یک مقام نظامی آمریکایی: "امریکا با اعزام این پهپاد قصد داشت تا سیستم پدافندی ایران را وادار به واکنش کند تا از این طریق بتواند راهی برای نفوذ به سامانه‌های پدافندی ایرانی پیدا کرده و با حملات سایبری آنها را از کار بیندازد."
اخیراً مقامات وزارت دفاع آمریکا مدعی شده اند هدف از اعزام پهپاد MQ۴-C به مرز‌های هوایی ایران، نفوذ در ساختار پدافندی کشورمان بوده است. در این گزارش به بررسی این ادعا می‌پردازیم.
بامداد روز چهارشنبه ۳۰ خرداد ماه، یک فروند هواپیمای بدون سرنشین MQ۴-C آمریکایی پس از نقض حریم هوایی ایران، بر فراز آب‌های سرزمینی کشورمان مورد اصابت یک فروند موشک سامانه پدافند هوایی سوم خرداد قرار گرفت و سرنگون شد.
پس از این اقدام مقامات آمریکایی در اظهار نظر‌های متفاوتی سعی داشتند تا این اتفاق را موضوعی کم اهمیت جلوه دهند، اما ویژگی‌های منحصر به فرد پهپاد آمریکایی و قیمت ۲۰۰ میلیون دلاری و همچنین برخورداری این پهپاد از سطح بالایی از فناوری، راه گریزی برای مقامات آمریکایی قرار نداد.
پس از نمایش لاشه پهپاد ساقط شده توسط سپاه و درک این موضوع از سوی آمریکایی‌ها که ممکن است بخش‌هایی از فناوری ساخت این پهپاد در اختیار نیروی هوافضای سپاه قرارگیرد، این بار مقامات نظامی آمریکا پا به میدان گذاشته و سعی کردند تا از دیدگاه نظامی به تجزیه و تحلیل این موضوع بپردازند.
در همین راستا یک مقام نظامی وزارت دفاع آمریکا در گفتگو با نیوریورک تایمز ادعای جدیدی را در خصوص هدف قرار گرفتن پهپاد ام کیو ۴ سی مطرح کرده است. وی مدعی شده آمریکا مدت‌ها در تلاش برای یافتن راهی جهت نفوذ به سامانه‌های پدافندی ایران بوده است، اما به دلیل ساختار بومی و داخلی شبکه پدافندی ایران موفق به این امر نمی‌شد، به همین دلیل با اعزام این پهپاد قصد داشت تا سیستم پدافندی ایران را وادار به واکنش کند تا از این طریق بتواند راهی برای نفوذ به سامانه‌های پدافندی ایرانی پیدا کرده و با حملات سایبری آنها را از کار بیندازد. وی هم چنین مدعی شده است پس از ساقط شدن این پهپاد آمریکایی آنها موفق به هک کردن سامانه‌های پدافندی ایران هم شده‌اند.
در ادامه به بررسی این موضوع از منظر مسائل نظامی می‌پردازیم.
معمولا کشور‌های متخاصم، در صدد هستند تا با تشخیص محل استقرار سامانه‌های پدافندی طرف مقابل، اطلاعاتی از توان پدافند هوایی حریف خود بدست آورند و برای این منظور اقدام به فرستادن پهپاد یا هواپیما به مرز‌های هوایی کشور هدف می‌کنند تا واکنش سیستم پدافندی طرف مقابل را ارزیابی کرده و محل استقرار سامانه‌های پدافندی طرف مقابل را بدست آورند. از این گونه اتفاقات در دوران جنگ سرد بین آمریکا و شوروی بسیار اتفاق افتاده است. اما گاهی هم کشور هدف از کوره در می‌رود و هواپیمای مهاجم را مورد هدف قرار می‌دهد.
تا اینجای کار ادعای این مقام آمریکایی در حد یک تئوری صحیح است، اما آنچه در مورد هدف قرار گرفتن پهپاد MQ۴-C اتفاق افتاده متفاوت از این تئوری است.
برای درک بهتر موضوع، ابتدا نگاهی با آرایش سامانه‌های پدافندی و سامانه سوم خرداد می‌اندازیم.
سامانه‌های پدافندی معمولاً از حداقل سه رادار بهره می‌برند که شامل رادار هشدار اولیه، رادار رهگیری هدف و رادار کنترل آتش است.
در برخی سامانه‌های پدافندی نیز رادار‌های رهگیری هدف و کنترل آتش با بهره مندی از فناوری TWS در یک رادار ادغام شده‌اند.
زمانی که رادار سامانه‌های پدافندی روشن باشد به راحتی می‌توان از طریق رهگیری امواج محل، سامانه پدافندی را پیدا کرده و آن سامانه را مورد هدف قرار داد. اما در سامانه‌های پدافندی، رادار‌های هشدار اولیه باید همواره روشن باشند و به پایش منطقه بپردازند، پس چگونه می‌توان از کشف محل سامانه پدافندی و هدف قرار گرفتن آن جلوگیری کرد؟
به منظور حل این مشکل، معمولاً در ساخت سامانه‌های پدافندی و نحوه آرایش آنها دو نکته مدنظر قرار می‌گیرد.
اول؛ رادار‌های هشدار اولیه که وظیفه کشف هدف و اعلام هشدار به مراکز فرماندهی و کنترل را بر عهده دارند در جایی دورتر از محل استقرار سکو‌های پرتاب موشک و رادار‌های رهگیری و کنترل آتش قرار می‌گیرند تا با کشف آنها محل سامانه‌های پدافندی مشخص نشود. از سوی دیگر رادار‌های رهگیری و کنترل آتش تنها زمانی روشن می‌شوند که مأموریت انهدام هدف قطعی بوده و قرار باشد در مدت زمان کوتاهی سامانه پدافندی هدف مهاجم را مورد اصابت قرار دهد.
