آیا آفریقا می‌تواند جایگزین گاز صادراتی روسیه به اروپا شود؟

نگرانی‌ها در مورد روسیه، کمیسیون اروپا را بر آن داشت تا در تلاش برای کاهش وابستگی خود به گاز روسیه، به تامین‌کنندگان جهانی LNG نگاه کند. اورسولا فون در لاین، رئیس کمیسیون اروپا هفته گذشته گفت: ما می‌توانیم LNG را از سایر تامین کنندگان در سراسر جهان دریافت کنیم. او افزود: «ما با بایدن، رئیس‌جمهور ایالات متحده، یک شراکت امنیت انرژی ایجاد و با بسیاری از تامین‌کنندگان LNG در سراسر جهان صحبت کرده‌ایم تا شکافی را که روسیه ایجاد خواهد کرد را پر کنیم.» کادری سیمپسون، کمیسر انرژی اتحادیه اروپا در این ماه با شرکت‌های LNG در قطر و آذربایجان - تامین کننده کریدور گاز جنوبی - گفتگو کرد، همچنین ژاپن متعهد شد محموله‌های LNG مازاد خود را به اروپا تحویل دهد.
 
در حال حاضر نیاز اروپا به تامین منابع اضافی گاز مایع، بر تمام بحث‌های سیاسی و اقتصادی بین رهبران این قاره و ایالات متحده و بسیاری از تولیدکنندگان نفت و گاز در سراسر جهان سایه افکنده است. تنش‌های سیاسی بین روسیه و اوکراین و نگرانی از قطع عرضه انرژی روسیه به اروپا، رهبران کشورهای غربی را بر آن داشت تا در حالی که قیمت گاز به سطوح بی‌سابقه رسیده و قیمت نفت در قله هفت سال اخیر ایستاده است، به دنبال منابع دیگر برای افزایش عرضه سوخت باشند.
 
شاید اکنون بهترین گزینه پیشروی اتحادیه اروپا؛ قطر و استرالیا و حتی جمهوری آذربایجان باشد اما این اتحادیه نیم نگاهی هم به قاره آفریقا -به ویژه سه کشور اصلی در صادرات گاز یعنی نیجریه، الجزایر و مصر- دارد. پرسش اصلی این است که آیا این کشورها می‌توانند گاز وارداتی از روسیه را تامین کنند؟
 
الف) نیجریه
اتحادیه اروپا به دنبال افزایش عرضه گاز مایع از نیجریه است که رتبه دهم ذخایر گازی جهان را دارد، چون بروکسل  تعاملات خود با این کشور را در بحبوحه تقابل روسیه و غرب بر سر اوکراین افزایش داده است. نگرانی در مورد عرضه گاز روسیه به اروپا،  اروپا را بر آن داشت تا در هفته‌های اخیر تلاش‌های دیپلماتیک سطح بالایی را برای سفارش محموله‌های اضافی LNG از تامین کنندگان اصلی آغاز کند.
 
در این زمینه، مارگرته وستاگر، کمیسر اروپا در امور رقابت‌های بازرگانی و معاون اجرایی کمیسیون اتحادیه اروپا، در ابوجا با معاون رئیس جمهور نیجریه، یمی اوسین باجو، دیدار کرد تا تامین ال‌ان‌جی در دستور کار دو طرف قرار بگیرد. دفتر اوسین باجو در بیانیه‌ای اعلام کرد: «اهمیت رابطه انرژی بین نیجریه و اتحادیه اروپا آشکار می‌شود، بنابراین توافق شد همه گزینه‌ها برای افزایش عرضه LNG از نیجریه به اروپا در نظر گرفته شود». در این بیانیه آمده است که قرار است در آینده نزدیک جلسه فنی در این خصوص برگزار شود.
 
نیجریه یکی از تامین کنندگان اصلی گاز طبیعی مایع به اروپا است و بر اساس داده‌های S&P Global Platts، صادرات این کشور در سال ۲۰۲۱ حدود ۱۲.۶۳ میلیارد مترمکعب بوده است. این داده‌ها نشان می‌دهد که اسپانیا با ۴۹ محموله معادل ۴.۳ میلیارد متر مکعب گاز، فرانسه (۳۸ محموله)، پرتغال (۳۴ محموله) و ترکیه (۱۵ محموله) بیشترین خریداران را تشکیل می‌دهند. همچنین چندین محموله LNG در سال گذشته به کرواسی، یونان، ایتالیا، هلند و بریتانیا تحویل داده شد.
 
تأسیسات صادراتی LNG در نیجریه ظرفیت ۲۲.۵ میلیون متریک تن (۳۱ میلیارد مترمکعب در سال) را داشته و برنامه‌هایی برای افزایش ظرفیت به ۳۰ میلیون متریک تن در سال وجود دارد. اما موضوع اصلی در این میان مشکلات فنی در نیجریه است، بطوریکه بر اساس داده‌های پلاتس، کل صادرات LNG نیجریه در سال ۲۰۲۱ به ۲۳.۳ میلیارد مترمکعب رسید که بسیار کمتر از ۲۸.۷ میلیارد متر مکعب صادراتی در سال ۲۰۲۰ است. کاهش صادرات گاز مایع نیجریه در سال گذشته به دلیل مشکلات فنی بود که مانع از بازگشت سریع برخی از مخازن به دلیل محدودیت‌های تولید اوپک در این کشور شد. داده‌ها نشان داد که افزایش تولید در این میادین، مشکلی است که بر عرضه گاز به پایانه‌های صادرات LNG تأثیر می‌گذارد.

