اجلاس بغداد، اهداف و نتایج

 
اجلاس منطقه ای با نام «همکاری و شراکت» روز شنبه 6 شهریور 1400 با مشارکت ۹ کشور در بغداد برگزار شد. رئیس جمهوری مصر، پادشاه اردن، امیر قطر، رئیس‌ جمهوری فرانسه، نخست ‌وزیران امارات و کویت و وزیران خارجه ایران، ترکیه و عربستان در این اجلاس حضور یافتند. دبیرکل سازمان کنفرانس اسلامی، دبیرکل شورای همکاری خلیج فارس و دبیر کل اتحادیه عرب هم در این نشست شرکت داشتند.
 
اهداف نشست
- اهداف این اجلاس بر محورهای سیاسی، امنیتی و اقتصادی متمرکز بود. آن گونه که در بیانیه پایانی نشست آمده شرکت کنندگان اعلام داشتند که در کنار دولت و ملت عراق خواهند ایستاد؛ همچنین بر ضرورت یکپارچگی تلاش های منطقه ای و بین المللی به شکلی که تاثیری مثبت بر ثبات منطقه داشته باشد،‌ تاکید کردند. حمایت از انتخابات آتی عراق از دیگر اهداف سیاسی بود که از سوی اعضای اجلاس بر آن تاکید شد.
- در بعد اقتصادی شرکت کنندگان تاکید کردند تلاش های دولت عراق را در راستای تحقق اصلاحات اقتصادی به شیوه ای که پیام های مثبتی را به منظور تشویق سرمایه گذاری در بخش های مختف را در پی داشته باشد، می ستایند، امری که در راستای منافع همگان بوده و جو اقتصادی مناسبی را خلق کرده و فرایند توسعه پایدار و ایجاد فرصت های اشتغال را تقویت می سازد.

- هدف عراق به طور خاص معطوف به بازیابی جایگاه و نقش این کشور در منطقه بود. مصطفی الکاظمی نخست وزیر عراق و دیگر مقامات سیاسی عراقی سیاست تنش ‌زدایی و میانجی ‌گری میان کشورهای همسایه را همچون اصلی مهم در راس سیاست خارجی خود قرار داده و نشست بغداد را که در آن قدرت‌ های منطقه ‌ای در کنار یکدیگر حضور یافته اند، یک گام مثبت در مسیر نقش آفرینی عراق می دانند.

عراق از سال 2003 گرفتار جنگ و اشغالگری بوده و اکنون در مرحله پساداعش سعی دارد از کشوری ناامن و بی ثبات، به یک کشور فعال و تاثیرگذار تبدیل شود که علاوه بر ایفای نقش میانجی، کانونی برای مراودات سیاسی ـ دیپاماسی و نیز سرمایه گذاری های اقتصادی شود.

به عبارتی اگر زمانی برخی کشورهای منطقه در عراق به بی ثباتی این کشور دامن می زدند، اکنون برای ایجاد ثبات و امنیت در بغداد گرد آمده اند و این برای عراق دستاورد قابل توجهی محسوب می شود. 
- هدف دیگر مصطفی الکاظمی از برگزاری نشست بغداد تثبیت موقعیت سیاسی و چه بسا تداوم حضور خود در قدرت پس از انتخابات 10 اکتبر 2021 (18 مهر 1400) می باشد. در واقع، او تلاش دارد با برگزاری چنین نشست‌ هایی هم در سطح داخلی و هم در سطح خارجی، حمایت های اطراف مختلف به ویژه جناح ‌های سیاسی عراقی را نسبت به ادامه نخست وزیری خود کسب کند.

