توسعه طلبی جدید ترکیه در شمال سوریه

با انتشار برخی اخبار غیررسمی در باره عقب نشینی نیروهای روسیه از خاک سوریه، بار دیگر گمانه ‌زنی ‌ها پیرامون از سرگیری عملیات تهاجمی ترکیه در شمال سوریه مطرح شده است. مقام‌ ها و رسانه ‌های نزدیک به دولت ترکیه از طرحی برای ایجاد یک منطقه حائل به عمق ۳۰ کیلومتر در خاک سوریه در عرض مرزهای ۸۰۰ کیلومتری ترکیه و سوریه سخن می ‌گویند که قرار است میلیون ‌ها پناهجوی سوری که در حال حاضر در خاک ترکیه به سر می‌برند، بالاجبار به این مناطق اشغال شده جدید کوچانده ‌شوند.

رجب طیب اردوغان، رییس‌جمهور ترکیه هفته گذشته طی سخنانی در نشست کابینه در مورد عملیات قریب‌ الوقوع آنکارا علیه سوریه تاکید کرد گام ‌های لازم را در جهت تکمیل نقصان های مرتبط با ایجاد منطقه امن با عمق 30  کیلومتری در مرزهای جنوبی‌ مان را برمی داریم. به گفته اردوغان مناطقی که از سمت آن به داخل ترکیه و مناطق امن حمله می ‌شود، در اولویت عملیات ‌ها قرار دارد و به محض تکمیل آمادگی‌ های نیروهای مسلح، سازمان اطلاعات و نیروهای امنیتی ترکیه، عملیات‌‌ آغاز خواهد شد.

نقشه جدید ترکیه برای تهاجم نظامی جدید به خاک سوریه با مخالفت علنی امریکا، متحد ترکیه در ناتو مواجه شده است. در عین حال هنوز از سوی دولت روسیه به عنوان مهم‌ترین حامی دولت مرکزی سوریه واکنش رسمی در این مورد اعلام نشده است.

در شرایطی که روسیه، به عنوان اصلی‌ترین حامی نظامی دولت مرکزی سوریه، در حال حاضر درگیر عملیات نظامی در اوکراین است، ترکیه نگرانی چندانی از واکنش دفاعی دمشق در مقابل از سرگیری عملیات نظامی که نزدیک به سه سال است متوقف شده است ندارد.

 شورای امنیت ملی ترکیه نیز به ریاست اردوغان رییس‌ جمهوری تشکیل جلسه داد و با صدور بیانیه ای مدعی شد که عملیات نظامی علیه همسایگانش به معنای تعرض به تمامیت سرزمینی همسایگان نیست.

در این راستا برخی رسانه‌ های ترکیه به اخبار عقب نشینی روسیه از برخی مناطق شمال سوریه دامن زده و مدعی شده اند روسیه به دلیل درگیری در جنگ اوکراین از میزان حمایت و حضور نظامی خود در سوریه کاسته و این امر موجب تسهیل اجرای عملیات تازه ترکیه در شمال سوریه خواهد شد. براساس گزارش‌های رسانه ‌ای مناطق تل رفعت، منبج و عین‌ العرب (کوبانی) مهترین اهداف حملات نظامیان ترکیه خواهد بود. 

ترکیه از سال ۲۰۱۵ تاکنون چندین عملیات نظامی در خاک سوریه انجام داده است که به گفته آنکارا با هدف مقابله با حزب کارگران کردستان (پ ک ک) که در ترکیه گروه تروریستی شناخته می ‌شود، انجام داده است. این عملیات‌ ها در طول سال‌ های ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ با عناوینی چون «سپر فرات»، «شاخه زیتون» و «چشمه صلح»، مناطق تحت اشغال ترکیه با همکاری گروه موسوم به «ارتش ملی سوریه» در خاک سوریه را گسترش داد.

این عملیات‌ ها در پاییز سال ۲۰۱۹ به دنبال توافق ترکیه با امریکا و روسیه برای عقب نشستن نیروهای کرد تحت حمایت امریکا از نزدیکی مرزهای ترکیه و ایجاد مناطق حائل در مرز سوریه و ترکیه با گشت ‌زنی مشترک نیروهای ترکیه و روسیه، متوقف شد.

