برای افزایش بهره وری چندین برنامه در دستور کار داریم که از جمله آن، تجهیز و نوسازی اراضی شالیکاری، تسطیح سطوح و اقدامات زیربنایی، اصلاح وضعیت کانال های آبیاری، آب بندها و منابع تأمین آب، اصلاح ارقام و بذرها می باشد.
برنج از جمله محصولات اساسی کشور است که جزو اقلام ضروری در سبد خانوار‌های ایرانی تعریف میشود. از سال گذشته که شاهد افت ارزش پول ملی به شکل بی سابقه‌ای بودیم، واردات این کالای مصرفی نیز همچون دیگر کالا‌های اساسی مشمول دریافت ارز ۴۲۰۰ تومانی شد و تا کنون نیز با وجود حذف این ارز دولتی برای چندین کالای مصرفی و اساسی مثل گوشت قرمز و چای، برنج خارجی همچنان در لیست مزبور جا خوش کرده است. خبرنگار سایت بصیرت در گفتگو با مهندس فرامک عزیز کریمی، مدیر کل دفتر امور غلات و محصولات اساسی وزارت جهاد کشاورزی، به بررسی وضعیت تولید این کالای استراتژیک در کشور، برنامه‌های پیش روی وزارت برای توسعه کشت برنج در کشور و نحوه دستیابی به خوداتکایی در آن پرداخته است. متن کامل این گفتگو را در ادامه ملاحظه می‌نمایید:
آقای مهندس لطفا به عنوان سوال اول بفرمایید، در حال حاضر میزان برنج تولیدی کشور چقدر است و چند درصد از نیاز داخلی را پوشش می‌دهد؟
اگر بر اساس نظر متخصصین انستیتوی تغذیه کشور بخواهیم میزان نیاز کشور را تخمین بزنیم - بر این اساس، هر ایرانی در روز ۱۰۰ گرم برنج مصرف می‌کند- عددی حدود ۲.۹ میلیون تن نیاز سالیانه کشور به برنج است. در حال حاضر نیز میزان نیاز رسمی که اعلام میشود به طور متوسط حدود ۳ میلیون تن برنج در سال است.
با وجود این که ما در یک کشور خشک قرار گرفته ایم و غیر از استان‌های گیلان و مازندران میزان بارندگی در بقیه مناطق کشور ما کمتر از میزان تبخیر است - و هر جایی که تبخیر بیشتر از بارندگی باشد به آن منطقه خشک گفته میشود- تولید سالیانه ما حدود سه میلیون و ۱۰۰ هزار تن شلتوک برنج است که از آن حدود ۲ میلیون و ۱۰۰ هزار تن برنج سفید بدست می‌آید. به عبارت دیگر با این میزان تولید، ۷۰ تا ۷۵ درصد از نیاز کشور به محصول برنج در داخل تولید میشود.
کدام استان‌ها سهم بیشتری در کشت این محصول دارند؟
عمده کشت برنج کشور در استان‌های گیلان و مازندران انجام میشود و حدود ۴۵۰ هزار هکتار از اراضی این دو استان به کشت برنج اختصاص دارد. این دو استان برای کشت برنج از نظر زمین کشاورزی و آب و بارندگی کافی، مناسب است. در مابقی مناطق کشور نیز بسته به شرایط آب و هوایی، بین ۱۰۰ تا ۱۵۰ هزار هکتار کشت انجام میشود. استان‌های خوزستان و گلستان در این بین بیشترین سطح زیر کشت را دارند، ولی در کل، در حدود ۱۶ استان کشور کشت برنج انجام میشود که در برخی استان‌ها میزان کشت رقم ناچیزی است. عمده مانع و مشکل موجود برای کشت این محصول، آب بر بودن آن و کم آبی کشور است، ولی با این وجود در برخی مناطق کشور به وضعیت آبی کشور توجهی نمی‌شود، حتی در استان فارس که از نظر آبی نیز در بدترین شرایط قرار داردف هنوز شاهد کشت برنج هستیم. استان اصفهان نیز که در تأمین آب شرب نیز دچار مشکل است، کشت برنج انجام میشود.
