انتخابات پارلمانی لبنان در سایه رقابت‌های طایفه‌ای

مرحله اول انتخابات پارلمانی لبنان روز جمعه 16 اردیبهشت 1401 با رای ‌گیری در حوزه‌های انتخاباتی خارج لبنان در ۱۰ کشور عربی و اسلامی (از جمله ایران) آغاز شد و رای ‌گیری در سایر کشورها روز یکشنبه انجام خواهد شد. تعداد کل رای ‌دهندگان لبنانی که در خارج از این کشور برای حضور در انتخابات پارلمانی سال ۲۰۲۲ ثبت نام کرده اند، بیش از ۲۲۵ هزار تن است که سه برابر تعداد رای ‌دهندگان در انتخابات سال ۲۰۱۸ است. در میان این کشورها تعداد رای ‌دهندگان لبنانی در عربستان بیشتر است و بیش از ۱۳ هزار لبنانی در این کشور رای می ‌دهند.

انتخابات پارلمانی در داخل لبنان قرار است در تاریخ ۱۵ مه (25 اردیبهشت) برگزار شود. طبق آمار وزارت کشور لبنان، در این انتخابات بیش از هزار نامزد ثبت نام کرده ‌اند که برای کسب ۱۲۸ صندلی پارلمان رقابت می ‌کنند. طبق قانون اساسی لبنان نیمی از کرسی های مجلس به مسیحیان و نیمی دیگر به مسلمانان اختصاص دارد. توزیع دقیق کرسی های پارلمان لبنان بر اساس طایفه ای به این شکل است: ۲۸ کرسی ویژه اهل سنت، ۲۸ کرسی ویژه شیعیان، ۸ کرسی برای دروزی ‌‍‌ها، ۳۴ کرسی ویژه مسیحیان مارونی، ۱۴ کرسی برای مسیحیان ارتدوکس، ۸ کرسی ویژه مسیحیان کاتولیک، ۵ کرسی متعلق به ارمنی‌ ها، دو کرسی برای علوی‌ ها و یک ویژه اقلیت ‌های مسیحی.

ویژگی های انتخابات 2022

از ویژگی های انتخابات 2022 لبنان می توان به نکات مهم زیر اشاره کرد:

- انتخابات لبنان در شرایطی برگزار می شود که بحران اقتصادی همچنان بر این کشور کوچک سایه افکنده و به همین دلیل شعارهای انتخاباتی عمدتا معطوف به حل مشکلات معیشتی لبنانی ها است و شعارهای بنیادین مانند تغییر در ساختار سیاسی لبنان که شعار اصلی معترضان طی سال های اخیر بوده، کمتر دیده می شود. همچین برخی معتقدند به دلیل مشکلات اقتصادی و سرخوردگی لبنانی ها، نسبت مشارکت در انتخابات رقم چندان بالایی نخواهد بود.

- نقشه سیاسی انتخاباتی لبنان حاکی از آن است که رقابت بین دو گروه عمده صورت می ‌گیرد: گروه اول شامل احزاب، سازمان ‌ها و جریانات سنتی است که هم اکنون قدرت را در دولت و پارلمان به دست دارند و در میان خود موافقان و مخالفین دولت کنونی را تشکیل می ‌دهند.

گروه دوم احزاب، سازمان ‌ها و جریاناتی است که طی دو سال و نیم اخیر پس از اعتراضات مدنی در لبنان شکل گرفته و خواستار تغییر اساسی در حاکمیت سیاسی بوده و طبقه حاکم کنونی را فاسد می ‌دانند. این گروه ‌ها که برخاسته از اعتراضات مردمی لبنان در ۱۷ اکتبر ۲۰۱۹ هستند، تاکنون موفق به تشکیل رهبری و برنامه یکپارچه نشده اند، به همین دلیل پیش بینی ناظران آن است که با توجه به غلبه گرایشات طایفه ای در انتخابات پارلمانی، این گروه نمی توانند رقیبی جدی برای گروه اول باشند.

- در درون اهل سنت، مهمترین رویداد کناره گیری سعد حریری نخست وزیر اسبق از فعالیت‌ های سیاسی و به شکل خاص انتخابات پارلمانی است. وی نه تنها خودش کناره گیری نمود بلکه راه را بر روی حزب و اعضای حزب المستقبل بسته و اعلام کرد تحت نام حزبی نیز هیچ فعالیت انتخاباتی صورت نخواهد پذیرفت. پس از این موضع گیری حریری، سه تن از چهره‌ های سیاسی سرشناس اهل سنت (تمام سلام، نجیب میقاتی و فواد سنیوره) نیز اعلام کردند در انتخابات نامزد نمی‌شوند اما راه حمایت از لیست‌های انتخاباتی را برای خود باز گذاشته ‌اند. شایان ذکر است ۲۷ کرسی پارلمانی متعلق به اهل سنت می باشد.