به اعتقاد ناظران، نقشه جدید ترکیه برای کوچ اجباری پناهجویان از خاک ترکیه به درون خاک سوریه، عملا به معنای ایجاد یک منطقه سپر انسانی در مقابل درگیری ‌های بالقوه مرزی ترکیه و سوریه و به ویژه کردهای سوریه است. اقدام ترکیه برای کوچ اجباری صدها هزار نفر پناهجوی سوریه به مناطق مرزی سوریه و اخراج پناهجویان از جنبه حقوق بین‌ الملل غیرقانونی است و در عین حال می ‌تواند ترکیب جمعیتی منطقه را به صورت کامل تغییر دهد. طبق برآوردهای مختلف، آوارگان سوری نیز (که تعدادشان بیش از 3 میلیون نفر برآورده شده) در شرایط کنونی تمایلی به بازگشت ندارند.

از پیامدهای دیگر اقدام نظامی ترکیه آن است که گروه‌ های مخالف دولت سوریه که در قالب گروه شبه ‌نظامی «ارتش ملی سوریه» توسط دولت ترکیه سازماندهی و در شمال سوریه تجهیز و تسلیح شده، گفته است که قصد دارد با استفاده از فرصت حمله نظامی ترکیه و تصرف شهرهای جدید در شمال سوریه، مسیر نفوذ به سمت استان کلیدی حلب را در اختیار بگیرد و بار دیگر جنگ داخلی در سوریه را از سر بگیرد.

در مقابل، برخی تحلیلگران نیز بر این باورند که ترکیه در حال حاضر قصد جدی برای اجرای این عملیات را ندارد؛ لذا اظهار نظر اردوغان در مورد بازگشت بیش از یک میلیون پناهجو به سوریه در جهت تبلیغات انتخاباتی داخلی (انتخابات 2023)  قابل ارزیابی است.

به عبارتی اردوغان از برگه آوارگان سوری استفاده ابزاری می کند با این برآورد که عملیات نظامی جدید و ایجاد منطقه حائل در عمق ۳۰ کیلومتری داخل مرزهای سوریه و انتقال سوری ‌ها می ‌تواند برای او که به مدت دو دهه رهبری ترکیه را بر عهده داشته و با اقتصاد آشفته و احتمالا سخت ‌ترین چالش انتخاباتی مواجه است، شرایط بهتری را فراهم کند.

از طرفی کشورهای غربی به ویژه امریکا نسبت به این موضوع حساسیت دارند خصوصا در استان حسکه که هنوز نیروهای امریکایی در آن مستقر هستند. در واقع واشنگتن مایل به برهم خوردن ثبات نسبی منطقه و روند مبارزه علیه داعش نیست. به همین دلیل امریکا نسبت به اجرایی کردن نقشه جدید اشغال نوار مرزی سوریه با ترکیه اظهار نگرانی کرده و هشدار داده است که این اقدام نیروهای امریکایی را در خاک سوریه به مخاطره می‌اندازد.

شایان ذکر است در حال حاضر دست کم ۹۰۰ نظامی امریکایی به صورت رسمی تحت عنوان مبارزه با داعش در شرق سوریه مستقر هستند. جو بایدن، رییس‌جمهور امریکا که در عقب‌نشینی کامل از خاک افغانستان، تصمیم‌های ترامپ را ادامه داده ‌بود، اما در مورد عقب‌نشینی نیروهای امریکایی از سوریه تمایلی نشان نداده است.

با این حال وضعیت ژئوپلیتیک منطقه فرصت تازه ای برای اردوغان ایجاد کرده که تا ضمن گسترش توسعه طلبی خود در خاک سوریه، مطالبات خود را افزایش داده و با تاکید بر نگرانی ‌های امنیتی ناشی از جنگ اوکراین از طرف‌ های غربی امتیازاتی دریافت کند. برای نمونه آنکارا به خوبی می داند که آمریکا و اروپا به حمایت ترکیه در پیوستن سوئد و فنلاند به پیمان آتلانتیک شمالی ناتو نیاز دارند.

این در حالی است که دولت سوریه همواره توسعه طلبی و اقدامات نظامی ترکیه در مناطق شمالی را محکوم کرده و ضمن آن که این عملیات ها را نقض حاکمیت و تمامیت ارضی کشورش می داند، آن را مغایر با قطعنامه های شورای امنیت قلمداد کرده است. در مجموع باید گفت ترکیه همان گونه که از ابتدای بحران سوریه تلاش داشت با سیاست های طمع ورزانه، جای پایی برای خود در این کشور بیابد؛ در شرایط فعلی نیز به ویژه در سایه پیامدهای جنگ اوکراین، قصد دارد به بهانه هایی همچون مشکل آوارگان سوری و نیز مبارزه با گروه پ ک ک حضور نظامی خود را در شمال این کشور تقویت کند. با این حال طبق شواهد موجود و موانعی که بر سر راه ترکیه قرار دارد، جدیت و موفقیت آنکارا در اجرای طرح جدید در هاله ای از ابهام قرار دارد.