حنیف غفاری، دکترای روابط بین الملل/ رئیس جمهور آمریکا و وزیر امور خارجه این کشور، روزهای پرالتهابی را سپری می کنند. "مایک پمپئو" مدعی شده است که در تاریخ 20 سپتامبر امسال و با گذشت یکماه از فعالسازی یکجانبه مکانیسم ماشه از سوی واشنگتن، تحریمهای چندجانبه شورای امنیت به صورت خودکار علیه کشورمان باز می گردد.
در مقابل، اعضای دائمی و غیر دائمی شورای امنیت( که پنج عضو آن نیز در کمیته مشترک برجام نیز حضور دارند )، صلاحیت کاخ سفید برای فعالسازی مکانیسم ماشه علیه ایران را رد کرده اند. به عبارت بهتر، مطابق استدلالی حقوقی و منطقی، "ّبرجام" مبنا و خمیرمایه حقوقی و ماهوی "قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل متحد" محسوب می شود.
بنابراین، با خروج آمریکا از توافق هسته ای ، دیگر جایی برای استفاده این کشور از مفاد و تبصره های موجود در هر دو سند ( برجام و قطعنامه 2231 شورای امنیت) باقی نمی ماند.
آیا آمریکا می تواند بازگشت تحریمهای چندجانبه را اعلام کند؟!
با این حال، واشنگتن اصرار دارد که روز 20 سپتامبر( 30 شهریور ماه )، تحریم های چندجانبه شورای امنیت علیه ایران به صورت خودکار باز خواهد گشت. فارغ از موضوع صلاحیت حقوقی آمریکا، سوال اصلی اینجاست که کدام مرجع یا منبع رسمی باید این خبر را اعلام کند؟! آیا آمریکا می تواند در مقام سخنگوی سازمان ملل یا حتی شورای امنیت سازمان ملل متحد چنین تصمیمی را ابتدا اعلام و سپس مورد تایید قرار دهد؟! پاسخ این سوال منفی است!
مطابق آیین نامه کلی سازمان لل متحد، رئیس دوره ای شورای امنیت سازمان ملل متحد یا دبیر کل سازمان ملل متحد، می توانند به نمایندگی از اعضای شورای امنیت یا به عنوان موضع گیری رسمی این سازمان، بازگشت تحریمهای چندجانبه ایران را اعلام کنند اما آمریکا به عنوان یکی از اعضای دائمی شورای امنیت سازمان ملل متحد، دارای چنین حقی نیست. به عبارت بهتر، تا زمانی که شورای امنیت موضع واشنگتن در خصوص بازگشت تحریمهای چندجانبه علیه ایران را تایید نکند، ادعای پمپئو و مقامات آمریکایی مبنی بر بازگشت تحریمهای چندجانبه شورای امنیت و احیای قطعنامه های قبلی این مجموعه( از جمله قطعنامه 1929 شورای امنیت سازمان ملل متحد) رسمیت نخواهد یافت.
چه اتفاقی رخ خواهد داد؟
سوال اصلی اینجاست که در صورت اصرار آمریکا بر ادعای خود مبنی بر بازگشت تحریمهای چند جانبه علیه ایران ، چه اتفاقی رخ خواهد داد ؟پاسخ این سوال نیز مشخص است :
در این صورت، آمریکا ، صرفا از دید خود، بازگشت تحریم های چندجانبه علیه ایران را اعلام می کند و در مقابل، اعضای دائمی و غیر دائمی دیگر شورای امنیت سازمان ملل متحد، "روایت آمریکا" از "بازگشت تحریمهای چندجانبه بین المللی سازمان ملل" را رد می کنند.
در این میان، شورای امنیت به عنوان منبع و جایگاه صدور قطعنامه های قبلی علیه کشورمان، اساسا یا اظهار نظری در خصوص مواضع آمریکا نکرده ( و برای آن به لحاظ حقوقی اصالت قائل نمی شود) یا رسما آن را رد می کند. آثار و تبعات هر دوی این موارد به لحاظ حقوقی با یکدیگر یکسان است، یعنی سازمان ملل بازگشت تحریمهای چندجانبه شورای امنیت علیه ایران را تایید نمی کند.
با همه این اوصاف، مقامات آمریکایی تلاش خواهند کرد تا در مرحله بعدی، به افکار عمومی کشورشان این گونه القا کنند که به محض "اراده امریکا"،تحریمهای چندجانبه بین المللی علیه ایران بازگشته است! یکی از اصلی ترین دلایل اصرار واشنگتن بر مانور بر روی این ماجرا( علاوه بر پایان یافتن تحریمهای تسلیحاتی ایران تا 17 اکتبر)، بهره برداری انتخاباتی از آن است.
با همه این اوصاف، دموکراتها و حتی مخالفان جمهوریخواه ترامپ( مانند جان بولتون)، ادعای کاخ سفید در خصوص بازگرداندن شده تحریمهای بین المللی علیه ایران را زیر سوال خواهند برد.
