احد وظیفه، مدیر کل پیش‌بینی و هشدار سریع سازمان هواشناسی کشور در گفت‌وگو با صبح صادق
این روزها آسمان هم دست‌هایش خالی است و باران، این رحمت الهی بر سرمان نمی‌بارد؛ پدیده ناگواری که زمین را خشک و خالی از منابع آبی می‌کند. امری که چند سالی می‌شود دامن سرزمین‌مان را گرفته است و بارش‌ها چه برف و چه باران آنقدر کم شده که دیگر بارش باران‌های سیل‌آسا و جان‌بخش بهاری و برف‌های متری و یخچال‌های زمستانی را باید در خاطرات بزرگ‌ترهای فامیل جست‌وجو کرد و مرثیه‌ای برای باران‌هایی که دیگر نیستند و سدهایی که خالی می‌شوند و منابعی که تقلیل می‌یابند، خواند. بارش‌ها در همه نقاط کشور به شدت کاهش یافته و سدها را خالی و منابع مصرفی را تقلیل داده است تا جایی که دشت‌های آبی بحرانی شده و حالا شهرهای کشور با مشکلات جدی در حوزه آب مواجه شده‌اند. برای بررسی بیشتر وضعیت بارش‌ها و منابع آبی کشور، صبح صادق با «احد وظیفه»، مدیر کل پیش‌بینی و هشدار سریع سازمان هواشناسی کشور گفت‌وگویی داشته که در ادامه می‌خوانیم.
* در خصوص آخرین وضعیت بارش‌ها در کشور بفرمایید؛ در مقایسه با سال گذشته مقدار بارندگی‌ها چه تغییری کرده است؟
در حال حاضر، بارش‌ها در کشور کمتر از نرم و استاندارد سالیانه است و میزان آن حدود 135 میلی‌لیتر است؛ در حالی که باید حدود ۱۸۵ میلی‌متر باشد. بنابراین، بارندگی‌ها در پهنه کشور 50 میلی‌متر یا 5 سانتی‌متر کمتر از نرم سالیانه است. این متوسط بارندگی کشور است؛ ولی اگر در مقطع استانی و منطقه‌ای بررسی کنیم، برخی استان‌ها مانند ایلام، کرمانشاه و خوزستان بین 40 تا 65 درصد بارندگی‌شان کمتر از نرم سالیانه است، یعنی اگر قرار باشد 400 میلی‌متر باران بیاید، الآن به متوسط هم نرسیده است. در استان‌های ایلام و کرمانشاه هم بیش از 200 میلی‌متر در واحد سطح بارندگی‌های‌مان کمتر از نرم است؛ یعنی از نصف بارش سال کمتر در ایلام و کرمانشاه هم بارندگی‌ها کمتر از 47 میلی‌متر است. در خراسان رضوی، شمالی و بخش‌هایی از گلستان، سمنان، تهران، قزوین، البرز، یعنی شمال شرق و مرکز کشور و دامنه‌های جنوبی البرز هم کمبودهای جدی داریم و خود تهران هم بارندگی زیر 30 درصد نرم است. نکته حائز اهمیت این است که خشکسالی امسال به دنبال سال بسیار خشک گذشته است. سال گذشته استثنایی‌ترین سال کم بارش در کشور بود، به گونه‌ای که در سال میلادی 2021 ما به طور متوسط در کشور 104 میلی‌متر بارندگی داشتیم، در حالی که متوسط بارش کشور 237 میلی‌متر است؛ ولی سال گذشته تنها 104 میلی‌متر دریافت کردیم و کم بارش‌ترین سال میلادی در تاریخ مشاهده شده بارندگی در ایران بود و این در حالی است که رقم بعدی کم بارش 134 میلی‌متر می‌شود. این کم بارشی‌ها در طبیعت از بین نمی‌رود، بلکه در سال‌های بعد هم خودش را نشان می‌دهد؛ چون امسال هم یک سال کم بارش است به نوعی انباشت کم بارشی‌ها از سال قبل به امسال هم منتقل شده که نتیجه آن حجم آب بسیار پایین در بسیاری از سدهای کشور شده است.
