خداوند در سوره آل‌عمران ضمن تشریح برخی از آیات که به ماجرای جنگ احد می‌پردازد، به برخی از راه‌های مقابله با فتنه‌های منافقان پس از جنگ احد نسبت به سرزنش مجاهدانی که در جنگ احد کشته و یا زخمی شدند نیز اشاره کرده و راهکار‌های مقابله با این حربه منافقان را آموزش می‌دهد.
۱- یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تَکُونُوا کَالَّذینَ کَفَرُوا وَ قالُوا لِإِخْوانِهِمْ إِذا ضَرَبُوا فِی الْأَرْضِ أَوْ کانُوا غُزًّی لَوْ کانُوا عِنْدَنا ما ماتُوا وَ ما قُتِلُوا لِیَجْعَلَ اللَّهُ ذلِکَ حَسْرَةً فی قُلُوبِهِمْ وَ اللَّهُ یُحْیی وَ یُمیتُ وَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ بَصیرٌ‌ای اهل ایمان! مانند کسانی نباشید که کفر ورزیدند و درباره برادرانشان هنگامی که آنان به سفر رفتند [و در سفر مُردند]و یا جهادگر بودند [و شهید شدند]، گفتند: اگر نزد ما مانده بودند نمی‌مردند و شهید نمی‌شدند. [شما به کافران اعتنا نکنید]تا خدا این [اعتقاد و گفتار]را حسرتی در دل‌هایشان قرار دهد؛ و خداست که زنده می‌کند و می‌میراند و خدا به آنچه انجام می‌دهید بیناست. (آل‌عمران ۱۵۶)
۲- الَّذینَ قالُوا لِإِخْوانِهِمْ وَ قَعَدُوا لَوْ أَطاعُونا ما قُتِلُوا قُلْ فَادْرَؤُا عَنْ أَنْفُسِکُمُ الْمَوْتَ إِنْ کُنْتُمْ صادِقینَ
(منافقان) آن‌ها هستند که به برادران خود- درحالی‌که از حمایت آن‌ها دست کشیده بودند- گفتند: اگر آن‌ها از ما پیروی می‌کردند، کشته نمی‌شدند! بگو: (مگر شما می‌توانید مرگ افراد را پیش‌بینی کنید؟!) پس مرگ را از خودتان دور سازید اگر راست می‌گویید!
(۱۶۸ آل‌عمران)
۳- الَّذینَ قالَ لَهُمُ النَّاسُ إِنَّ النَّاسَ قَدْ جَمَعُوا لَکُمْ فَاخْشَوْهُمْ فَزادَهُمْ إیماناً وَ قالُوا حَسْبُنَا اللَّهُ وَ نِعْمَ الْوَکیلُ
این‌ها کسانی بودند که (بعضی از) مردم، به آنان گفتند: «مردم [لشکر دشمن]برای (حمله به) شما اجتماع کرده اند، از آن‌ها بترسید!»، اما این سخن بر ایمانشان افزود و گفتند: «خدا ما را کافی است و او بهترین حامی ماست.»
(آل‌عمران ۱۷۳)
شأن نزول:
از طریق جمهور (اهل سنت) روایت شده که رسول خدا صلی‌الله علیه و آله على علیه‌السلام را با عده‌ای در طلب ابوسفیان فرستاده بود. در بین راه یک اعرابى از طایفه خزاعة، على را ملاقات نمود و گفت: ابوسفیان با جمعیت و سپاه خود آماده کارزارند. از آن‌ها بترسید على و اصحاب او گفتند: خدا ما را کافى است و بهترین وکیل از براى ما است سپس این آیات نازل گردید. (البرهان فی تفسیر القرآن)
در سوره آل‌عمران در برخی از آیات که به ماجرای جنگ احد می‌پردازد، به برخی از راه‌های مقابله با فتنه‌های منافقان پس از جنگ احد نسبت به سرزنش مجاهدانی که در جنگ احد کشته و یا زخمی شدند اشاره کرده و راهکار‌های مقابله با این حربه منافقان را آموزش می‌دهد.
در تفسیر نمونه می‌خوانیم:
این حادثه زمینه را براى سم‌پاشی دشمنان و منافقان آماده ساخت و به همین دلیل آیات زیادى براى خنثى کردن این سم‌پاشی‌ها نازل گردید که آیات فوق از آن‌هاست.
