صادرات گاز ایران به عمان / عمان پلی برای صادرات گاز ایران به هند

اخیرا جواد اوجی وزیر نفت ایران اعلام کرد که بزودی مذاکره برای صادرات گاز به عمان از سرگرفته خواهد شد. عمان از معدود کشورهای خلیج فارس است که تا امروز رابطه نسبتا خوبی با تهران داشته و همیشه به دنبال برقرار صلح در منطقه بوده است چون به خوبی می‌داند که هرگونه تنش در خلیج فارس می‌تواند تهدید جدی برای منافع این کشور باشد. البته رابطه تهران و مسقط تنها به بعد سیاسی خلاصه نمی‌شود و این کشور رابطه اقتصادی خوبی نیز با ایران دارد. این کشور همیشه به دنبال تامین امنیت انرژی خود با واردات گاز و برق از ایران بوده یا خواسته از طریق ایران به آسیای میانه متصل شود تا از صادرات مجدد کالاها درآمد کسب کند. بنابراین مسقط منافع ملی خود را در صلح منطقه‌ای و رابطه حسنه با تهران می‌داند.
همانطور که در بالا هم ذکر شد یکی از نیازهای عمان به ایران، واردات گاز است. براساس داده‌های رسمی مجموع تولید سالانه گاز طبیعی این کشور در آبان ماه امسال بالغ بر ۴۶ میلیارد و ۵۰ میلیون متر مکعب بوده که نسبت به مدت مشابه سال ۲۰۲۰، ۹.۲ درصد افزایش داشته است. این افزایش عمدتاً ناشی از افزایش ۲۰.۲ درصدی تولید گاز همراه است که به ۸ میلیارد و ۴۹۹ میلیون مترمکعب برسد.

عمان تقریبا ۲۳ تریلیون فوت مکعب (Tcf) ذخایر گاز اثبات شده است که از این لحاظ در رتبه ۲۸ جهان قرار دارد. این ذخایر ثابت معادل ۲۹.۷ برابر مصرف سالانه مسقط است، یعنی این کشور حدود ۳۰ سال دیگر گاز خواهد داشت. عمان از نظر مصرف گاز طبیعی در رتبه ۳۵ جهان قرار دارد و حدود ۰.۶ درصد از کل مصرف جهانی ۱۳۲,۲۹۰,۲۱۱ میلیون فوت مکعب را به خود اختصاص داده است.

 قراردادهای بی‌سرانجام گازی
با توجه به منابع و مصارف این کشور، واردات گاز یک موضوع حیاتی برای عمان و به ویژه بخش صنعتی آن است، هرچند در حال حاضر عمان مقدار اندکی گاز از خط لوله دلفین قطر و نیز از امارات دریافت می‌کند.
ایران بر روی یکی از بزرگترین ذخایر گاز جهان قرار دارد. در مقابل عمان، یک تولیدکننده کوچک نفت با نیاز گازی برای تغذیه صنایع انرژی‌بر و پایانه‌های صادراتی LNG است. از همین روی سال‌ها به دنبال واردات گاز از ایران بود بطوریکه در سال ۲۰۱۳، دو کشور قراردادی ۲۵ ساله به ارزش ۶۰ میلیارد دلار برای تامین گاز عمان از طریق ایران را امضا کردند.
بر اساس قرارداد منعقد شده بین تهران و مسقط، روزانه حدود یک میلیارد فوت مکعب گاز طی ۱۵ سال از طریق خط لوله‌ای از اعماق خلیج فارس به عمان صادر می‌شد که شرکت‌های «توتال» فرانسوی، «شل» انگلیسی-هلندی، «کوگاس» کره‌ای، «میتسویی» ژاپنی و «یونیپر» آلمان برای مشارکت در پروژه صادرات گاز ایران به عمان و نمایندگان اعلام آمادگی کرده بودند.
 اما زمانی که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور سابق ایالات متحده از توافق هسته‌ای ایران در ماه می ۲۰۱۸ خارج شد و تحریم‌ها علیه ایران را بازگرداند، عمان نیز این طرح را کنار گذاشت. محمد الرمحی، وزیر نفت و گاز عمان در سال گذشته به اس اند پی گلوبال پلاتس گفت، عمان مایل است در صورت بازگرداندن توافق هسته‌ای، طرح‌های واردات گاز ایران از طریق خط لوله را احیا کند و همچنین در حال بررسی گسترش شبکه خط لوله خود به یمن است.
اما آمدن جو بایدن به کاخ سفید و از سرگیری مذاکرات وین، عمان نتیجه آن را دنبال می‌کند. بطوریکه الرمحی گفت که اگر عرضه ثابت، تضمین شده و بدون تهدیدی باشد، می‌توانیم گاز بیشتری را وارد کنیم». چون این احتمال وجود دارد که دوباره با بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید، توافق وین مانند تجربه گذشته نادیده گرفته شود.
خط لوله پیشنهادی از میدان گازی بزرگ پارس جنوبی در ایران تا صحار در شمال عمان و سپس به صلاله در نزدیکی مرز یمن کشیده می‌شود. که در حالت ایده آل، این خط لوله می‌تواند به یمن گسترش یابد. به باور برخی از تلحلیل‌گران فردا صلح در یمن، گاز بعوان نخستین تقاضای این کشور خواهد بود.

