بسیاری از مردم باور ندارند که رخداد‌های طبیعی و حوادث غیرطبیعی می‌تواند بازتاب اعمال خود آن‌ها برای «مجازات» یا «آزمایش» و عبرت‌آموزی انسان باشد و لذا معمولاً برایشان قابل پذیرش نیست که ممکن است روزی درگیر «امتحان الهی» یا گرفتار عواقب رفتاری شوند که خود زمینه بروز آن را فراهم کرده‌اند.
این در حالی است که انسان بهگونهاى آفریده شده است که حق انتخاب دارد و می‌توان راه رشد و تعالی را برگزیند و یا در مسیر انحراف و انحطاط گام بردارد، به همین دلیل معمولاً گرفتار نفس اماره می‌شود و به خود مغرور شده و دچار فراموشی، فزونی‌طلبی، سرکشی و طغیان‌گری، ناسپاسی و ناشکری، تکبر و نخوت می‌گردد و از عواقب سوء عملکرد خود و پیشامدهاى بعدى آن غافل مىشود.
البته خداوند همواره برای هدایت وی افراد صالحی مانند؛ پیامبران، ائمه (ع) و علما را به کمک ایشان فرستاده است، اما انسان غافل گاهی با سرکشی خود و نافرمانی خدا، راهی جز عذاب و امتحان الهی باقی نمی‌گذارد.
در این میان سهم اولیاء الله و بندگان مخلص و مؤمن خدا از بلایا بیشتر است، زیرا ایشان براى تعالى و ترقى مستعدترند؛ لذا برای پیشگیری از غفلت و تقویت و حفظ ارتباط آن‌ها با خدا و همچنین کمک به دوری آن‌ها از مفاسد و ظواهر دنیوی، تقویت اراده و نفوس ایشان، ارتقاء درجات معنوی و برخورداری از سایر الطاف الهی، بیش از دیگران در معرض آزمایش قرار می‌گیرند.
آیات و روایات متعددی هم در تأیید این موضوع یعنی «امتحان و عذاب الهی» وجود دارد، از جمله خداوند در آیه ۳۰ سوره شورای می‌فرماید؛ (وَمَا أَصَابَکُمْ مِنْ مُصِیبَةٍ فَبِمَا کَسَبَتْ أَیْدِیکُمْ وَیَعْفُو عَنْ کَثِیرٍ) «هر مصیبتی به شما رسد، به خاطر اعمالی است که انجام داده اید و بسیاری را نیز عفو می‌کند.»
با نگاه به آیات ۱۵۵ تا ۱۵۷ سوره مبارکه بقره که می‌فرماید: «وَلَنَبْلُوَنَّکُمْ بِشَیْءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِنَ الْأَمْوَالِ وَالْأَنْفُسِ وَالثَّمَرَاتِ وَبَشِّرِ الصَّابِرِینَ * الَّذِینَ إِذَا أَصَابَتْهُمْ مُصِیبَهٌ قَالُوا إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَیْهِ رَاجِعُونَ * أُولَئِکَ عَلَیْهِمْ صَلَوَاتٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَرَحْمَهٌ وَأُولَئِکَ هُمُ الْمُهْتَدُونَ» به خوبی برای ما روشن می‌سازد که خداوند با اسباب مختلف بندگانش را امتحان و مورد آزمایش قرار می‌دهد و در این بین کسانی که در مقابل این سختی‌ها صبر و بردباری کنند و عاقبت امور را به سوی خدا بدانند مورد لطف و رحمت و هدایت الهی هستند.