گرچه آن‌ها این سخنان را در لباس دلسوزى ایراد می‌کنند، اما نظرى جز مسموم ساختن روحیه شما ندارند و نباید شما تحت تأثیر این سخنان مسموم قرار گیرید و چنین جمله‌هایی بر زبان آرید.
آنچه را شما از طریق شهادت یا مردن در راه خدا به دست می‌آورید بهتر است از آنچه کافران از راه زندگى نکبت‌بار و آمیخته با شهوات و دنیاپرستى خویش جمع‌آوری می‌کنند. (سه نکته)
اول اینکه: اگر شما مؤمنان تحت تأثیر سخنان گمراه‌کننده آنان قرار گیرید و همان حرف‌ها را تکرار کنید، طبعاً روحیه شما ضعیف گشته و از رفتن به میدان جهاد و سفر در راه خدا خوددارى خواهید کرد و آن‌ها به هدف خود نائل می‌شوند، ولى شما این کار را نکنید و با روحیه قوى به میدان جهاد بروید. ((تا این حسرت بر دل منافقان براى همیشه بماند)). (لیجعل الله ذلک حسرة فى قلوبهم). (آل‌عمران ۱۵۶)
دوم اینکه: منافقان علاوه بر اینکه خودشان از جنگ احد کناره‌گیری کردند و سعى در تضعیف روحیه دیگران نیز نمودند، بهنگام بازگشت مجاهدان زبان به سرزنش آن‌ها گشودند و گفتند: اگر آن‌ها از فرمان ما پیروى کرده بودند کشته نمی‌دادند. (در جواب خداوند به آن‌ها عجزشان را گوشزد کرده و می‌گوید: به آن‌ها بگوئید) اگر قادر به پیش‌بینی حوادث آینده هستید مرگ را از خودتان دور سازید اگر راست می‌گویید. الذین قالوا لاخوانهم و قعدوا لو اطاعونا ما قتلوا قل فادروا عن انفسکم الموت ان کنتم صادقین آیه ۱۶۸ آل‌عمران).
سوم اینکه: بعد از جنگ احد سپاه ابوسفیان که شاد و سرمست از پیروزی در حال بازگشت به مکه بودند، ابوسفیان تصمیم گرفت به مدینه برگردند و باقی‌مانده مسلمانان را از بین ببرد. پیامبر که باخبر شد، از باقی‌مانده‌های جنگ احد و برخی دیگر از مردم خواست که به خارج مدینه رفته و آماده مقابله با ابوسفیان و لشگر او شوند ... ابوسفیان که مطلع شد، دستور عقب‌نشینی صادر کرد.... نکته این واقعه در اینجاست که منافقین و حیله‌گران دشمن در لباس دلسوزان خودی به آن‌ها (مسلمانان) گفتند: لشکر دشمن اجتماع کرده و آماده حمله‌اند، از آن‌ها بترسید، اما آن‌ها نه‌تن‌ها نترسیدند، بلکه به‌عکس بر ایمان آن‌ها افزوده شد و گفتند: خدا ما را کافى است و او بهترین حامى است: الذین قال لهم الناس ان الناس قد جمعوا لکم فاخشوهم فزادهم ایمانا و قالوا حسبنا الله و نعم الوکیل آیه ۱۷۳ آل‌عمران).
چند پیام این آیه که در تفسیر نور به آن‌ها اشاره شده است:
۱- در برابر تبلیغاتِ و جنگ روانى دشمن نهراسید.
«فَاخْشَوْهُمْ فَزادَهُمْ إِیماناً
۲- در جبهه‌ها، مواظب افراد نفوذى دشمن باشید. «فَاخْشَوْهُمْ»
۳- قوى‌ترین اهرم در برابر تهدیدات دشمن، ایمان و توکّل به خداست. «حَسْبُنَا اللَّهُ وَ نِعْمَ الْوَکِیلُ»
۴- مؤمن وقتى در گرداب بلا قرار مى‌گیرد، توکّل و اتصال خود را با خدا بیشتر مى‌کند. «فَزادَهُمْ إِیماناً»
درسی که از مطالب فوق گرفته می‌شود این است:
زمانی که در امورات زندگانی برای رضای خدا قدم برداشتیم، دقت داشته باشیم که تکیه‌گاهی، چون خداوند، مالک آفرینش داریم. به همین جهت نه‌تن‌ها نباید از سرزنش منافقان ملول خاطر شد، بلکه باید سرزنش آن‌ها سبب ایجاد روحیه مضاعف برای ادامه راه ما شود.