تاثیر تحریم‌ها
اوایل ۲۰۱۸ برنامه کاری مشترک برای فروش از میدان گازی کیش به عمان در نشست مشترک صنعت نفت ایران با حضور وزرای مختلف به امضا رسید. حجم ذخایر میدان کیش حدود ۴۸ تریلیون فوت مکعب گاز برآورد شده است. اما اعمال تحریم‌های ایالات متحده علیه بخش انرژی ایران بر پروژه‌های مانند خط لوله ایران-عمان تأثیرگذاشت. هر چند  محمد الرمحی، وزیر نفت عمان، اعلام کرده بود که این کشور علیرغم تحریم‌های آمریکا به پروژه واردات گاز ایران از طریق خط لوله ادامه خواهد داد.
گاز طبیعی در عمان برای پر کردن ذخایر یا برای ارسال به بازارهای هدف استفاده می‌شود. البته از آنجا که عمان به دنبال تنوع بخشیدن به اقتصاد خود در چشم انداز مشخص شده است، خط لوله پیشنهادی با ایران بخشی از این استراتژی است. پیش‌بینی می‌شود بخشی از گاز وارداتی عمان به LNG تبدیل شود تا به بازارهای هدف در شرق آسیا و اروپا ارسال شود.
 همچنین ایران باید مقاصد صادراتی خود را متنوع کند. از سال ۲۰۱۴، عمان حدود ۷۳ میلیارد فوت مکعب گاز طبیعی از قطر و از طریق خط لوله دلفین که از قطر به عمان و از طریق امارات متحده عربی می‌گذرد، وارد می‌کند. اما حالا قصد دارد این واردات را با عملیات فاز ۱ میدان گازی «خزان» در عمان متوقف کند. میدان خزان در سه ماهه چهارم ۲۰۱۷ فعالیت خود را آغاز کرد، اما هنوز خیلی زود است که بگوییم در بلندمدت چه تاثیری بر واردات عمان خواهد داشت.

عمان پلی برای هند
در حالی که توسعه اقتصادی عمان مبتنی بر وابستگی به انرژی است، ملاحظات سیاسی و ژئوپلیتیکی نیز در این موضوع تاثیرگذار است. خط لوله گاز ایران و عمان پل ارتباطی ایران و کشورهای شورای همکاری خلیج فارس است. از آنجایی که مطمئناً  صادرات گاز ایران تنها به عمان محدود نخواهد شد، ایران احتمالاً از طریق عمان به عنوان یک واسطه گاز به سایر کشورها نیز صادرات خواهد داشت که یکی از آنها یمن است. اگر این استراتژی موفق شود، احتمالا خط دیگری موازی با این خط لوله در دراز مدت ساخته شود.
 لازم به یادآوری است که در سال ۲۰۱۷، مقامات هند، ایران و عمانی در مورد انتقال گاز ایران به هند از طریق خط لوله ایران-عمان به منظور خنثی کردن تأثیر تحریم‌های آمریکا و اجازه دسترسی ایران به یکی از مهم‌ترین بازارها، تبادل نظر کردند. با این حال، تا پایان سال ۲۰۱۸، هیچ پیشرفت عمده‌ای در مورد خط لوله ایران-عمان صورت نگرفت و هرگونه صحبت در مورد صادرات بیشتر به هند از طریق این پروژه در حال حاضر روی کاغذ مانده است.
براساس برآوردها خط لوله انتقال گاز ایران به عمان تقریبا ۱.۵ میلیارد دلار هزینه خواهد داشت. با توجه به مخالفت امارات متحده عربی با عبور خط لوله از آب‌های کم عمق، انتظار می‌رود که این خط لوله از آب‌های عمیق‌تر دریای عمان عبور کند که هزینه و چارچوب زمانی ساخت را افزایش می‌دهد.

اگرچه فناوری ساخت و نصب خطوط لوله در بستر دریاهای کم عمق در اختیار شرکت‌های ایرانی است. اما برای پروژه‌های عمیق‌تر از ۱۰۰۰ متر، مطمئناً باید از فناوری و سرمایه مالی بین‌المللی برای تکمیل خط لوله ایران-عمان بهره ببرد که در حال حاضر شرکت‌های چینی و روسی می‌تواند در این راستا کمک کننده باشند. از همین روی در سال ۲۰۱۷، ایران رسما از روسیه برای ساخت خط لوله گاز به عمان دعوت کرد. علی کاردر، معاون وزیر نفت و مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران از گازپروم دعوت کرد تا تلاش‌ها برای ساخت این خط لوله را اجرایی کند.
در مجموع می‌توان اینگونه برداشت کرد که خط لوله ایران-عمان به نوعی نتیجه برد-برد را در پی خواهد داشت. عمان می‌تواند صادرات LNG را افزایش و نیاز صنایع را تامین کند. از سویی ایران به بازار عمان دست می باید و همچنین می‌تواند به دنبال صادرات به بازارهای دگر مانند یمن و هند باشد.