در آیه ۹۷ تا ۹۹ سوره اعراف نیز می‌فرماید؛ (أَفَأَمِنَ أَهْلُ الْقُرَى أَنْ یَأْتِیَهُمْ بَأْسُنَا بَیَاتًا وَهُمْ نَآئِمُونَ ۹۷. أَوَأَمِنَ أَهْلُ الْقُرَى أَنْ یَأْتِیَهُمْ بَأْسُنَا ضُحًى وَهُمْ یَلْعَبُونَ ۹۸. أَفَأَمِنُوا مَکْرَ اللَّهِ، فَلَا یَأْمَنُ مَکْرَ اللَّهِ إِلَّا الْقَوْمُ الْخَاسِرُونَ ۹۹) «آیا اهل شهر و دیاری (که به نافرمانی خدا و اعمال نکوهیده مشغول‌اند) از آن ایمن هستند که شبانگاه که در خوابند عذاب ما آن‌ها را فراگیرد؟ ۹۷. آیا اهل شهر و دیاری (که از یاد خدا و طاعت او غافلند) از آن ایمن هستند که در روز که سرگرم بازیچه دنیا هستند عذاب ما آنان را فرا رسد؟ ۹۸. آیا از مکر خدا (آزمایش و مجازات خدا) غافل و ایمن گردیده اند که از آن (مکر و انتقام) البته کسی غافل نشود مگر مردم (جاهل مغرور) زیانکار.»
ذکر این نکته نیز ضروری است که امتحان الهی همیشه به شکل عذاب نازل نمی‌شود، بلکه گاهی انسان‌ها با آزمایش به مراتب سخت‌تری مانند؛ اعطای انبوه نعمات الهی مورد آزمایش قرار می‌گیرند تا مشخص شود آیا در اوج رفاه و آسایش هم همچنان بر عهد خویش مبنی بر طاعت خداوند و رعایت احکام الهی پایبند هستند یا غفلت و تکبر را پیش می‌گیرند.
امام صادق (ع) در این رابطه فرمودند: «خداوند هر نعمتی را که به بنده‌ای داد از او نگرفت مگر به سبب گناهی که سزاوار سلب آن نعمت شد.»
عذاب و امتحان الهی در همه زمان‌ها و مکان‌ها و برای همه افراد:
عذاب و آزمایش الهی از نظر زمان و مکان، یک امر مقطعی و منطقه‌ای نیست که مخصوص دوره و زمان یا قوم و نژاد خاصی باشد و یا به منطقه و کشور خاصی محدود شود و ساکنان نقاط دیگر از قلمرو عذاب و آزمایش الهی خارج شوند، بلکه دائمی و جهان شمول است. تا روزی که دنیایی وجود دارد و در آن نوع بشر زندگی می‌کند، عذاب برای گناهکاران و بدکاران و آزمایش الهی برای بندگان خاص خدا وجود دارد.
اکثر مردم داستان درهم شکسته شدن سپاه نمرود (پادشاه مغرور و جابر بابل در زمان حضرت ابراهیم) به وسیله انبوه پشه‌های ریزی که از جانب خدا مأمور شده بودند را شنیده‌اند و می‌دانند خود نمرود که ظاهراً از مهلکه گریخته بود، نیز پس از آنکه به کاخش پناه برد و بر رفتار طاغوتی خود اصرار ورزید، سرانجام توسط یکی از همان پشه‌ها به وضعیتی گرفتار شد که هر لحظه آرزوی مرگ می‌کرد و در نهایت عجز و استیصال زندگیش پایان یافت.
داستان سپاه ابرهه که قصد داشت با استفاده از توان لشکریان فیل‌سوارش به جنگ خدا برود و هجوم پرنده‌های ابابیل که خداوند آن‌ها را به سویشان گسیل نمود و با انداختن سنگ‌های بسیار ریز بر سر او و افرادش، سپاه بزرگش را نابود و تارومار کردند نیز داستان ناآشنایی نیست.
همه در قرآن خوانده یا شنیده‌ایم که آب‌های رود نیل چگونه به فرمان خدا فرعون و فرعونیان ظالم را در میان امواج سهمگین خود غرق نمود، با این‌حال در بیشتر موارد این حکایت‌های قرآنی را به فراموشی می‌سپاریم.
البته عذاب و آزمایش الهی فقط مشمول حاکمان ظالم و زورگو نمی‌شود، بلکه ممکن است همه افراد جامعه و حتی اولیاء الهی و منتسبین به آن‌ها را نیز در بربگیرد، همچنان‌که خداوند با بیماری طولانی مدت حضرت ایوب را مورد امتحان قرار داد و با عذاب الهی و فرو فرستادن باران سیل آسا، پسر نافرمان حضرت نوح و اکثریت قوم سرکش او را در دریایی از آب که سرتاسر زمین را فرا گرفت، غرق ساخت.