آثار عملی مشترک تحریمهای یکجانبه و چندجانبه
یکی از موضوعات دیگری که قدرت مانور واشنگتن در قبال بازگرداندن تحریمهای چندجانبه علیه ایران را به شدت کاهش می دهد، مربوط به "آثار عملی تحریمهای یکجانبه و ثانویه" است.
دولت ترامپ پس از خروج یکجانبه از ایران،تحریمهای یکجانبه آمریکا را علیه کشورمان بازگرداند. با توجه به تداخل زیاد آثار عملی و عینی "تحریمهای یکجانبه آمریکا" و " تحریمهای چندجانبه شورای امنیت "، عملا بسیاری از شرکتها ، موسسات اعتباری و بانکی و .... ارتباطی با کشورمان پس از خروج یکجانبه آمریکا از برجام برقرار نکرده اند. فراتر از آن،حتی بسیاری از این شرکتها و کمپانی ها( چه در سطح دولتی و چه در سطح خصوصی کشورها)، پس از انعقاد توافق برجام نیز به دلیل آنچه وزارت خزانه داری آمریکا "ریسک پذیر بودن سرمایه گذاری در ایران" می خواند، عملا وارد مراودات تجاری و اعتباری با کشورمان نشدند.
در هر حال، مسئله اصلی به نحوه مواجهه آمریکا با شرکتها و موسساتی باز می گردد که بخواهند "تحریمهای چندجانبه ادعایی بازگردانده شده از سوی واشنگتن" را نادیده انگارند!
اگرچه وزارت خزانه داری و امور خارجه آمریکا، در بیانیه هایی رسمی، از جریمه این شرکتها سخن خواهد گفت، اما این تهدیدات، در قالب "تحریمهای یکجانبه آمریکا" نیز به شرکتهای متعدد در نقاط مختلف جهان مخابره شده است! به قول بسیاری از مقامات آمریکایی، دیگر تحریمی باقی نمانده است که دولت ترامپ علیه ایران اعمال نکرده باشد! اساسا یکی از اصلی ترین دلایل سرزنش سیاستهای ضد ایرانی ترامپ از سوی بسیاری از تحلیلگران آمریکایی همین مسئله است. اینکه وی ابزار موثر دیگری جهت اعمال فشار بر ایران ندارد و در عین حال،کشورمان توانسته است در مقابل فشارهای قبلی نیز مقاومت همه جانبه ای صورت دهد.
مراقب بازی اروپا در زمین آمریکا باشیم!
مسئله نهایی ، به نحوه واکنش خاص اتحادیه اروپا( خصوصا تروییکای اروپایی) در قبال ادعای بازگشت تحریمهای چندجانبه علیه ایران باز می گردد.
تروییکای اروپایی از یک سو نمی تواند با ادعای آمریکا همراه شود زیرا این اقدام، مواضع قبلی سه کشور آلمان، انگلیس و فرانسه در مخالفت با صلاحیت واشنگتن مبنی بر استفاده از مکانیسم ماشه را زیر سوال خواهد برد.
با این حال، این به معنای "پذیرش رفع تحریمهای تسلیحاتی ایران " و به عبارت بهتر، "پایبندی اروپاییان به برجام و قطعنامه 2231 شورای امنیت " نخواهد بود!
چنانچه در آخرین بیانیه تروییکای اروپایی در شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی نیز تاکید شده است، آنها در ازای "مخالفت حداقلی با بازگشت تحریمهای چندجانبه ایران"، که یک اصل حقوقی مشخص و بارز می باشد، خواستار بازگشت یکجانبه ایران به تعهدات خود در برجام هستند.در غیر این صورت امکان دارد بازیگران اروپایی به تهدیداتی مانند "فعالسازی مکانیسم ماشه از طریق کمیسیون مشترک برجام" روی بیاورند.
این موارد مصادیق بازی مستقیم اروپاییان در زمین آمریکا محسوب می شود. نباید فراموش کرد که "رای ممتنع کشورهای اروپایی به تمدید تحریمهای تسلیحاتی ایران در شورای امنیت سازمان ملل متحد " و متعاقبا " مخالفت تروییکای اروپایی با فعالسازی مکانیسم ماشه از سوی آمریکا"، نباید به معنای "پایبندی طرف اروپایی به برجام" مورد تفسیر قرار گیرد.
در این صورت، "تغییر رفتار اروپا" برای ایران شوک آور خواهد بود. با این حال اگر جمهوری اسلامی ایران سناریوهای احتمالی ناظر بر "بازی برجامی اروپا در زمین آمریکا"را مدنظر قرار دهد، می تواند ضمن خنثی سازی این بازی و افزایش هزینه های آن برای بازیگران غربی، "ماشه" را به سوی "آمریکا" و " اروپا" بچکاند.