- نکته دیگری که برخی ناظران به آن اشاره دارند مساله میانجی گری بین ایران و عربستان سعودی است. از مدت ها پیش از برگزاری اجلاس بغداد، اغلب تحلیلگران از این ابتکار عراق به عنوان تلاشی برای ترمیم روابط تهران و ریاض نام می بردند که هر دو آن ها تصمیم گرفته بودند در سطح وزیر امور خارجه در این نشست حاضر شوند.
این در حالی است که جمهوری اسلامی ایران از ابتدا تاکید داشت که نشست بغداد را نشست حمایت از عراق می داند و تلاش می کرد سطح انتظارات از این نشست را پایین بیاورد.
سخنان حسین امیر عبداللهیان وزیر خارجه کشورمان در اجلاس ناظر به هیمن نگاه راهبردی بود. وی تاکید کرد جمهوری اسلامی ایران از دولت و ملت عراق و آنچه مربوط به تصمیمات آن در حوزه امور داخلی است از جمله خروج نیروهای نظامی بیگانه و برگزاری انتخابات زودرس حمایت و پشتیبانی خود را اعلام و مجددا از نقش سازنده این کشور در ترویج فرهنگ گفت‌وگو و همکاری‌های منطقه‌ ای استقبال کرده و همکاری ‌های درون منطقه‌ ای را اساس تحقق ثبات و صلح در این راه می ‌داند.
بغداد پیش از این در سال ۲۰۲۱ میلادی میزبان چند نشست محرمانه میان مقام های میانی ایران و عربستان سعودی بود که در آن نشست ها درخصوص مسائل متعددی نظیر جنگ یمن گفت وگو می شد و از این گفت وگوها چنین برمی آمد که دو کشور پس از دوره چندساله تیرگی روابط پی یافتن راهی برای ازسرگیری روابط در سطوح بالاتر و کاستن از سطح تنش ها هستند.
- کشورهای شرکت کننده نیز هر یک از حضور در اجلاس بغداد، انگیزه های خاص خود را داشتند که در ایفای نقش بیشتر در عراق و منطقه در شرایط جدید خلاصه می شود. در این میان فرانسه با هدف افزایش نقش و حضور خود در عراق و منطقه غرب آسیا، در بالاترین سطح در این اجلاس حاضر شد، موضوعی که انتقاد برخی گروه های داخلی عراقی را برانگیخت.
در هر حال، اجلاس بغداد به رغم آن که در جهت اهدافی چون ثبات و امنیت و همزیستی کشورهای منطقه گام مثبتی محسوب می شود، اما تا رسیدن به تحقق همه اهداف راه زیادی در پیش دارد.
 
عدم حضور سوریه در اجلاس
وزارت خارجه عراق اعلام کرد که هیچ دعوت ‌نامه‌ ای برای دولت سوریه به منظور شرکت در اجلاس بغداد ارسال نکرده است. اما «فالح الفیاض» رئیس سازمان حشد شعبی در سفر اخیر خود به دمشق با بشار اسد دیدار و از وی برای شرکت در اجلاس بغداد، دعوت بعمل آورده بود.
شواهد امر حاکی از آن است که ماکرون رئیس جمهور فرانسه مانع دعوت از «بشار اسد» رئیس جمهور سوریه برای حضور در اجلاس بغداد شده است. به نظر می آید دولت عراق به دلیل آن که سران دیگر کشورها نیز در مضیقه قرار نگیرند، با نظر ماکرون موافقت کرده است.
واقعیت امر این است که عدم حضور هیات سیاسی دمشق بیش از آن ‌که محصول اراده و خواست دولت عراق باشد، در نتیجه فشارهای خارجی بوده است. بغداد و دمشق طی چند سال اخیر به سمت توسعه و بهبود فزآینده همکاری‌ های امنیتی، نظامی، سیاسی و اقتصادی گام برداشته اند.
در وضعیت کنونی، دمشق از وضعیت بحرانی گذار کرده و بر توطئه‌های خارجی و داخلی غلبه کرده است؛ در چنین شرایطی فشار فرانسه و غربی‌ها برای عدم حضور هیات سیاسی دولت قانونی سوریه، بیشتر در قالب تلاش شکست خورده غرب برای ممانعت از احیای جایگاه و مشروعیت سیاسی دولت بشار اسد در منطقه قابل ارزیابی است. به همین دلیل بود که وزیر خارجه ایران نسبت به عدم حضور سوریه (به عنوان متحد جمهوری اسلامی ایران) در اجلاس بغداد ابراز تاسف کرد.
از سوی دیگر، محافل سیاسی سوریه انتظار دعوت از دمشق برای حضور در این اجلاس را نداشتند، زیرا این امر بر مواضع سایر کشورهای دعوت شده که مسئولانشان آماده نشستن با مقامات دولتی سوریه پشت یک میز سیاسی نیستند، تاثیر می ‌گذاشت.
از دیگر سو، غیاب دمشق از این اجلاس، بر روابط این کشور با بغداد و نیز همکاری مشترک میان دو دولت در پرونده ‌های مختلف، تاثیری نخواهد گذاشت.
 