پیش بینی کشت برای امسال چگونه است؟ آیا محصول برنج افزایش یا کاهشی خواهد داشت؟
در خصوص وضعیت کشت در سال جاری نمی‌توان آمار قطعی داد. کشت در دو استان اصلی گیلان و مازندران انجام شده است و در استان‌های دیگر تازه شروع شده است و در مناطق گرم کشور هنوز مرحله کشت تکمیل نشده است. آمار اعلامی بنده برای سال گذشته بود. در سال جاری نیز در نزدیک به ۴۵۰ هزار هکتار از اراضی دو استان گیلان و مازندران کشت برنج انجام شده است، ولی از دیگر استان‌ها هنوز آماری نداریم. با وجود بارندگی‌های خوبی که داشتیم و علی رغم این که بر اساس مصوبه دولت قرار بود برنامه‌های روند کاهشی کشت برنج در کشور داشته باشیم تا بتوانیم روند چالشی آب در مناطق کم آب را مدیریت کنیم و کشت برنج در این مناطق را حذف کنیم، ولی به نظر می‌رسد کشت امسال نیز مشابه سال گذشته باشد و کاهشی نداشته باشیم.
به نظر می‌رسد کشور ما قابلیت‌های بیشتری برای افزایش بهره وری و تولید محصول برنج داشته باشد، چرا با این همه ظرفیت کشاورزی، چشم انداز آینده کشور باید کاهش میزان کشت برنج باشد؟
در کل دنیا برنج در مناطقی کشت میشود که بالای ۶۰۰ الی ۷۰۰ میلیمتر میانگین بارندگی آن هاست. تقریباً ایران در بین کشورهای تولید کننده برنج در دنیا، تنها کشوری است که متوسط بارندگی سالیانه آن نسبت به بقیه، کمترین میزان را دارد. بدلیل آن که برنج ارزش اقتصادی بالایی دارد، همانطور که عرض کردم در برخی استان‌های کم بارش و خشک کشور نیز هنوز کشت این محصول انجام میشود.
بر اساس مطالعاتی که در کشور انجام گرفته است، ما در اراضی استان‌های گیلان و مازندران افزایش عملکرد از ناحیه اصلاح بهره وری می‌توانیم داشته باشیم، ولی سطح زیر کشت همان سطح کنونی است و افزایش در این حوزه نخواهیم داشت.
برای افزایش بهره وری چندین برنامه در دستور کار داریم که از جمله آن، تجهیز و نوسازی اراضی شالیکاری، تسطیح سطوح و اقدامات زیربنایی، اصلاح وضعیت کانال‌های آبیاری، آب بندها و منابع تأمین آب، اصلاح ارقام و بذرها می‌باشد.
در حال حاضر در استان گیلان حدود ۹۰ درصد کشت برنج با ارقام کیفی انجام میشود؛ ارقام کیفی به لحاظ کیفیت عالی هستند، ولی تولید کمی آن‌ها در واحد سطح پایین‌تر است. ما تلاش داریم کشت این استان را به سمت ارقام کمی پرمحصول و با کیفیت متوسط سوق دهیم. موسسه تحقیقات برنج کشور در خصوص این نوع ارقام تحقیق می‌کند. ما موظفیم اگر در دیگر مناطق کشور، کشت برنج محدود شود، سطوح ارقام پرمحصول در استان‌های گیلان و مازندران را افزایش دهیم تا بتوانیم مقدار کسری سایر مناطق کشور را جبران کنیم.
کشت نشائی از دیگر برنامه‌های ما است؛ اگر کشت برنج با دستگاه، در زمان مناسب و تراکم مناسب انجام شود، در میزان محصول نهایی موثر خواهد بود. طرح تغذیه متعادل زمین نیز در دستور کار ما است که این طرح نیز تهیه شده و در دست اجراست.
علاوه بر اجرای طرح‌ها و برنامه‌هایی که با هدف افزایش عملکرد در واحد سطح در دو استان شمالی کشور در دستور کار داریم، برای سایر استان‌هایی که کشت برنج انجام میشود، بدنبال ترویج کشت‌های جایگزین هستیم که بتواند مقداری هزینه‌های کشاورزان را جبران کند و در سال‌های آینده کشاورزان این مناطق کشت برنج را محدود و در سال‌های آینده حذف کنند. هر چند امسال وضعیت آبی کشور به لطف بارندگی مناسب، خوب است، ولی نباید فراموش کنیم که در اسفند سال گذشته در برخی استان‌ها بیم آن وجود داشت که آب شرب نداشته باشند.
