اینکه امروزه اقتصاد و مسائل اقتصادی، نقش مهمی در توسعه و تحکیم مناسبات سیاسی و روابط کشورها دارند، جای هیچ تردیدی ندارد. در این زمینه، حتی گفته می‌شود که آنچه امروز سیاست کشورها را رهبری می‌کند، اقتصاد است. براین اساس، تقویت توان اقتصادی، لازمه‌ی تعاملات اقتصادی و سیاسی با کشورهای دیگر است.
در اینجا بحث بر سر این است که جهش تولید چه کاربردی دارد. به عبارت دیگر، با جهش تولید، چه مسائل و مشکلاتی حل خواهد شد. برای پاسخ به این سؤال نیز می‌شود به حیطه‌های مختلفی اشاره کرد که با جهش تولید می‌توان در تقویت یا حل آن‌ها مؤثر بود. مهمترین این حوزه‌ها عبارت‌اند از:
حل مشکل اشتغال
با جهش تولید بخشی از مشکل اشتغال در کشور حل می‌شود. زیرا با جهش تولید و تقویت عرضه‌ی کالا‌های داخلی به بازار، به طور طبیعی به نیروی کار بیشتری نیاز بوده، افراد بیشتری مشغول کار شده و از مشکل بیکاری نجات می‌یابند.
درواقع، به جای توسعه‌ی واردات، باید با در پیش گرفتن استراتژی جایگزینی واردات و در گام بعدی، توسعه صادرات، حمایت از جهش تولید و جلوگیری از واردات بی‌رویه به کشور، تلاش شود تا ارزش‌افزوده و ارزی که از کشور خارج می‌شود، در داخل باقی بماند تا با استفاده از آن بتوان به توسعه زیرساخت‌های اقتصاد کشور، ایجاد اشتغال و... پرداخت.
این موضوع برای ایران، باتوجه به داشتن ظرفیت‌های لازم در داخل جهت جهش تولید و تقویت کالا‌های ایرانی از یک سو و آمار سرسام‌آور بیکاری از سوی دیگر، اهمیت مضاعف دارد. در این راستا، مقام معظم رهبری می‌فرمایند: «اگر ما توانستیم تولید داخلی را رونق بدهیم، اشتغال به وجود می‌آید و مشکل بیکاری -که یکی از مصیبت‌های امروز کشور ما بیکاری جوانان است و نرخ بیکاری، بالا است- برطرف خواهد شد یا کاهش پیدا خواهد کرد.» (۱)
کاهش آسیب‌های اجتماعی
باتوجه به اینکه بیکاری در کنار اعتیاد، طلاق و فقر در ردیف مهمترین آسیب‌های اجتماعی در کشور قرار دارد، جهش تولید، مستقیم و غیرمستقیم در کاهش این آسیب‌ها نقش دارد. در واقع، همانگونه که در بالا اشاره شد، با توجه به تأثیر‌هایی که جهش تولید، در اشتغال‌زایی و حل مشکل بیکاری دارد، به طور مستقیم در کاهش یکی از آسیب‌های اجتماعی؛ یعنی بیکاری نقش دارد.
علاوه بر این، از آنجا که همین بیکاری در زمره یکی از مهمترین ریشه‌های سایر آسیب‌های اجتماعی قرار دارد، جهش تولید به طور غیرمستقیم در کاهش و یا حل بخشی از آسیب‌های اجتماعی نقش دارد.
در این باره، مقام معظم رهبری می‌فرمایند: «یکی از فواید تولید، از بین رفتن یا کم شدن مشکلات و ناهنجاری‌های اجتماعی است؛ بیکاری موجب فساد است، موجب تأخیر ازدواج است، موجب اعتیاد است؛ اگر بیکاری وجود نداشته باشد، این‌ها هم از بین می‌رود. تولید می‌تواند علاج این‌ها هم محسوب بشود.» (۲)
کاهش نرخ تورم
چنانچه تولید در داخل کشور رونق گیرد و با جهش مواجه شود، به نحوی که نیاز‌های بازار داخلی و پاسخگویی به تقاضا‌های بازار با کالا‌های ایرانی صورت گیرد، می‌توان امیدوار بود که نرخ تورم در کشور کاهش یابد.
زیرا در غیر این صورت، برای تأمین نیاز‌های بازار چاره‌ای جز واردات نیست و در این صورت، قیمت تمام‌شده کالا‌های وارداتی که در بازار عرضه می‌شود، به دلیل هزینه‌های نقل و انتقال از خارج به داخل کشور و همچنین پرداخت عوارض گمرکی، بالا رفته و کالا با قیمت بالاتری به دست مصرف‌کننده می‌رسد.