حواشی اجلاس
حضور امیر عبداللهیان وزیر خارجه کشورمان به عنوان نخستین ماموریت خارجی او در اجلاس بغداد خبرساز شد. سخنان او که نشان دهنده مواضع اصولی ایران نسبت به مسایل منطقه ای بود مورد توجه محافل مختلف قرار گرفت، به ویژه پیام او به آمریکایی ها در محل شهادت سردار حاج قاسم سلیمانی که تاکید کرد آمریکا باید پاسخگو باشد، حتی اگر دولت قبلی آمریکا مرتکب چنین جنایتی شده، دولت جدید نمی تواند از این اقدام تروریستی فرار کند و باید پاسخگو باشد و باید عاملان و آمران این حمله تروریستی به سزای اعمالشان برسند.
حاشیه دیگر مربوط به گرفتن عکس یادگاری مقامات شرکت کننده در اجلاس بغداد بود. میزبان محل ایستادن وزیران خارجه ایران و عربستان را در صف دوم و در کنار هم طراحی کرده بود، اما وزیر خارجه ایران برای اعتراض به این طراحی در صف اول ایستاد.
بعد از قرار گرفتن امیر عبداللهیان در صف نخست، نخست وزیر امارات دلخور شد تا جایی که با قهر از سالن اجلاس در کنفرانس سخنرانی نکرد و یکی از وزیران امارات به جای او سخن گفت.
اما یک منبع ارشد عراقی گفت که حاکم دبی بر اساس اعلام از روز گذشته و با هماهنگی، پس از سخنرانی نخست وزیر عراق، سالن اجلاس را ترک کرده است و خروج او هیچ ارتباطی به مسئله دیگری نداشته است.
همچنین ساعاتی بعد حاکم دبی توییتی را منتشر کرد که در آن با اشاره به دیدار با امیرعبداللهیان در حاشیه نشست بغداد، برای وزیر خارجه ایران در سمت جدیدش آرزوی موفقیت کرده است.
طبق عرف دیپلماتیک معمولا رهبران کشورها باید در صف اول و وزرای خارجه و سایر مقامات در صف بعدی قرار بگیرند. با این حال وزیر خارجه ایران در صف اول ایستاد.
این موضوع و همچنین تصویری از جای خالی در کنار وزیر خارجه عربستان در صف دوم، موجب شد تا برخی گمانه ‌زنی ‌ها شکل بگیرد که امیرعبداللهیان برای اجتناب از قرار گرفتن در کنار فیصل بن فرحان عمدا جای خود را عوض کرده است.
در حالی که برخی رسانه ها رفتار امیرعبداللهیان را بر خلاف عرف دیپلماسی قلمداد کردند، اما در مقابل، رسانه های اصولگرا و طرفدار دولت در داخل اقدام او را مقتدرانه خواندند و گفتند رفتار امیرعبداللهیان وزیر جدید امور خارجه ایران در اجلاس بغداد نشان از سیاست جدید و دیپلماسی انقلابی ایران در قبال کشورهای منطقه دارد .
بسیاری که با سابقه و مسئولیت های این دیپلمات باتجربه آشنا نیستند رفتار او را ناشی از خطای سهوی می دانند، در حالی که فردی با این تجربه هیچگاه چنین اشتباهاتی را بروز نمی دهد، لذا رفتار او حساب شده و متضمن ارسال پیام خاص به سایر اطراف بوده است.
حاشیه دیگر اجلاس، سخنرانی امیرعبداللهیان به زبان عربی بود که بسیاری از عراقی ها از آن استقبال کردند و آن را حاکی از نزدیکی و صمیمیت بیشتر بین تهران و بغداد قلمداد کردند. اما در مقابل، رسانه های معاند ضمن خرده گیری از لهجه فارسی و برخی اغلاط نحوی در سخنان امیرعبداللهیان به زبان عربی، این موضوع را دستمایه نقد و تمسخر قرار دادند.
 
نتایج و دورنما
اجلاس بغداد گامی مثبت و موثر در جهت تحیکم مناسبات منطقه ای از یک سو و تقویت نقش و جایگاه عراق از سوی دیگر محسوب می شود. لذا می توان پیش بینی کرد، رفع تنش و ثبات بیشتر در منطقه هر چند به طور نسبی، جزء آثار اولیه این نشست باشد.
اما از طرفی، تضادها و شکاف های منطقه ای عمیقتر از آن است که طی یک یا چند اجلاس رسمی مرتفع شود. آمریکا به رغم شکست های متوالی، همچنان در عراق حضر نظامی دارد و دخالت های خود را در این کشور و سایر کشورهای منطقه متوقف نکرده است.
متحدان آمریکا همچون عربستان و امارات نیز از دخالت در امور داخلی عراق به ویژه در آستانه انتخابات ابایی ندارند. جنگ یمن هم به پایان نرسیده و بحران در لبنان و اراضی اشغالی فلسطین همچنان تداوم دارد.
از طرف دیگر، روند عادی سازی و برقراری روابط با رژیم صهیونیستی که چند کشور عربی منطقه را در دام افکنده، موجب تعمیق شکاف ها شده است.
همان گونه که از مواضع جمهوری اسلامی ایران برمی آید، راه ثبات و آرامش و امنیت منطقه از مسیر همکاری های درون منطقه ای وعدم دخالت قدرت های خارجی می گذرد، نکته مهمی که در اجلاس بغداد از زبان وزیر خارجه کشورمان بر آن تاکید شد.