ب) الجزایر
یکی دیگر از گزینه‌های اتحادیه اروپا در قاره آفریقا، الجزایر است. این کشور در حال حاضر تامین کننده بزرگ گاز ایتالیا و اسپانیا و بزرگترین منبع واردات اتحادیه اروپا پس از روسیه و نروژ است. الجزایر با مجموع ۱۰.۲ میلیون تن در رتبه چهارم بزرگترین صادرکنندگان گاز طبیعی مایع به اروپا قرار دارد، یعنی موفق شد ۱۳ درصد از صادرات به بازار اروپا را به دست آورد.
 
صادرات LNG الجزایر در سال ۲۰۲۱ به اروپا از ۵ کشور؛ نیجریه، مصر، ترینیداد و توباگو، گینه استوایی و آنگولا پیشی گرفت. ترکیه با سهم ۳۷ درصدی، برجسته‌ترین مقصد ال‌ان‌جی از الجزایر بوده و پس از آن فرانسه، اسپانیا، ایتالیا و بریتانیا قرار دارند. ترکیه در حال حاضر به دنبال تمدید قراردادهای واردات گاز مایع از الجزایر است که ظرف دو سال آینده یعنی ۲۰۲۴ منقضی شود.
 
هرچند الجزایر می‌تواند عرضه گاز LNG به اروپا را افزایش دهد، اما به باور کارشناسان انرژی مقادیر موجود نمی‌تواند شکاف ناشی از کاهش شدید عرضه گاز روسیه را پر کند. همچنین در سال‌های اخیر تولید گاز این کشور به دلیل کاهش قیمت شدیدا کاهش یافته است و همچنین مشکلات سیاسی با مراکش مانع از افزایش بیشتر صادرات را به این کشور میدهد. مشکل دیگر الجزایر در افزایش میزان صادرات گاز به اتحادیه اروپا، رابطه سیاسی، نظامی و اقتصادی سطح بالا با مسکو است یعنی اگر در این شرایط اقدام به حمایت از اروپا کند؛ احتمالا خشم روس‌ها را بر می‌انگیزد.
 
  الجزایر در سه ماهه چهارم سال ۲۰۲۱ موفق به جهش ۹.۶ درصدی در صادرات LNG  شد تا حدود ۲.۷۴ میلیون تن صادرات گاز مایع داشته باشد. در مجموع جمهوری الجزایر در سال ۲۰۲۱ را با صادرات ۱۱.۴۸ میلیون تن LNG در مقایسه با ۱۰.۵۸ میلیون تن  سال گذشته، نرخ رشد سالانه ۷.۸ درصد را ثبت کرده است.
 
ج) مصر
طبق داده‌های شرکت کشتیرانی «کپلر»؛ مصر موفق شد در سال ۲۰۲۱، ۶.۶۴ میلیون تن گاز طبیعی مایع صادر کند که بالاترین میزان در ۱۰ سال گذشته است. داده‌ها نشان می‌دهد که صادرات LNG مصر که در گذشته بیشتر به سمت آسیا می‌رفت، در سال ۲۰۲۱ به اروپا تغییر مسیر داده و به ۲.۰۴ میلیون تن رسید، در حالی که این میزان در سال ۲۰۲۰ تنها ۲۷۰۰۰۰ تن بود.
 
گاز مدیترانه شرقی که از طریق مصر به اروپا صادر می‌شود، با توجه به مشکلات مرزی با ترکیه بعید است که حداقل در کوتاه‌مدت میزان آن به میزان قابل توجهی افزایش یابد. مقاصد صادراتی گاز مایع مصر در حال حاضر، هند با ۲۲ درصد، پاکستان ۱۷ درصد، چین ۱۳ درصد، ترکیه ۱۳ درصد، بنگلادش ۹ درصد، اسپانیا ۸ و ژاپن ۷ درصد است.
 
با در نظر گرفتن سه گزینه آفریقایی برای صادرات گاز به اتحادیه اروپا، می‌توان اینگونه برداشت کرد حداقل در کوتاه مدت بروکسل نمی‌تواند جایگزین مطمئنی برای گاز روسیه بیاید؛ بنابراین باید به سمت تعامل حرکت کند. همچنین باید در نظر داشت که در صورت تحریم روسیه توسط اروپا، این بحران تشدید می شود که صنایع این قاره را میتواند با تهدید جدی مواجه کند. در مقابل هم اقتصاد روسیه قطعا در برابر تحریم‌ها شکننده است، چون بیشتر درآمد این کشور مربوط به صادرات انرژی است.