در قرآن به موارد متعدد از امتحان و عذاب‌های الهی که به علل مختلف مثل؛ بت‌پرستی، ظلم، فساد، نافرمانی، ناسپاسی و سرکشی از فرمان الهی و یا اجتناب از قبول دعوت پیامبران خدا، اشاره شده است.
مثل قوم عاد که به روایت قرآن به مدت هفت شبانه روز گرفتار طوفان بسیار شدید شدند و سرانجام به هلاکت رسیدند و ثمود که صیحه آسمانی (صدای بسیار وحشتناک) و رعد و برق سبب نابودی آن‌ها شد و لوط که قومش به همراه همسر نافرمانش با فرمان خدا به وسیله سنگ‌های سجیل آسمانی (شاید اجزای قطعه قطعه شده شهاب سنگ) نابود شدند.
حکایت‌هایی از این دست کم نیستند، یک زمان خداوند می‌کوشد تا با پشه ناچیز، پرنده کوچک جثه‌ای مانند ابابیل و امواج خروشان رود نیل یا صاعقه و سجیل، انسان را متوجه رفتارش نموده و از خواب غفلت بیدار و به عقوبت برساند یا آن‌ها را مورد آزمایش قرارش دهد و زمانی دیگر، خشکسالی، قحطی، سیل، زلزله، سونامی و سایر حوادث طبیعی و غیرطبیعی و یا حتی مرگ فامیل و آشنا را برای این منظور برمی‌گزیند.
شاید این‌بار بروز و پیدایش گناهان جدید باعث شده تا موجود ریز و نوظهوری به نام کُرونا که بنا بر برآورد متخصصین ذی‌ربط، در مجموع حدود ۵ گرم آن توانسته ۱۰ میلیون نفر را مبتلا کند و احتمالاً ساخته دست خود بشر است و نه حیات دارد و نه با چشم غیرمسلح قابل رؤیت است، این مأموریت را بر عهده گرفته باشد.
در این رابطه حدیث جالبی از امام رضا (ع) وجود دارد که بلا‌ها و بیماری‌های جدید را به رفتار‌های غلط و گناهان جدید انسان مربوط می‌داند.
یکی از یاران امام رضا علیه السلام در این خصوص نقل می‌کند: سَمعت الرضا علیه السلام یقول: کلما اَحدث العبادُ من الذنوب ما لم یکونوا یعملون، احدث‌الله لهم من البلاءِ ما لم یکونوا یعرفون؛ از عباس بن هلال شامی نقل است که، شنیدم امام رضا علیه السلام می‌فرمود: هرگاه که بندگان، گناهان تازه‌ای پدید آورند که قبلاً مرتکب نمی‌شدند، خداوند بلای تازه‌ای برایشان پیش می‌آورد که قبلاً نمی‌شناختند.
برخی از گناهان جدید و قدیمی جوامع غربی که همچنان متداول است، عبارت‌اند از: ظلم و زور و بی‌عدالتی، رفتار‌های غلط گروهی مانند؛ آتش‌افروزی و جنگ و همچنین تخریب، تهدید، تحریم و ترور انسان‌های بی‌گناه در نقاط مختلف جهان، یا رفتار‌های منفور فردی مثل؛ همجنسگرایی، ازدواج سفید، ازدواج با حیوانانات، ازدواج با خود، قتل و غارت، شکنجه و تجاوز، شرب خمر و معتاد ساختن دیگران و همچنین نابود ساختن محیط زیست و زیر پاگذاشتن حقوق حیوانات از جمله این موارد هستند.
متأسفانه برخی از این رفتار‌ها و گناهان مثل؛ شرب خمر، اعتیاد، اختلاط محرم و نامحرم، ازدواج سفید، اختلاس، احتکار، کم‌فروشی، گران‌فروشی، رانت‌خواری، رباخواری، کم‌کاری در جوامع اسلامی از جمله جمهوری اسلامی ایران نیز مشاهده می‌َشود.