- در جامعه شیعی لبنان وضعیت انتخاباتی دارای ثبات بیشتری است. دو مجموعه اصلی این طایفه یعنی حزب ‌الله و جنبش امل همچون گذشته با همگرایی سیاسی وارد عرصه شده و انتظار می رود هر 28 کرسی پارلمانی را کسب کنند. این در حالی است که هیچ جریان و یا تشکیلات منسجم و قوی در بین جامعه شیعی لبنان نیست که قادر به رقابت با حزب ‌الله و امل باشد.

- در بین طایفه دروزی ‌های لبنان، ولید جنبلاط همچنان شانس اول است تا لیست مورد حمایتش بتواند 8 عدد از کرسی ‌های پارلمانی را از آن خود کند. اما این دوره از انتخابات جنبلاط با رقبای سرسختی (مانند طلال ارسلان و وزیر سابق وئام وهاب) روبه رو است که می ‌توانند با کمک هم پیمانان خود تعدادی از سهمیه دروزی ‌ها را تصاحب کنند. از طرفی، در غیاب حزب المستقبل (به رهبری حریری) وضعیت جنبلاط برای ایجاد ائتلاف در درون پارلمان دشوارتر از گذشته خواهد بود.

- در میان طایفه مسیحیان لبنان، رقابت اصلی بین جریان آزاد ملی به ریاست جبران باسیل و نیروهای لبنانی به رهبری سمیر جعجع در جریان است. جعجع و هوادارانش برای سبقت گرفتن از رقیب، کارنامه میشل عون، رییس جمهور لبنان (رئیس سابق جریان آزاد ملی) در سال‌های اخیر را به باد انتقاد گرفته‌ اند و در مقابل، جریان آزاد ملی، تاریخ خونین و سوابق جنایتکارانه نیروهای لبنانی را زیر سوال برده و تاکید دارد که قدرت یافتن سمیر جعجع برای جامعه لبنان و به ویژه مارونی ها خطرناک است.

هدف اصلی سمیر جعجع آن است که با تشکیل بزرگترین فراکسیون پارلمانی مارونی ‌ها، راه برای نامزدی خود برای ریاست جمهوری آتی لبنان باز کند. در پارلمان کنونی این فراکسیون متعلق به جریان آزاد ملی است.

آیا پارلمان جدید گره گشا خواهد بود؟

برخی معتقدند در سایه تحولات اخیر لبنان و به ویژه بحران اقتصادی که این کشور با آن روبرو است، پارلمان آتی نقشی مهم و تاریخی برای عبور از این بحران خواهد داشت. اما برخی تحلیلگران بر این باورند که پارلمان بعدی لبنان نسخه ‌ای برابر با پارلمان کنونی است که فقط چهره برخی نمایندگان در آن تغییر خواهد کرد و نظام سیاسی ـ طایفه ای لبنان به دلیل مشکلات ساختاری درونی و تاثیرگذاری های برونی (قدرت های منطقه ای و بین المللی) قادر به ایجاد تغییر و تحول مهمی در این کشور نخواهد بود.      

وضعیت و جایگاه مقاومت (حزب الله)

نکته مهمی که بسیاری از ناظران در پیش بینی نتایج انتخابات به آن اشاره دارند شانس بالای جریان مقاومت در تصاحب کرسی های پارلمان (حداقل برابر کرسی های قبلی) است، به ویژه آن که رقیب مهمی به نام حریری از گردونه انتخابات خارج شده و در نتیجه اهل سنت دچار ضعف زیادی شده اند. سایر رقبا (مسیحیان و روزی ها) نیز دچار تشتت و اختلافات زیادی هستند. با این حال هشدار برخی دیگر از کارشناسان آن است که حریری با کناره گیری خود، طی یک اقدام حساب شده تلاش دارد توپ را در زمین مقاومت با محوریت حزب الله بیندازد و با توجه به مشکلات ساختاری سیاسی و اقتصادی لبنان و عدم حل آن حداقل در افق کوتاه مدت، این حزب را در ساختار قدرت جدید این کشور، در موضع پاسخگو و مقصر قرار دهد. با این حال، حزب الله نشان داده است که علاوه بر قدرت بازدارندگی در عرصه نظامی ـ امنیتی، در صحنه سیاست نیز از هوشمندی و تجربه بالایی برخوردار است و به سادگی مقهور توطئه های حریفان داخلی و خارجی نخواهد شد.