تردیدی وجود ندارد که ویروس کرونا بر اقتصاد کشورهای مختلف جهان از جمله جمهوری اسلامی ایران تأثیر خواهد گذاشت و به اعتقاد بسیاری از افراد (اعم از متخصص و غیرمتخصص) شاید ترکیب این ویروس با تحریم، تأثیرات منفی این وقایع بر اقتصاد ایران را مضاعف کرده باشد.
بااین‌حال باید این نکات را مورد توجه قرار دهیم که اولاً میزان تأثیرگذاری تبعات منفی این ویروس برای هر کشور متفاوت است، ثانیاً شرایط ایران با سایر کشور‌ها فرق می‌کند، چراکه اقتصاد جمهوری اسلامی ایران علی‌الخصوص بخش تولید از همان ابتدای انقلاب با بحران‌های مختلف مانند؛ جنگ، بمباران، تحریم، تهدید و کارشکنی‌های سیاسی و عملیاتی و امثال آن مواجه بوده و گاهی حوادث طبیعی و سوءمدیریت‌ها نیز وخامت اوضاع را تشدید نموده است.
اما در مجموع این شرایط سبب شده تا اقتصاد کشور ما در کوره حوادث آبدیده شود، بنابراین می‌توان مدعی شد که اقتصاد ایران اسلامی دارای ویژگی‌های منحصربه‌فردی است که ماهیت و ساختار آن را از اقتصاد دیگر کشور‌ها متمایز نموده و بر پایداری و پویایی آن افزوده است.
برخی از ویژگی‌های منحصربه‌فرد اقتصاد ایران عبارت‌اند از:
عدم ثبات قوانین و مقررات اقتصادی ناشی از شرایط تحمیلی به کشور از یک‌سو و بحران‌های مورد اشاره از سوی دیگر سبب شده تا اقتصاد ایران در بخش‌های مختلف به ویژه در محیط کسب‌وکار از خاصیت انعطاف‌پذیری برخوردار شود و در شرایط متفاوت بتواند، تعادل نسبی را ایجاد نماید.
بحران‌هایی مانند؛ تحریم و جنگ و پس‌ازآن ورود ویروس کرونا به کشور نیز باعث شده تا قابلیت تطبیق‌پذیری اقتصاد ایران به‌خصوص در بخش تولید، متناسب با نیاز بازار افزایش یافته و سیستم را قادر سازد تا بخش اعظم اولویت‌های کشور در عرصه‌های مختلف اعم از دفاعی و غیردفاعی را در داخل تولید و تأمین نماید.
یکی از پیامد‌های مواجهه ایران با بحران‌های مستمر، ایجاد نوعی مصونیت نسبی در برابر تحریم‌ها و تهدیدات مختلف طبیعی و غیرطبیعی است، به‌گونه‌ای که اکنون بسیاری از فعالان بخش اقتصادی بر پایه تجارب مکتسبه طی این سال‌ها تا حدود زیادی می‌دانند که چگونه می‌توانند، آسیب‌های احتمالی را به حداقل برسانند و این نکته در مورد بحران کُرونا هم مصداق دارد.
تخصص ایران در دور زدن تحریم‌ها و فرار از تهدیدات نیز، حاصل استمرار سنگ‌اندازی‌ها و فشار‌های اقتصادی خارجی است که از بدو تولد انقلاب اسلامی با کشور ما همراه بوده است و به همین دلیل امکان از کار انداختن آن با بحران جدیدی مانند کرونا را تقریباً به‌طور کامل منتفی کرده است.
البته خلاقیت و نوآوری در این زمینه فقط به دور زدن تحریم‌ها محدود نمی‌شود، بلکه ابعاد گوناگون کار در بخش‌های مختلف نظیر تولید محصولات جدید صنعتی و فنّاورانه را هم در برمی‌گیرد و این موضوع نکته‌ای است که با تشدید تحریم‌ها و تهدیدات شتاب گرفته و اثر بحران‌ها را به شدت کاهش داده است.
یکی دیگر از ویژگی‌های اقتصاد امروز ایران این است که تحت شرایط تحریم و تهدید و با توجه به تزلزل بازار نفت، گذر از اقتصاد تک‌محصولی و رفع یا کاهش وابستگی به درآمد‌های نفتی و رهایی نسبی از این وابستگی با جدیت بیشتری در دستور کار مسئولین ذی‌ربط قرار گرفته است.