اخلاق فردی نیز گاهی با رفتار‌های ناصوابی مانند؛ دروغ‌گویی، غیبت، تهمت و افتراء، اسراف و تبذیر، ناشکری و ناسپاسی، کفرورزی و بی‌دینی زیرپاگذاشته می‌شود و زمینه بروز بلایا را تشدید می‌نماید.
چرا فقط مسلمانان و مردم ایران؟
این سؤال برای بسیاری از افراد جامعه مطرح است که اگر عامل اصلی وقوع بلایا و آزمون‌های الهی، رفتار‌ها و یا احتمالاً گناهانی است که انسان‌ها مرتکب می‌شوند، چرا مردم غرب و سایر کشور‌های جهان، گرفتار رفتار‌های ناصواب و عمدتاً گناه‌آلود خود نمی‌شوند؟
در پاسخ به این سؤال باید چند نکته را مورد توجه قرار داد.
اول اینکه؛ عذاب و آزمایش الهی لزوماً و همیشه در قالب حوادث تلخ نمود پیدا نمی‌کند، بلکه گاهی حالت پنهان و نامحسوس دارد و لذا معمولاً همه انسان‌ها متوجه آن نمی‌شوند.
در این رابطه در قصص انبیاء آمده که مردی به شعیب پیامبر (ع) گفت: چرا من این همه گناه می‌کنم و خداوند مرا عقوبت نمی‌کند. جواب آمد که تو گرفتار بدترین نوع عقوبت‌ها هستی و نمیدانی.
همچنین در روایت دیگری آمده است که: پیامبر اکرم (ص) به خان یکی از مسلمانان دعوت شدند. وقتی وارد منزل او شدند، مرغی را دیدند که بر بالای دیوار تخم گذاشته و تخم آن به میخی بند شده و نیفتاده است. رسول اکرم (ص) در شگفت شدند. صاحب‌خانه گفت: آیا تعجب کردید؟ قسم به خدایی که شما را به پیامبری برانگیخت، تاکنون هرگز آسیبی به من نرسیده است! رسول اکرم (ص) تا این جمله را شنیدند، برخواستند و در خانه آن مرد غذا میل نکردند و فرمودند: کسی که هرگز مصیبتی ندیده، مورد لطف خداوند نیست.
دوم اینکه؛ اگر هم سختی و بلایی برای فرد یا گروهی از افراد جامعه وجود نداشته باشد، لزوماً به معنای سعادتمندی و خوشبختی آن فرد یا افراد آن گروه نیست، ضمن اینکه کمتر جوامعی (به‌خصوص جوامعی که پیرو ادیان الهی هستند و می‌دانند خدایی وجود دارد) را می‌توان یافت که واقعاً و به طور کامل از عذاب الهی در امان یا از امتحان الهی معاف شده باشند.
به عبارت دیگر این فقط مسلمانان و یا مردم ایران نیستند که هرازگاهی مورد غضب یا آزمایش الهی قرار می‌گیرند، بلکه مردم سراسر جهان مخلوق خدا هستند و از این قاعده مستثنا نیستند، چون سختی‌ها و گرفتاری‌ها، مقدمه کمال و پیشرفت انسان است و برای تکامل بشر ضرورت دارند.
به تعبیر استاد مطهری، آدمی باید مشقت‌ها را تحمل کند و سختی‌ها بکشد تا هستی لایق خود را بیابد. تضاد و کشمکش، شلاق تکامل است. موجودات زنده با این شلاق راه خود را به سوی کمال می‌پیمایند. این قانون در جهان نباتات، حیوانات و بالاخص انسان صادق است.
از امام باقر (ع) نقل شده است که فرمودند: «خداوند از بندة مؤمنش تفقد می‌کند و برای او بلا‌ها را اهدا می‌نماید، همان طوری که مرد در سفر برای خانواده خودش هدیه‌ای می‌فرستد.» و از امام صادق (ع) می‌خوانیم: «خداوند زمانی که بنده‌ای را دوست بدارد، او را در دریای شداید غوطه‌ور می‌سازد.»