در سال گذشته در برخی مناطق شمال کشور و حتی در مازندران که یکی از استان‌های هدف دولت در کشت برنج است، محدودیت‌های کشت این محصول اعمال شده بود. در خصوص علت این امر توضیح بفرمایید. آیا این وضعیت در سال جاری نیز تداوم خواهد داشت؟
در سال گذشته شرق مازندران دچار خشکسالی شد و این نشان می‌دهد که ما با چالش خشکسالی حتی در استانی مثل مازندران نیز مواجه هستیم؛ لذا باید برنامه ریزی بلند مدتی برای مدیریت آب کشور داشته باشیم. امسال، چون منابع آب کافی بود، کشت اول در این مناطق نیز انجام شد و اگر چنانچه مشکل آبی نداشته باشیم، امکان کشت دوم دراین مناطق نیز وجود دارد. اما علت این محدودیت‌هایی که شما نیز اشاره کردید، تماماً به کمبود منابع آبی کشور برمی گردد.
با توضیحی که بنده دادم، با تجهیز و نوسازی و اقدامات زیر بنایی، ما قطعاً میزان حجم مصرفی در این بخش را کاهش خواهیم داد و به تناسب آن میزان بهره وری را افزایش خواهیم داد.
در خصوص کشت‌های جایگزین، علاوه بر کشت پنبه چه محصولاتی در دستور کارتان قرار دارد؟
در حال حاضر محصولات علوفه‌ای مثل ارزن ارزش اقتصادی خوبی دارند و کشاورزان می‌توانند این محصول را بکارند. محصولات روغنی مثل آفتابگردان، کنجد و کینوا نیز در کشت جایگزین برنج مطرح هستند. «کینوا» یک محصول جدید در دسته شبه غلات است که هم به لحاظ دارویی، هم به لحاظ غذایی بسیار با ارزش است، به نحوی که سازمان خوار و بار جهانی یک سال را به نام کینوا نامگذاری کرده بود. کشت این محصول از سال گذشته در کشور شروع شده است. پارسال در ۳۵۰ هکتار این محصول کشت شد. امسال تاکنون در ۴۵۰ هکتار این محصول کشت شده است. از جمله مناطق هدف کشت این محصول استان فارس است. این محصول آب زیادی نیاز ندارد و عملکرد و قیمت مناسبی نیز دارد. البته تمامی استان‌های کشور آشنایی کاملی با کشت‌های جایگزین دارند. از بین ۶ میلیون اراضی آبی کشور در استان‌های کم بارش، در حدود ۱۵۰ هزار هکتار از اراضی، کشت برنج انجام میشود که باید در آن‌ها کشت‌های جایگزین انجام شود.
آیا دولت بر خلاف بعضی از محصولات مثل گندم، شکر و پنبه که سیاست خودکفایی را دنبال می‌کند، در برنج بدنبال خودکفایی نیست؟
به جای خودکفایی بهتر است از واژه خوداتکایی استفاده کنیم. ما در برنج دنبال خوداتکایی صد درصدی نیستیم. در دنیا، کشور‌ها اگر ۷۵ تا ۸۰ درصد محصول مورد نیازشان را بتوانند تأمین کنند می‌توانند بگویند در آن محصول خود اتکا هستند. ما دنبال این نیستیم که بگوییم به هر قیمتی که شده می‌خواهیم خود اتکا باشیم. وضعیت گندم فرق می‌کند و ما از دو میلیون و چهارصد هزار هکتار اراضی آبی کشت گندم، ۴۰۰ هزار هکتار از اراضی را بدلیل مشکلات آبی، کم کردیم، ولی بر روی بهره وری در واحد سطح کار کردیم و با مجموعه اقداماتی که در این زمینه شده است، الآن از رکورد تولید سه تن گندم در هکتار به ۴.۵ تن رسیده ایم.
در برخی محصولات پاییزه نیز تا آنجایی که به منابع آبی فشار نیاید، به دنبال آن هستیم که به مرز خود اتکایی برسیم، ولی در محصولاتی مثل برنج با آب مصرفی بالا، همین ۷۵ درصد تولید نیاز داخل را اگر بتوانیم حفظ کنیم، با حدود یک میلیون تن واردات نیز می‌توانیم بگوییم ما خود اتکا هستیم و مشکل و تهدید غذایی نداریم، ولی این را باید بگویم که ما به دنبال تولید صددرصد نیاز مصرفی کشور در محصول برنج نیستیم.