به طور استثنایی برخی از سدها در جنوب کشور مانند سد کارون وضعیت خوبی دارند؛ ولی رودخانه‌های بزرگی مانند رود کرخه و بسیاری دیگر وضعیت مناسبی ندارند. همچنین رودخانه‌هایی که در دامنه‌های جنوبی البرز در تهران و قزوین و البرز و کرج و همینطور شمال شرق کشور و به خصوص رودخانه‌هایی که از افغانستان به کشور سرازیر می‌شوند، وضعیت بسیار نامطلوبی دارند؛ به گونه‌ای که سطح آب خیلی پایین است یا اصلاً آبی وجود ندارد و در نتیجه امیدی نداریم که با این وضعیت اوضاع سدها بهبود پیدا کند.
* آیا بارندگی در ماه‌های پیش رو طوری خواهد بود که جبرانی بر این کم بارشی‌ها باشد؟
کم بارشی امسال و سال گذشته باعث می‌شود که اثرات کم بارشی و خشکسالی را بیشتر حس کنیم، لذا با توجه به چشم‌انداز پیش‌رو بارش‌های کمتر از نرم برای باقی مانده سال آبی، یعنی فروردین و اردیبهشت ماه پیش‌بینی شده و پیش‌بینی نمی‌کنیم که بارش‌های آنچنانی صورت بگیرد و این کمبودها را مرتفع کند.
بنابراین تنها چاره‌ای که برای ما می‌ماند اعم از شهروندان و بخش‌های صنعتی و فعالیت‌های دیگر این است که خودمان را با شرایط سازگار کنیم؛ حالا در کشاورزی به یک صورت، در صنعت به یک صورت و در آب شرب مصرف خانگی به شکل دیگر باید این سازگاری ایجاد شود.
گزارشی از ایتالیا و جنوب اروپا را دیدم که آنها هم وضعیت بارش وخیمی دارند؛ اما آنجا شهرداری اعلام کرده بود کسانی که استخر خانه‌شان را پر کنند یا ماشین بشویند یا حیاط‌شان را بشویند، بین 500 تا 1000 یورو جریمه می‌شوند. این نشان می‌دهد، در وضعیت‌های بحرانی و زمانی که انتظار افزایش تقاضا برای مصرف آب داریم، مانند تابستان باید مدیریت بیشتری انجام بگیرد و با یکپارچگی بیشتر و دستورالعمل‌های دقیق و فنی‌تر بتوانیم سطح بحران را کاهش دهیم تا مشکلی برای‌مان پیش نیاید.
* گفته می‌شود امسال وضعیت خشکسالی خیلی بحرانی‌تر از سال‌های دیگر است! نظر شما چیست؟
سال قبل وضعیت سدهای‌مان مانند امسال نبود با وجود اینکه بارش کمتر بود؛ ولی چون سال قبل به دنبال یک سال پرآب 1398 و 1397 بود در نتیجه وضعیت سدها و ذخایر آبی بهتر از امسال بود؛ اما امسال دومین سالی است که در خشکسالی به سر می‌بریم و بنابراین اثرات سال دوم خشکسالی به نسبت سال اول بیشتر است. بنابراین من فکر می‌کنم وضعیت کشاورزی و نوع کشت خیلی در ادامه این روند مهم است و باید هم در نوع کشاورزی و سطح کشت و بخصوص کشت‌های فصلی، مانند کشت بهاره محدودیت ایجاد شود و هم نوع کشت و کشت‌های آب‌بر ممنوع شود تا بتوانیم این شرایط را تحمل کنیم. از طرفی همه شهروندان باید نهایت تلاش‌شان را برای جلوگیری از هدر رفت آب بکنند تا آب به هیچ عنوان هدر نرود و مصرف را به گونه‌ای تنظیم کنند که با کمترین مصرف بهترین کارایی را داشته باشد؛ چون هر فرد در قبال این معضلات مسئولیت دارد.
به هرحال این موضوع از جای دیگری تحمیل نشده و جیره ما از آسمان امسال این بوده و باید بتوانیم این را طوری برنامه‌ریزی کنیم که زندگی‌مان با کمترین مشکل پیش برود.