سوم اینکه شاید به خاطر تحریف‌هایی که در بسیاری از ادیان الهی ازجمله در دین مسیحیت صورت گرفته و به علت ناآگاهی پیروان این ادیان از واقعیت مورداشاره، بسیاری از رفتارهایشان نزد خداوند گناه محسوب نشود و مستوجب عذاب نباشد.
چهارم اینکه؛ اسلام آخرین و کامل‌ترین دین الهی است و لذا بدیهی است که از پیروان آخرین دین الهی که در ردیف بندگان مؤمن و مخلص خدا قرار دارند، انتظار بیشتری وجود دارد و قاعدتاً با توجه به مطالب فوق، بیش از دیگران در معرض امتحان و عذاب الهی قرار دارند.
برخی از مصادیق آزمون و عذاب و خشم الهی برای مردم سایر نقاط دنیا:
چه کسی گفته عذاب‌های الهی فقط برای مسلمانان یا مردم ایران است. چرا که جوامع از آمریکا و اروپا تا آفریقا و آسیا هرازگاهی به خاطر طغیان و ناسپاسی انسان‌ها، شاهد بروز گرفتاری‌های جدیدی هستند که انسان غفلت‌زده را مورد خطاب قرار می‌دهد.
حکومت یک درصد سرمایه‌دار زالوصفت بر ۹۹ درصد و استثمار همنوعان توسط آن‌ها در دنیای به‌ظاهر متمدن امروزی و هزینه بالای زندگی در غرب، یکی از بزرگ‌ترین مصیبت‌های نیمه‌آشکار و در عین‌حال مستمری به‌شمار می‌رود که سال‌هاست مردم غرب را گرفتار آثار منفی خود نموده است.
علاوه براین؛ اگر بیماری‌های عصر جدید نظیر ویروس‌های؛ ایدز، ابولا، آبله، انسفالیت اسبی ونزوئلایی، تب خون‌ریزی دهنده ویروسی، انواع کرونا از جمله سارس و کووید ۱۹، انواع آنفولانزا مثل؛ آنفولانزای خوکی، آنفولانزای پرندگان، جنون گاوی و همچنین باکتری‌هایی مانند؛ سیاه‌زخم، تب مالت، وبا، مشمشه، طاعون، تالارمی و تب کیو که اکثر قریب به اتفاق آن‌ها منشأ غربی دارد و جان هزاران انسان را در اروپا و آمریکا و یا آفریقا و آسیا گرفته، بلا و عذاب نیست، پس چیست؟
اگر پدیده کارتن‌خوابی در آمریکا و اعتیاد و یا به رگبار بستن و کشتار گاه‌وبی‌گاه مردم آمریکا توسط هموطنان مست، معتاد، ناامید، دیوانه، وحشی، روانی و خشونت‌طلب‌شان که امنیت آن‌ها را مخدوش و روح و روانشان را پریشان می‌کند، عذاب و بلا نیست، پس چیست؟
قهر خداوند در مورد مردم غرب تنها به موارد فوق محدود نمی‌شود و مردم این کشور‌ها بار‌ها با حوادث طبیعی متعددی مثل؛ سیل، زلزله و طوفان و در واقع شاید نوعی عذاب یا آزمایش الهی مواجه و علاوه بر ویرانی زیرساخت‌ها و زمین‌های کشاورزی متحمل تلفات فراوانی شده‌اند.
در زلزله سال ۱۹۹۴ کالیفرنیا بیش از ۹ هزار نفر فقط در یک بزرگراه زخمی شدند و سایر حوادث طبیعی مثل؛ طوفان کاترینا که در سال ۲۰۰۵ رخ داد نیز، از نظر اقتصادی پرخسارت‌ترین طوفان در تاریخ آمریکا بود. این طوفان به سرعت ۲۸۰ کیلومتر در ساعت رسیده بود و در نهایت به مرگ ۱۸۰۰ نفر انجامید.
طوفان‌های سال ۲۰۱۶ آمریکا در مجموع ۲۵۱ نفر کشته داشت. همچنین طوفان "هاروی" که موجب وقوع سیلاب بی‌سابقه در "هوستون" و مناطق اطراف آن شد پرهزینه‌ترین حادثه سال ۲۰۱۷ بوده که ۱۲۵ میلیارد دلار خسارت برجا گذاشته و جان ۵۰ نفر را گرفت.