در خصوص صادرات برنج ایرانی به خارج از کشور توضیح بفرمایید. چه میزان از صادرات برنج به شکل غیر رسمی و به شکل قاچاق انجام میشود؟
تا آنجایی که بنده اطلاع دارم، به شکل رسمی عملاً ما صادرات برنج به خارج از کشور نداریم و تنها در سال گذشته یک رقم کمی که پایین‌تر از ۱۰۰ تن نیز می‌شد صادرات برنج انجام گرفت که آن هم به عنوان نمونه انجام گرفت.
با توجه به نیاز داخلی، عملاً صادر کننده برنج نیستیم و عملاً در برنامه‌های ما صادرات برنج قرار ندارد. ما خودمان برنج را با ارز دولتی وارد می‌کنیم و به هیچ وجه دنبال این نیستیم که برنج تولیدی مورد نیاز داخل صادر شود.
با توجه به تأمین ۷۵ درصدی نیاز جامعه با تولید برنج در کشور و عدم صادرات آن، مشاهده میشود که در سبد مصرفی شمار زیادی از مردم برنج ایرانی جایی ندارد. اگر برنج قاچاق یا صادر نمی‌شود پس کجا مصرف میشود؟
قطعاً صادرات برنج نداریم مگر این که قاچاق صورت بگیرد که بنده در این زمینه آماری ندارم و بعید می‌دانم که در این حوزه هم رقم‌های صادراتی درشت و قابل توجه باشد. ولی این که چقدر برنج ایرانی در داخل مصرف میشود، واقعیت همین است که اشاره کردید و اکثر جامعه در کنار برنج ایرانی، برنج وارداتی نیز مصرف می‌کنند و این به توان اقتصادی خانواده‌ها برمی گردد.
از فروردین ماه سال جاری به یکباره قیمت هر کیلو برنج ایرانی بدون دلیل، به بیش از ۲۰ هزار تومان افزایش یافت- هر چند در چند هفته اخیر حدود ۱۵ درصد کاهش قیمت را شاهد بودیم و هر چه به اوج فصل برداشت که از همین مرداد ماه شروع شده است، نزدیک شویم، این قیمت پایین‌تر می‌آید-، ولی آمار‌هایی که ما از مصرف کشور می‌دهیم بر اساس سطوح کشت و میزان واردات به کشور است. همانطور که عرض کردم در بخش برنج، کشور ما به یک میلیون تن واردات سالانه نیاز دارد، ولی سال گذشته ۱.۶ میلیون تن واردات داشتیم، یعنی بیش از ۵۰ درصد از میزان نیاز داخلی به برنج خارجی، واردات برنج به کشور داشتیم و این حجم واردات قطعاً بر میزان مصرف در داخل تأثیر می‌گذارد و با توجه به قیمت بالای برنج داخلی، مردم روی به مصرف برنج خارجی آورده اند. در واقع قیمت و توان خرید مردم تعیین کننده این است که چه مقدار برنج ایرانی یا خارجی در کشور مصرف شود و گرنه برنج ایرانی در کشور کم نیست، ولی توان خرید آن پایین آمده است.
دولت علاوه بر سیاست‌های کلان در حوزه کشت برنج، چه برنامه‌ها و سیاست‌های حمایتی از برنج کاران دارد؟
طرحی ویژه حمایت از کشت برنج در دو استان گیلان و مازندران و حمایت از کشت غیر برنج در دیگر استان‌ها در دولت تصویب شده است که شامل چندین پروژه مختلف است و پروژه ارتقاء مدیریت بر مزرعه از جمله آن هاست؛ داخل مزرعه، تولید متأثر از کلیه اقدامات، از آب، کود، بذر و کشت و زمان و همه این موارد میشود که به مدیریت در این حوزه ها، ارتقاء مدیریت بر مزرعه می‌گوییم.