* وضعیت بارندگی‌های ماه‌های آینده را چطور ارزیابی می‌کنید و فکر می‌کنید به چه منوالی خواهد بود؟
در هر حال بارندگی‌ها کمتر از نرم خواهد بود. البته در هفته‌های آینده بارندگی‌هایی داریم و همین هفته شمال غرب کشور و دامنه‌های شمالی و جنوبی البرز بارندگی خواهند داشت؛ ولی آن بارشی که دریافت می‌کنیم در آینده نسبت به آنچه در این مناطق به صورت نرمال دریافت می‌کردیم کمتر و خیلی کمتر است و در نتیجه کمبودهای قبلی جبران نمی‌شود؛ چرا که در حال حاضر کمبودهای خیلی جدی داریم و سال دوم خشکسالی است که عملاً اثرات این موضوع می‌تواند نسبت به گذشته شدیدتر شود.
* یعنی بارش‌ها آنقدر کم و تنش‌های آبی شهرهای کشور انقدر زیاد است که حتی با بارندگی‌های پیش‌رو هم جبران نخواهد شد؟
با توجه به اینکه اقلیم کشور ما یک اقلیم گرم و خشک است، در فصل تابستان عملاً بارندگی آنچنانی ندارد و بارش بیشتر به نوار شمالی کشور، یعنی استان‌های گیلان و مازندران و گلستان و یا نوار شمالی آذربایجان‌ها محدود می‌شود. در واقع، در کشور ما بیشتر بارش‌ها در فصل سرد سال است که این فصل هم به پایان می‌رسد و شاید دو یا سه هفته آینده فرصت بارشی کشور ما به پایان برسد. حال اگر اردیبهشت بارشی نداشته باشیم، عملا سال آبی با کمبودهای فراوان به پایان می‌رسد.
* آیا گرمای هوای این روزها ادامه‌دار خواهد بود یا تقلیل پیدا می‌کند؟
گرمای هوا در این چند روز بی‌سابقه بود و طی یک دو روز آینده ما همچنان با هوای گرم مواجه هستیم؛ ولی روند تغییرات دما به گونه‌ای نیست که بدتر از این بشود. ان‌شاءالله در هفته بعد با موج سردی روبه‌رو هستیم که دمای هوا را به صورت جدی کاهش خواهد داد.
* آیا این کمبود بارش‌ها مربوط به کل دنیاست یا تنها کشور ما و مناطق اطراف را در بر گرفته است؟
خیر، این مشمول کل دنیا نیست و هر جایی متناسب با اقلیم خود بارندگی دارد. حتی در برخی جاها بارندگی مانند جنوب چین بیش از نرمال بوده است؛ ولی منطقه خاورمیانه، جنوب اروپا و شمال آفریقا امسال جزء مناطق کم بارش بوده است، اما قطعاً این الگوها تغییر می‌کند و ثابت نیست. به هرحال بارندگی این مناطق، یعنی کل خاورمیانه از جمله افغانستان، ایران، عراق، ترکیه و آذربایجان کمتر از نرمال است. گردش‌های جوی و اقیانوسی محصول چنین تغییراتی هستند ضمن اینکه تغییر اقلیم و گرمایش جهانی هم مزید بر علت است. گرمایش جهانی الگوهای اقلیمی و فصلی را به گونه‌ای تغییر داده که رخداد خشکسالی‌ها نسبت به گذشته خیلی بیشتر شده است. در گذشته اگر یک سال خشکسالی داشتیم، یک یا دو سال بعد ترسالی داشتیم، در حالی که الان به این صورت نیست ضمن اینکه جمعیت کشور ما و نیازش به آب نسبت به گذشته خیلی تغییر کرده و این کشور با این جمعیت و این مقدار آب قابل دسترس مقداری ناهمخوانی دارد. مگر اینکه الگو و روش زندگی و نحوه توسعه و فعالیت‌مان را از مبتنی بر منابع معدنی و زیست محیطی جدا کنیم یعنی کشاورزی اولویت ما نباشد. درست است که امنیت غذایی اولویت ماست؛ ولی اگر بخواهیم کشاورزی را محور قرار بدهیم و زورمان را بر کشاورزی بزنیم، آن وقت آب کافی نداریم و لاجرم می‌شود خالی شدن آب‌های زیرزمینی، فرونشست زمین و بیابانی شدن کشور و خارج شدن از شرایط زیستی؛ عواقبی که جبران‌ناپذیر است.