حال اگر چنانچه همان کالا (ها) در داخل کشور تولید شود، از آنجا که هزینه‌های مذکور حذف و یا کاهش می‌یابد، قیمت تمام‌شده‌ی کالا پائین‌تر بوده و مصرف‌کننده با پرداخت قیمت کمتری می‌تواند کالا را خریداری کند.
در همین راستا قابل‌ذکر است که یکی از مهمترین دلایل افزایش بی‌رویه تورم در کشور طی سال‌های اخیر، «دلاریزه شدن اقتصاد ایران یا وارد شدن شوک ارزی» به کشور و اثرات نامطلوب و تورمی آن بر اقتصاد کشور بود؛ زیرا در شرایطی که برای واردات کالا به داخل کشور به ارز خارجی؛ یعنی دلار نیاز داریم، با بالا رفتن قیمت دلار در داخل کشور، قیمت کالا‌هایی که با دلار وارد کشور می‌شود، به صورت جهشی بالا می‌رود.
پدیده‌ای که در سال ۱۳۹۱ شاهد آن بودیم. حال با جهش تولید داخلی و تأمین نیاز‌های بازار با کالا‌های ساخت ایران، از شدت وابستگی به دلار برای واردات کاسته خواهد شد و طبیعی است که در این صورت می‌توان امیدوار بود که از میزان آسیب‌پذیری کشور از نوسانات دلاری کاسته خواهد شد.
شکوفایی امکانات و منابع تولید
جهش تولید، بنا به وجود امکانات و منابع تولید در کشور و نقشی که جهش تولید در شکوفایی این امکانات و منابع دارد، نیز اهمیت کاربردی دارد. به عبارت دیگر، جهش تولید از این جهت اهمیت کاربردی دارد که باعث شکوفایی و پویایی منابع و عوامل تولید در کشور می‌شود.
توضیح آنکه، نیروی انسانی، منابع طبیعی و اولیه تولید، دانش و فناوری، سرمایه، تجهیزات و... از جمله عوامل و منابع تولید در اقتصاد محسوب می‌شوند. به عبارتی، اگر کشوری می‌خواهد در حوزه تولید موقعیت خود را ارتقا دهد، باید در گام نخست به میزان کافی از این منابع برخوردار باشد.
حال در اینجا به طور کلی می‌توان گفت که موقعیت کشورمان به لحاظ دارا بودن این عوامل، بسیار بیشتر و بالاتر از آن چیزی است که در عمل شاهد آن هستیم. در واقع، ظرفیت‌های بالقوه اقتصاد کشور برای تقویت تولید داخلی و عرضه کالا‌های ایرانی به بازار فراتر از وضعیت موجود است.
به عنوان مثال، میانگین تولید علم در ایران بالاتر از میانگین جهانی است، ایران بیشترین منابع انرژی دنیا (مجموع نفت و گاز) را در اختیار دارد، از جمعیت جوان، بامهارت و تحصیل‌کرده برخوردار است و...
بنابراین با وجود دارا بودن این ظرفیت‌ها، شرط لازم برای تقویت تولید داخلی وجود دارد و برای تحصیل شرط کافی، باید دیگر عوامل نیز دست به دست هم داده و جایگاه اقتصاد کشور در نردبان قدرت نظام بین‌الملل را ارتقا دهد.
به بیان دیگر، از عوامل و ظرفیت‌های موجود در کشور باید به سمت و سوی جهش و تقویت تولید در کشور جهت‌دهی شود؛ زیرا اقتضای داشتن این ظرفیت‌ها، بهره‌برداری بهینه از آن‌ها می‌باشد. ضمن اینکه، با استفاده عملی از ظرفیت‌های مذکور، گام مهمی در راستای رونق آن‌ها نیز برداشته‌ایم.
به عنوان مثال، وقتی جوانان تحصیل‌کرده و با مهارت کشور مشاهده کنند که تخصص و مهارت آن‌ها موردتوجه حوزه تولید است، به طور طبیعی، این قضیه محرکی برای تقویت مهارت‌ها و تخصص‌های جوانان خواهد شد یا اینکه وقتی چرخ تولید در کشور رونق بگیرد، نیاز‌های تکنولوژیک نیز بیشتر می‌شود و در این حالت، انگیزه بالاتری برای دستیابی به تکنولوژی‌های پیشرفته‌تر شکل می‌گیرد.
در این زمینه، مقام معظم رهبری، با اشاره به نقشی که توجه به تولید داخلی می‌تواند در شکوفایی منابع تولید در کشور داشته باشد، می‌فرمایند: «وقتی‌که بازار تولید گرم باشد و رونق داشته باشد، استعداد جوان‌ها شکوفا می‌شود و ابتکار‌هایی را به میدان می‌آورند... ظرفیّت‌های معدنی کشور -که امروز متأسّفانه خیلی در این زمینه عقب هستیم- به کار می‌ا‌فتد و می‌توانیم از منابع خدادادی که خدای متعال به این ملّت بخشیده است، استفاده کنیم.»