در راستای حمایت از کشاورزان و به صرفه کردن کشت برنج، پروژه بزرگی با عنوان ساماندهی تولید و فراوری بذر برنج در کشور داریم. در حال حاضر عملاً ما در زمینه تولید بذر برنج خیلی اعداد و ارقام بالایی نداریم. برنامه ما برای سال ۱۴۰۵، تولید بذر به حدود ۴۰ درصد نیاز دو استان است که حدود ۹ هزار تن میشود. الآن حدود ۲ هزار تن است و امسال قرار است این میزان به حدود ۳۵۰۰ تن برسد و در سال‌های بعد افزایش داشته باشد تا به چشم انداز ۱۴۰۵ در برنامه برسیم. بذر، پایه و اساس تولید است.
پروژه‌های تسطیح زمین‌ها و تجهیز و نوسازی وسایل هم در کنار افزایش آموزش‌ها به برنج کاران، در دستور کار ما است. اصلاح و نوسازی و بهسازی کارخانجات شالی کوبی از دیگر برنامه‌های دولت برای افزایش بهره وری است؛ بالاخره بخشی از تولید ما در این کارخانه‌ها به صورت ضایعات از دست می‌رود.
پروژه بازرگانی برنج نیز برای حمایت از تولید کنندگان در دستور کار دولت است. در سال گذشته به دستور آقای وزیر علی رغم این که قیمت تضمینی خیلی پایین بود، خرید توافقی با قیمت بالا و حدود ۸ تا ۹ هزار تومان از کشاورزان انجام گرفت و این باعث شد تا قیمت برنج در خود بازار برای کشاورزان مناسب باشد و بازار به نفع کشاورزان اصلاح قیمتی را شاهد بود که خیلی نیازی به خرید محصول کشاورز توسط دولت نشد. به عبارت دیگر، دخالت در بازار سیاستی است که ما داریم تا تولید کننده در این بین متضرر نشود.
در نهایت می‌توانم بگویم در هر سال برنامه مشخصی وجود دارد که تولید ما، عملکرد ما، بذر مصرفی ما چه میزان باشد. حتی چه میزان از بذر مصرفی کیفی و یا پرمحصول باشد. همچنین بر اساس چشم انداز ۱۴۰۵، کشت دوم باید از حدود ۳۰ هزار به حدود ۴۳ هزار هکتار برسد. آبیاری‌های تناوبی و هدفمندی تغذیه کود، مبارزه با آفات برنج و ... تماماً به ریز در پروژه‌ها تعریف شده است.
در خصوص تأمین اعتبار لازم برای اجرای پروژه‌های نام برده شده مشکل و مانعی وجود ندارد؟
در وضعیت فعلی که نمی‌توانیم بگوییم مشکلات اعتباری نداریم، ولی نکته مهم در خصوص تأمین و تخصص اعتبارات مورد نیاز، وصول به موقع اعتبار است. یک موضوع، بحث حجم اعتبار دریافتی است که در حال حاضر با کاهش مواجه شده است، ولی مهم‌تر از آن، به موقع در اختیار گذاشتن اعتبار است که اگر این انجام نشود، آن بازدهی را شاهد نخواهیم بود. ولی وضعیت اعتبارات در سال اخیر و بویژه در سال جاری خیلی خوب نبود که امیدواریم این نیز اصلاح شود.
خبرنگار: محمدرضا قاسمیان
باسلام.در کنار بهینه سازی تولید و آموزشهای لازم دراین زمینه،بایستی در "مصرف"درست و مناسب برنج مانند تولیدش به مصرف کنندگان توجه و آموزش داد به اینکه:1-مصرف روزانه هر فرد به100گرم واقعاً زیاد و غیر متعارف و مُضرّ سلامتی است،2-اسراف روزانه ای که در هتلها و رستورانها،بیمارستانها وخاصه در دانشگاههاو.. میشود،واویلاست!لذا پیشنهاد میشود مانند دانشگاه امام حسین(ع) در وقت توزیع غذا، ظرفهای جداگانه گذاشته میشود وافراد قبل از مصرف، مازاد مصرفش را جدا می کند وسپس این مازادهای دست نخورده به مراکز توانبخشی بهزیستی،تأمین اجتماعی و کمیته امداد و..داده میشود و بدینوسیله از دورریز و اسراف جلو گیری میشود و باعث افزایش برکت الهی و..و..می گردد..یاعلی.. 