اداره ملی اقیانوسی جوی آمریکا اعلام کرده است، در سال ۲۰۱۷ بلایای طبیعی در مجموع ۳۰۶ میلیارد دلار خسارت برای این کشور برجا گذاشته است.
فقط در سال ۲۰۱۸ بیش از ۷۵۷۹ مورد آتش‌سوزی در آمریکا اتفاق افتاده و ۶۷۵۰ کیلومترمربع از جنگل‌ها این کشور در آتش سوخته است. این آتش‌سوزی‌ها نزدیک به ۳ میلیارد دلار خسارت به‌جا گذاشته‌اند. بی‌بی‌سی فارسی ۱۶ نوامبر ۲۰۱۸ در گزارشی اعلام کرد: دست‌کم ۸۹ نفر در آتش‌سوزی مهیب جنگل‌های شمال کالیفرنیا کشته و ۶۳۱ نفر مفقود شدند.
این آتش‌سوزی که موسوم به "مندوسینو کمپلکس" بود بیش از ۱۱۷ هزار هکتار که تقریباً به اندازه مساحت کل لس آنجلس است را سوزاند و بیش از ۳۰۰ هزار نفر نیز در سراسر این ایالت مجبور به ترک خانه و کاشانه شدند.
در همین سال ۵۰ نفر نیز بر اثر طوفان جان خود را از دست دادند و یک سال پس از آن در سال ۲۰۱۹ هم مجدداً ۲۹۷۵ نفر در جریان طوفان ماریا جان باختند و خسارات فراوانی به زیرساخت‌های آمریکا وارد شد، به‌طوری که برق چهار میلیون ۴۰۰ هزار مشترک تا مدت‌ها قطع بود.
در سال ۲۰۱۷ انفجار ناشی از برخورد دو کشتی که یکی از آن‌ها که حاوی ۲۰۰ تن مواد منفجره بود، ۱۹۵۰ نفر را در کانادا به کام مرگ برد و صد‌ها نفر را مجروح نمود.
اروپا نیز از این بلایا مستثنی نبوده است و از دیرباز گرفتار بلایای مختلف طبیعی و غیرطبیعی مثل؛ جنگ جهانی اول و دوم که تمام اروپا را فراگرفت و میلیون نفر را به کام مرگ برد و میلیارد‌ها دلار خسارت در پی داشت یا جنگ بوسنی در شبه‌جزیره بالکان و یا ناهنجاری‌های مختلف اجتماعی مثل؛ غارتگری و اعتیاد گسترده و کارتن‌خوابی شهروندانش مواجه بوده است.
علاوه براین؛ آژانس محیط‌زیست اروپا (EEA) در گزارشی اعلام کرد که در فاصله سال ۱۹۸۰ تا ۲۰۱۷ میلادی مجموع هزینه اقتصادی حوادث طبیعی در میان کشور‌های اروپایی ۴۵۳ میلیارد یورو بوده است. این گزارش وضعیت ۳۳ کشور حاضر در منطقه اقتصادی اروپا شامل اعضای اتحادیه اروپا به علاوه سوئیس، نروژ، لیختن‌اشتاین و ایسلند را بررسی کرده است.
بیش از ۲۰ هزار و ۶۵۷ ایتالیایی نیز طی ۴ دهه گذشته بر اثر حوادث طبیعی جان خود را از دست داده‌اند. مقام سوم تلفات انسانی حوادث طبیعی نیز با ۱۴ هزار و ۶۱۱ نفر به اسپانیا تعلق دارد. آژانس محیط‌زیست اروپا (EEA) پرهزینه‌ترین حادثه طبیعی ۴ دهه گذشته اروپا را وقوع سیل سال ۲۰۰۲ میلادی در مرکز این قاره اعلام کرده که ۲۱ میلیارد یورو خسارت بر جای گذاشته است.