تأمین نیاز‌های بازار داخلی
به طور طبیعی، بازار مصرف گسترده‌ی هشتاد میلیونی ایران بستر و ظرفیت مناسبی است تا با اتکای به آن و اولویت قائل شدن به تکمیل و پاسخ به نیاز‌های آن، با عرضه‌ی کالا‌های ایرانی، بخش عمده‌ای از مسائل مربوط به جهش تولید ایرانی حل و رفع شود. به عبارت دیگر، بازار داخلی کشور ظرفیت بالقوه‌ی مناسبی برای جهش تولید داخلی است. مسلم است که این بازار تنها در صورتی می‌تواند حامی کالای ایرانی باشد که اولاً؛ کالا‌های ایرانی در اولویت عرضه به آن قرار داشته باشند و ثانیاً؛ این کالا‌ها معتبر بوده و پاسخگوی نیاز‌های روزافزون مصرف‌کنندگان داخلی باشند.
در واقع، بازار گسترده داخلی ظرفیت مناسبی است که سبب می‌شود کالا‌های داخلی روی دست تولید کننده نماند؛ یعنی با وجود پتانسیل‌های بازار داخلی، به شرطی که کالا‌های با کیفیت تولید شود، تولیدکننده نمی‌تواند بابت عرضه‌ی کالاهایش به بازار دغدغه و نگرانی داشته باشد. حال با وجود این‌گونه ظرفیتی، باید تولید در داخل کشور جهش یابد تا نیاز‌های این بازار، بیش از آنکه از خارج تأمین شود، توسط تولیدکنندگان داخلی پاسخ داده شود.
محدودسازی بازار‌های موازی تولید
سفته‌بازی، بازار ارز، بازار طلا و در کل، هر نوع فعالیت سوداگرانه‌ای به نوعی در زمره‌ی بازار‌های موازی تولید قرار می‌گیرد. نسبت میان جهش تولید با این نوع بازارها، نسبت معکوس است؛ بدین معنا که به میزانی که این نوع بازارها رونق داشته باشد، تولید در محاق قرار می‌گیرد و برعکس، به میزانی که تولید رونق داشته و سود ده باشد، از جاذبه‌ی این بازا‌ها کاسته خواهد شد. بنابراین، جهش تولید شیوه‌ای برای کاهش جاذبه بازار‌های موازی تولید و به کار انداختن سرمایه‌ها و ظرفیت‌های کشور در مسیری است که به تقویت اقتصاد کشور منجر می‌شود.
لازمه تعامل با همسایگان
اینکه امروزه اقتصاد و مسائل اقتصادی، نقش مهمی در توسعه و تحکیم مناسبات سیاسی و روابط کشورها دارند، جای هیچ تردیدی ندارد. در این زمینه، حتی گفته می‌شود که آنچه امروز سیاست کشورها را رهبری می‌کند، اقتصاد است. براین اساس، تقویت توان اقتصادی، لازمه‌ی تعاملات اقتصادی و سیاسی با کشورهای دیگر است.
در این میان، کشوری می‌تواند در این تعاملات موفق باشد و برای خود مزیت ایجاد کند که توان صادراتی داشته باشد که این نیز منوط به شکوفایی پتانسیل‌های تولیدی و در یک کلام، جهش تولید در داخل آن کشور است. همانگونه که اشاره شد، توجه به این امر، بویژه در شرایطی که کشورمان با تضییقات و فشار‌های بین‌المللی مواجه است، بسیار حیاتی به نظر می‌رسد.
به طور مشخص‌تر باید گفت که توسعه و تحکیم روابط با همسایگان، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر برای جمهوری اسلامی ایران است و در حالی که مجموع کشورهای همسایه ایران، بازاری با ظرفیت حدود ۶۰۰ میلیون نفر را شامل می‌شود و وضعیت ایران در میان این کشورها به لحاظ دارا بودن عوامل و منابع تولید، مناسبت‌تر از سایر کشورها است، پس در این شرایط، باید با جهش تولید، برای تسخیر بازار کشورهای همسایه، تلاش مضاعف کرد.
درواقع، شرایط لازم برای این امر در اختیار ایران قرار دارد و تحقق آن، منوط به وجود شرط کافی است که همانا تقویت و جهش توان تولیدی در ایران است.
منبع: راسخون
پینوشت:
[۱]بیانات مقام معظم رهبری در دیدار زائران و مجاوان حرم مطهر رضوی (ع)، ۰۱/۰۱/۱۳۹۶
[۲]همان
[۳]بیانات مقام معظم رهبری در دیدار زائران و مجاوران حرم مطهر رضوی (ع).
