تا خود را به عنوان نماد "جريان سوم" نيز معرفي نمايد! آن هم در روزگاري که اقبال از دو جريان سياسي اصلي کشور رو به افول است.
از چهره‌هاي مشهور اين فراکسيون مي‌توان به کاظم جلالي، بهروز نعمتي، جعفرزاده ايمن آبادي، مهرداد لاهوتي اشاره کرد.
فراکسيون‌هاي گمنام مجلس دهممجلس دهم يکي از پر تشکل‌ترين مجالس شوراي اسلامي است. شايد تصور عمومي اين باشد که سه فراکسيون ولايي، اميد و مستقلين که منتسب به جريان‌هاي سياسي در کشور هستند، تنها تشکل‌هاي غيررسمي مجلس‌اند. در حالي که حداقل 25 فراکسيون با عناوين مختلف و بر اساس منافع گروهي و حرفه‌اي تشکيل شده و در حال فعاليت هستند. فراکسيون‌هاي زيتون و دانه‌هاي روغني، احزاب و تشکل‌هاي مدني، مبارزه با قاچاق کالا و ارز، اقتصاد ديجيتال، فضاي مجازي، پاسخگو، حمايت از کودک و نوجوان، حقوق شهروندي، احياي درياچه اروميه و تالاب‌ها، حقوق بشر، اشتغال و توليد، زنان، ديپلماسي، روحانيت، فرش و صنايع دستي، رسانه، اهل سنت، ورزش، دفاع مقدس و فرزندان شاهد، کارگري، صنايع غذايي، خانواده، ايثارگران، مستقلين ولايي، ولايي و اميد از اين جمله‌اند.
در اين بين فراکسيون اشتغال، حقوق شهروندي، زنان، ورزش، ديپلماسي، روحانيت، کارگري، ايثارگران، خانواده، مبارزه با قاچاق کالا و ارز و فضاي مجازي بيشترين فعاليت را در حوزه‌هاي مرتبط انجام داده‌اند. البته برخي از فراکسيونها چون اقتصاد ديجيتال، فضاي مجازي، احزاب و تشکل‌هاي مدني، پاسخگو و زيتون و دانه‌هاي روغني نوپا هستند و عمر فعاليت‌شان به چند ماه نرسيده است، هرچند برخي در اين مدت کوتاه توانسته‌اند مؤثر عمل کنند و تدوين برخي از طرح‌ها و لابي‌گري‌ها را کليد بزنند.
برخي فراکسيون‌هاي هم خاموش و تشريفاتي هستند. فراکسيون حمايت از حقوق کودکان يکي از آن‌هاست که نه‌تنها در سال جاري، بلکه تاکنون جلسه‌اي نداشته است، تا جايي که اصلا احتمال انحلال آن بروز مي‌کند. اين در حالي است که براي تشکيل آن، تلاش‌هاي بسياري شده بود. فراکسيون دفاع مقدس و فرزندان شاهد، صنايع غذايي و احياي درياچه اروميه را نيز مي‌توان از نامنظم و نامنسجم‌ترين فراکسيون‌هاي مجلس دانست. چرا که اخباري از جلسات و اقدامات آن‌ها منتشر نشده است و اين خود، گواهي است از نامنظم بودن آن‌ها.
وزن‌کشي فراکسيون هابراي بدست آوردن وزن واقعي فراکسيون هاي سياسي مجلس شاخص هاي مختلفي وجود دارد که مهمترين آن را مي توان سهم هر يک در ترکيب يازده نفره هيئت رئيسه مجلس دانست. هيئت رئيسه اي که انتخابات آن بطور سالانه در خردادماه برگزار مي گردد. در طول سه دوره گذشته سهم سه فراکسيون سياسي مجلس در انتخابات هيات رئيسه از اين قرار بوده است:
سال اول: مستقلين 3 کرسي- اميد 5 کرسي - ولايي 4 کرسي
سال دوم: مستقلين 3 کرسي- اميد 3 کرسي - ولايي 6 کرسي
سال سوم: مستقلين 3 کرسي- اميد 5 کرسي - ولايي 4 کرسي
سخن آخر آنکه آنچه در مجلس مي‌گذرد، همگي معطوف به رقابت‌هاي سياسي فراکسيونها نيست. منطقي فراتر از منطق فراکسيوني که همانا توجه به منافع ملي و نيازها و ضرورت‌هاي کشور و مطالبات مردم و موکلين و پذيرفتن نظرات کارشناسي است که منطق رفتار نمايندگان مجلس مي‌باشد. لذا در بسياري از موارد انتظار آن است که نمايندگان، مستقل از رويکرد فراکسيوني خود اعلام نظر کرده و آراء خود را در موافقت يا مخالفت اعلام نمايند. همانطور که در بسياري از امور مهم کشور شاهد صدور قطعنامه ها و بيانيه هايي از جانب نمايندگان مجلس هستيم که اکثريت قاطع نمايندگان و فراتر از نام فراکسيونها آن را امضا کرده اند.