سیل ۲۰۱۸ در ایتالیا، فرانسه و اسپانیا حدود ۶۰ نفر تلفات و میلیون‌ها دلار خسارت بر جای گذاشته و طوفان سال ۱۹۹۹ و پس از آن جاری شدن سیل در ایتالیا و فرانسه در سال ۲۰۰۰ میلادی به ترتیب با تحمیل هزینه ۱۵ و ۱۳ میلیارد یورویی از جمله زیان‌بارترین حوادث طبیعی اروپا به شمار می‌روند.
در این میان، آلمان بیشترین ضربه مالی را از حوادث طبیعی متحمل شده است. ایتالیا و فرانسه نیز به ترتیب در مقام دوم و سوم قرارگرفته‌اند. البته فرانسه با ۲۳ هزار و ۴۱۵ کشته، شاهد بیشترین تلفات انسانی ناشی از وقوع حوادث طبیعی بوده است.
البته این مفهوم بدان معنا نیست که انسان باید در برابر حوادث زانو بزند و پیشگیری از بروز حوادث در ابعاد مختلف روحی، روانی، معنوی، اخلاقی و حتی فیزیکی مثل؛ مقاوم‌سازی ابنیه یا حفاظت از محیط‌زیست را به فراموشی بسپارد.
حکمت امتحان و عذاب الهی چیست؟
از نظر اسلام بلا‌ها و سختی‌ها دارای علت‌ها و حکمت‌های مختلفی می‌باشند؛ و هیچ حادثه‌ی کوچک یا بزرگی مثل زلزله، سیل و بیماری در عالم اتفاق نمی‌افتد مگر اینکه حکمت و حساب دقیق خداوند در کار باشد، اما این حکمت‌ها و علت‌ها کدم‌اند؟
با استناد به آیات و روایات اسلامی، مهم‌ترین حکمت‌های قابل‌ذکر در این رابطه عبارت‌اند از؛ امتحان و آزمایش برای شناختن و شناساندن ماهیت انسان‌ها و میزان ایمان و صبر آن‌ها و فراهم نمودن امکان تشخیص بد و خوب از یکدیگر، تمرین امتحان شونده و فراهم نمودن شرایط اصلاح رذایل اخلاقی و بازگشت به مسیر حق و ایجاد رغبت به آخرت که جایگاه ابدی اوست.
هشدار و اتمام‌حجت به افراد نافرمان و گناهکار، انجام مجازات و عذاب و جزای اعمال بد افراد و همچنین بخشیدن و تطهیر از گناه برای ترفیع درجه و اعطای اجر و ثواب و درنهایت ظهور صفات خداوند به‌منظور قدرشناسی از نعمت‌های الهی که در اختیار انسان‌ها قرار داده است.
بااین‌حال نه‌تن‌ها همه افراد قبل از نزول بلا و امتحان، حق انتخاب دارند، بلکه معمولاً امتحان متناسب با توان و ظرفیت امتحان شونده تعیین می‌شود.
عوامل پیروزی و موفقیت در آزمون‌های الهی:
سختی‌ها و بلا‌ها نقش تربیتی و بیدارگری دارند. سختی‌ها انسان‌های خفته و بی‌تحرک را بیدار و هوشیار می‌سازند و عزم و اراده ایشان را برمی‌انگیزاند. خاصیت زندگی دنیا این است که همراه با فرازوفرود و سختی‌ها است و دراین‌بین هر چه بر مقاومت انسان افزوده شود، بیش از گذشته تکامل یافته و به‌تدریج نبوغ و استعداد‌های او شکوفا می‌گردد.
بدون شک در انجام هرکاری باید عوامل مختلفی دست‌به‌دست هم دهند تا کار با موفقیت کامل انجام شود، از نگاه قرآن کریم هم عوامل متعددی مانند صبر و توکل، خویشتن‌داری و اجتناب از کفر گویی، شاکر بودن و اجتناب از ناامیدی به خدا، تسلیم بودن و فرمانبرداری، توجه به گذرا بودن سختی‌ها و مشکلات، استمداد از نیروی ایمان و عنایت الهی، برای پیروزی در امتحان و آزمایش الهی دخیل است.
یکی از علمای بزرگوار نیز در این رابطه می‌گفت؛ هرگاه با مشکلی مواجه شدی با خدای خودت خلوت کن و بگو خدای چه کاری با من داری (کجا اشتباه کردم)، سپس توبه و استغفار را پیشه خود ساز تا گرفتاریت برطرف شود.
