اظهارات وزیر امور خارجه درباره احتمال اتخاذ تصمیم خروج از ان‌پی‌تی در صورت ارجاع موضوع هسته‌ای به شورای امنیت سازمان ملل با بازخوردهای متفاوتی مواجه شده است. محمدجواد ظریف روز دوشنبه پس از حضور در بهارستان در گفت‌وگویی در پاسخ به این سوال که واکنش ایران به اقدام اروپا در بازگشت تحریم‌های شورای امنیت چه خواهد بود، گفت: اظهارات اروپایی‌ها هیچ وجه قانونی ندارد، لذا ما از بلاوجه بودن اقدام اروپایی‌ها استفاده می‌کنیم.
اگر اروپایی‌ها اقدام دیگری انجام دهند طبق نامه رئیس‌جمهور در همان اردیبهشت 1397، موضوع خروج ایران از ان‌پی‌تی مطرح می‌شود. وی افزود: در صورتی که اروپایی‌ها به تعهدات خود برگردند ایران هم کاهش تعهدات را متوقف می‌کند اما اگر اروپایی‌ها به رویه خود بر اساس بازی‌های سیاسی ادامه دهند- زیرا هیچ محمل قانونی ندارد- ما امکانات متعددی داریم. در نامه رئیس‌جمهور آمده اگر این موضوع به شورای امنیت ارجاع شود، خروج ایران از ان‌پی‌تی مطرح خواهد بود اما پیش از آن برنامه‌های دیگری را می‌توان در دستورکار قرار داد.
در حالی ظریف خروج از ان‌پی‌تی را به عنوان پاسخ ایران به ارجاع پرونده هسته‌ای به شورای امنیت عنوان کرده است که توافق برجام همچنان پابرجاست و در نتیجه تعهداتی که ایران در این توافق پذیرفته گسترده‌ترین رژیم بازرسی‌ها علیه ایران اعمال می‌شود. «میخائل اولیانف» نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی هفته گذشته با انتشار آمارهایی از میزان بازرسی‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از ایران، نوشت اکنون بیشترین بازرسی‌های هسته‌ای جهان در ایران انجام می‌شود. وی در این‌باره در توئیتر نوشت: «واقعیت جالب، بویژه برای آنها که درباره فعالیت‌های راستی‌آزمایی در ایران شبهه‌افکنی می‌کنند. سال ۲۰۱۸ آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از کشورهایی که توافقنامه جامع پادمانی (CSA) و پروتکل الحاقی (AP) در آنها اجرا می‌شود، مجموعا ۱۱۲۴ بازرسی انجام داده است».
اولیانف افزود: «۹۸۹ مورد از این بازرسی‌ها در ایران انجام شده است. این کشور همچنان راستی‌آزمایی‌شده‌ترین کشور در جهان است». بر اساس آماری که این دیپلمات روس داده است، ۸۸ درصد بازرسی‌های پادمانی آژانس در جهان از ایران انجام شده است.
اما سوال این است: چرا دولت به جای خروج از ان‌پی‌تی که گزینه دور از دسترس و دست‌نیافتنی است، نظارت‌های گسترده‌ای را که توسط آژانس در نتیجه برجام اعمال می‌شود لغو نمی‌کند؟ پاسخی که می‌توان به این سؤال داد آن است که برجام هرچند برای ایران عایدی‌ای نداشته اما برای غربی‌ها که خواستار ایجاد محدودیت در برنامه هسته‌ای ایران بودند نتایج بزرگی داشته است. از کار افتادن 13 هزار سانتریفیوژ، از بین بردن ذخایر اورانیوم 20 درصد، بتن‌ریزی در قلب رآکتور اراک و تعطیلی تاسیسات فردو تنها بخشی از امتیازاتی بوده که در برجام تیم مذاکره‌کننده ایران به طرف غربی داده است. دولت اما همین برجامی را که هم‌اکنون عیار آن برای همگان مشخص شده، فتح‌الفتوح نامید و با «بادکردن» برجام تمام کاستی‌ها و ضعف‌های مدیریتی خود را زیر سایه آن قرار داد.
نگاهی به کارنامه 6 سال گذشته دولت نشان می‌دهد غیر از برجام، روحانی دستاورد دیگری نداشته است. حال او می‌آید خودش تنها دستاوردش را زیر سوال ببرد؟ نگاهی به اظهارات رئیس دولت و اعضای کابینه‌اش نشان می‌دهد که در کمال تعجب آنها همچنان از برجام دفاع می‌کنند. توجیهات آنان در دفاع از برجام نیز جالب است. آنها می‌گویند برجام توافق بی‌نظیری بود که رئیس‌جمهور آمریکا سبب تضعیف آن شد. مقامات دولتی البته این نکته را نمی‌گویند که منتقدان متفق‌القول اظهار می‌کردند با تغییر سیاست کشورها در نتیجه تغییر دولت‌ها، این کشورها تعهدات نیم‌بند هسته‌ای خود را نیز اجرا نمی‌کنند. به عنوان مثال در آمریکا با روی کار آمدن ترامپ عملا این کشور از برجام خارج شد، هرچند در زمان اوباما نیز رئیس‌جمهور آمریکا از اجرای تعهدات کشورش در قبال برجام سر باز زد.
همه این رفتارها باعث خروج ایران از برجام نشد، هر چند ایران می‌توانست پس از خروج آمریکا بر اساس برخی بندهای برجام از این توافق خارج شود. حسن روحانی که همه تخم‌مرغ‌هایش را در درون سبد برجام قرار داده، حاضر نمی‌شود جسد برجام را رها کند. به همین دلیل در واکنش به اقدام اروپا راه سخت‌تر، دورتر و پرهزینه‌تر خروج از ان‌پی‌تی مطرح می‌شود. در صورتی که راه آسان‌تر و نزدیک‌تر لغو نظارت‌هایی چون اقدامات شفاف‌ساز یا پروتکل الحاقی است که می‌تواند اقدامی بازدارنده در ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت باشد.
* واکنش مجلس چه می تواند باشد؟
هرچند دولت برجام را به مثابه خط قرمز خود می‌داند و برای حفظ آن حاضر است هزینه‌های بیشتری بر کشور تحمیل کند، با این حال نمایندگان مجلس می‌توانند با اتخاذ رویکرد صحیح دولت را به انجام اقدام مناسب مجبور کنند.
چرا که هم‌اکنون 5 قانون وجود دارد که بر مبنای آن، دولت باید در جهت رفع نیازهای هسته‌ای اقدامات مناسب را به اجرا بگذارد. از این 5 قانون، 4 قانون آن پیش از برجام و یک قانون پس از برجام تصویب شده است.