همچنین می‌توان مدعی شد که به علت ضعف سیستم دولتی در حمایت از بخش اقتصادی و نیز به واسطه قطع ارتباط شرکت‌های خارجی با صنایع ایران، این بخش به شکل مردم‌پایه و خوداتکاء شکل گرفته و وابستگی چندانی به کمک‌های دولتی و همچنین فنّاوری و حمایت شرکت‌های خارجی ندارد.
در کنار این موارد، باید از عدم ثبات ساختاری و سیستمی بخش اقتصاد به‌عنوان عاملی نام برد که اگرچه نشان از ضعف این سیستم دارد، اما در عین‌حال امکان برنامه‌ریزی دشمن برای ضربه اساسی به پیکر اقتصادی کشور را از آن‌ها سلب نموده است.
به‌این‌ترتیب در پاسخ به این سؤال که کرونا چه تأثیری بر اقتصاد ایران برجای خواهد گذاشت، باید گفت؛ جمهوری اسلامی ایران تقریباً هر نتیجه منفی متصور ناشی از بحران‌های گوناگون را تجربه کرده و لذا تأثیر این ویروس نمی‌تواند در درازمدت تأثیر قابل‌توجهی در حد سایر کشور‌ها بر ایران داشته باشد.
البته در کوتاه‌مدت کسب‌وکار‌هایی مانند؛ مشاغل فصلی، صنعت توریسم و گردشگری، صنعت حمل‌ونقل، پوشاک، رستوران‌ها و شیرینی و خشکبار متضرر خواهند شد، اما ازآنجاکه محدودیت خرید در این ایام شامل اقلام ضروری مثل پوشاک و کفش می‌شده و گشت‌وگذار هم جزء فرهنگ جدایی‌ناپذیر ایرانیان است، پس از فروکش بحران کرونا بخش عمده زیان‌های حاصل از کسادی بازار در این بخش‌ها جبران خواهد شد.
متقابلاً برخی از کسب‌وکار‌ها مثل استارت‌آپ‌ها و صنایع بهداشتی و همچنین صنایع بالادستی نفت و گاز، رشد بهتری خواهند داشت، علاوه براین با توجه به ورشکستگی و کاهش تولید برخی از شرکت‌های خارجی و همچنین کاهش درآمد‌های نفتی و درنتیجه کاهش واردات، شرایط لازم برای افزایش تولید صنایع داخلی و حتی ایجاد صنایع جدید برای تأمین نیاز بازار داخل کشور بیش‌ازپیش فراهم و فرصت‌های جدیدی برای کارآفرینی ایجاد خواهد شد.
نکته قابل‌تأمل دیگر این است که بخش قابل‌توجهی از تعطیلی کسب‌وکار در یکی دو ماه گذشته مصادف با تعطیلات ایام عید بوده و اگرچه برخی از تولیدکنندگان و کسبه با کسادی بازار مواجه شدند، اما درعین‌حال با توجه به کاهش و بعضاً حذف بسیاری از هزینه‌های معمول ایام عید خانواده‌ها، میزان نقدینگی و درنتیجه قدرت خرید مردم افزایش یافته و یا حداقل حفظ شده است و این وضعیت پس از عادی شدن شرایط، بهبود بازار و رونق کسب‌وکار را در پی خواهد داشت.
شاید به همین دلیل است که صندوق بین‌المللی پول چندی پیش اعلام کرده بود، ایران در سال‌های ۲۰۱۸، ۲۰۱۹ و ۲۰۲۰ نیز همچنان هجدهمین اقتصاد بزرگ دنیا باقی خواهد ماند، اما در سال ۲۰۲۱ با پشت سر گذاشتن اسپانیا، عربستان و کانادا به جایگاه پانزدهم صعود خواهد کرد.
به گزارش خبرگزاری موج، طبق این گزارش پیش بینی شده است که تولید ناخالص داخلی ایران در سال ۲۰۲۱ بر اساس شاخص قدرت خرید به ۲۰۹۵ میلیارد دلار برسد که بیشتر از تولید ناخالص داخلی اسپانیا، عربستان و کانادا خواهد شد.
کلام آخر این‌که؛ بخش تولید ایران اسلامی همچون گذشته می‌تواند، با اتکا به نیرو‌های درون‌زا و بهره بردن از خلاقیت و نوآوری نخبگان و متخصصین کشور، این تهدید را نیز به فرصت تبدیل نموده و مسیر رشد و پیشرفت را با سرعت بیشتری طی کند.