علت بروز حوادث و بلایا چیست؟
همانگونه که اشاره شد، علت بروز بیشتر بلایا یا از سر خشم و غضب خداوند بر مردم نافرمان و سرکش است و یا جنبه آزمایش دارد، اما همیشه علت و حکمتی دارد.
بی‌تفاوتی سکوت جوامع و نادیده انگاشتن ظلم و جنایت حکومت‌هایی مانند؛ آمریکا در نقاط مختلف جهان و داعش در عراق و سوریه یا جنایت دولت‌ها و گروه‌های افراطی در کشور‌هایی مانند؛ میانمار، فلسطین اشغالی، یمن، هند، لیبی و استثمار مردم آفریقا و سایر نقاط جهان یکی از علل بروز بلایا محسوب می‌شود.
خداوند در آیه ۹۶ سوره اعراف در این مورد می‌فرماید: «اگر اهل قریه‌ها ایمان بیاورند و تقوا داشته باشند، هر آینه ما برکات را از آسمان و زمین بر آن‌ها گشایش می‌دهیم. ولکن آن‌ها تکذیب کردند و آن‌ها را به وسیلة آنچه که انجام دادند گرفتیم.»
در بُعد فردی نیز مواردی نظیر؛ فراموش کردن خدا و گرایش انسان به اعمال و رفتار‌های شیطانی و نفسانی مثل؛ قتل، غارت، تجاوز، مفاسد اخلاقی و رفتاری، اختلاط با نامحرم، دروغ‌گویی، غیبت، تهمت، اختلاس، احتکار، رانت‌خواری، گران‌فروشی، تقلب، کم‌کاری، رباخواری، حرام‌خواری، شرب خمر، اسراف و تبذیر، بی‌توجهی به انجام واجبات و ترک محرمات از جمله مواردی هستند که می‌تواند خشم الهی را در پی داشته باشد.
در آیه ۴۱ سوره روم در این رابطه آمده است: «فساد در خشکی و دریا به خاطر اعمالی که مردم انجام داده‌اند آشکار شده، خدا می‌خواهد نتیجة بعضی از اعمال آن‌ها را به آن‌ها بچشاند، شاید بازگردند.»
البته همانگونه که ذکر شد، گاهی بلایا صرفاً جنبه امتحان دارد و شاید خداوند می‌خواهد از این طریق میزان ایمان مخلوقاتش را ارزیابی تموده و یا با درگیر کردن آن‌ها با مصائب و مشکلات، قصد دارد تا ضمن کم کردن بار گناهان آن‌ها، ایشان را مجدداً و یا با اطمینان بیشتر و اعتقاد قلبی محکم‌تر به مسیر درست بندگی رهنمون سازد.
برخی از مهم‌ترین آثار و پیامد‌های بروز عذاب و بلا
رفتار برخی از انسان‌ها در حوادثی مانند زلزله یا کُرونا، جلوه‌ای از واقعه قیامت است که گفته می‌شود در آن روز هر کس در پی نجات خویش است و حتی عزیزترین افراد خانواده‌اش به فراموشی سپرده و حتی از آن‌ها متواری می‌شود و لذا یکی از پیامد‌های بلایا یادآوری روز قیامت است.
همچنین در حوادث بزرگ مشخص می‌شود که انسان همواره نیازمند لطف و عنایت الهی است و دستاورد‌های انسان و تجهیزات و امکانات مدعیان قدرت تا چه حد در برابر اراده الهی ناکارآمد و ناتوان است.
با این‌حال حوادث و بلایا در اکثر مواقع باعث جلب توجه بیش‌ازپیش انسان فراموش‌کار به سوی خداوند گردیده و همدلی و همراهی افراد با یکدیگر را مضاعف می‌سازد.
بازگشت به سوی خدا، طی نمودن مسیر تکامل در جریان تقابل با مصائب، استمداد طلبیدن از خدا و رهایی یافتن از توسل به مخلوقات ستمگر و مستکبر، بخش دیگری از پیامد‌های درگیر شدن انسان با مشکلات است.