علاوه بر این، سامانه‌های پدافندی به صورت متحرک طراحی می‌شوند تا توان انتقال از نقطه‌ای به نقطه دیگر را داشته باشند و به این صورت از خطر هدف قرار گرفتن در امان باشند.
در سامانه پدافندی سوم خرداد هم تمام این ملاحظات مد نظر قرار گرفته است.
سامانه پدافندی سوم خرداد یک سامانه پدافند هوایی بومی است که اولین مرتبه در سال ۱۳۹۳ و در جریان بازدید رهبر معظم انقلاب اسلامی از نمایشگاه دستاورد‌های نیروی هوافضای سپاه رونمایی شد.
سامانه سوم خرداد سامانه‌ای متحرک و سوار بر یک خودرو ۶ در ۶ است که سکوی پرتاب موشک، رادار و سامانه‌های هدایت و پرتاب موشک را در خود جای داده است. این سامانه از یک راداری آرایه فازی با ۱۷۰۰ المان که از فناوری TWS بهره می‌برد استفاده می‌کند که همزمان عمل رهگیری و قفل روی هدف و هدایت آتش را می‌تواند بر عهده بگیرد.
این سامانه توانایی رهگیری ۴ هدف و شلیک ۸ موشک را به صورت همزمان دارا است. برد درگیری سوم خرداد بسته به موشکی که از آن بهره می‌برد (این سامانه از موشک‌های خانواده طائر و صیاد ۲ استفاده می‌کند) ۵۰ تا ۱۰۵ کیلومتر و ارتفاع درگیری آن ۲۵ تا ۳۰ کیلومتر است.
سامانه سوم خرداد از "بشیر" به عنوان رادار آرایه فازی بهره می‌برد. "بشیر" یک رادار ارایه فازی سه بعدی است که در باند S فعالیت می‌کند و تا ۳۵۰ کیلومتر برد دارد و وظیفه هشدار زودهنگام و کشف اهداف در سامانه‌های سوم خرداد و طبس را بر عهده دارد.
هر گردان آتشبار سامانه سوم خرداد از یک رادار هشدار اولیه بشیر و ۴ سکوی پرتاب موشک مجهز به رادار تشکیل شده است که اصطلاحاً به آنها تلار گفته می‌شود (Telar به سکوی پرتاب موشکی گفته می‌شود که همراه خود رادار هم دارد). هر کدام از این تلار‌ها هم به دو سکوی پرتاب موشک فاقد رادار که به آنها تل گفته می‌شود لینک می‌شوند و مجموعاً یک گردان آتشبار سوم خرداد را پدید می‌آورند. عملاً یک گردان از سامانه سوم خرداد توانایی شلیک ۳۶ موشک را دارد.
در تصاویری که از هدف قرار گرفتن پهپاد آمریکایی منتشر شد، مشخص بود سامانه‌ای که این پهپاد را هدف قرار داده، فاقد رادار رهگیری و کنترل آتش بوده و به یک تلار سوم خرداد که در جای دیگری قرار داشته لینک شده بوده است.
پس آمریکایی‌ها توان کشف آن را نداشته اند و حتی به احتمال خیلی ضعیف، در صورتی هم که آن را کشف کرده باشند، این سامانه با قابلیت تحرک و جابجایی بالا می‌تواند به راحتی محل استقرار خود را تغییر دهد.
از سوی دیگر پهپادی که آمریکایی‌ها از آن استفاده کرده‌اند یک پهپاد گشت دریایی است که وظیفه کشف اهداف دریایی مانند زیر دریایی، ناو و سایر اهداف دریایی را بر عهده دارد که می‌بایست اطلاعات خود را برای پایش، در اختیار ایستگاه‌های زمینی، دریایی و یا هواپیمای گشت دریایی و ضد زیر دریایی P-۸ قرار دهد.
پس این پهپاد توانایی بالایی در شناسایی سامانه‌های پدافندی ندارد. اما آمریکایی‌ها از این مدل پهپاد تنها دو فروند در اختیار داشته‌اند و استفاده از چنین پهپادی برای این مأموریت توجیه نظامی ندارد چه اینکه آمریکایی‌ها پهپادهای دیگری در اختیار دارند که بسیار راحت‌تر می‌توانست این مأموریت را انجام دهد.
نکته دیگر این که آمریکایی‌ها قبلاً نیز اقدام به نفوذ در سامانه‌های پدافندی کشورمان کرده بودند، اما در دام سامانه‌های پدافندی سپاه افتادند و سپاه هم اکنون کلکسیون کاملی از پهپادهای آمریکایی در اختیار دارد.
حال اگر آنها موفق به نفوذ در سامانه‌های پدافند هوایی ایران شده بودند حتماً در پاسخ به انهدام پهپادشان اقدامی انجام می‌دادند یا اسنادی از آن را منتشر می‌کردند، اما هیچکدام از این اعمال از سوی آمریکایی‌ها صورت نگرفته است.
با توجه به این نکات و نگاه به ساختار سامانه بومی سوم خرداد می‌توان دریافت بر خلاف ادعای مقامات آمریکایی، نه تنها آنها موفق به نفوذ در سامانه‌های پدافندی ایران نشده‌اند بلکه آنها هستند که در دام سامانه‌های پدافندی ایران افتاده اند.
