«بنیاد ملی نخبگان» سازمانی برای شناسایی، جذب و پشتیبانی مادی و معنوی از نخبگان با تایید شورای عالی انقلاب فرهنگی در سال ۱۳۸۵ راه اندازی شد. سرآغاز حرکت برای تاسیس این سازمان ملی، سخنان مقام معظم رهبری بود که در مهر ماه سال ۱۳۸۳ در جمع نخبگان فرمودند: «لازم است بنیادی در دستگاه ریاست جمهوری در راستای پیگیری و تلاش برای حل مشکلات نخبگان، توجه به پیشنهادها و نظرات شان، شناسایی استعداد ها، هدایت آنان در مسیر پیشرفت‌های علمی و نخبه پروری در جامعه ایجاد شود». لذا با توصیه و نگاه ویژه ایشان اساسنامه بنیاد ملی نخبگان در خرداد ماه سال ۱۳۸۴ توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی به تصویب رسید.

از آن پس، رهبر معظم انقلاب طی جلسات و دیدارهای متعدد با جامعه علمی کشور به نقش نخبگان و استعدادهای درخشان برای یافتن راه‌حل‌های علمی مشکلات مختلف تاکید دارند و به استفاده از ظرفیت نخبگی جوانان ملت ایران که می تواند زمینه‌ساز پر کردن شکاف علمی کشور با علم جهانی، عبور از مرزهای جهانی علم، ایجاد تمدن نوین اسلامی و تحقق آینده درخشان کشور شود، سفارش می کنند.

چندی پیش رئیس جمهور دولت سیزدهم نیز در راستای منویات رهبری و اهمیت بهره مندی از پتاسیل نخبگان، در جمع روسای دانشگاههای کشور و مسئولان اجرایی به اهمیت بهره‌گیری از توان کارشناسی نخبگان و دانشگاهیان در نظام حکمرانی، تاکید کرد و گفت: مهم است سازوکارهای کارآمدی برای شکل‌گیری یک رابطه موثر میان دولت و نهاد علم فراهم شود تا بتوانیم مساله‌محور از توان علمی مراکز دانشگاهی و نخبگانی بهره ببریم.

در راستای اهمیت موضوع نخبگان و بکارگیری از ظرفیتهای آنان برای حل مسائل کشور و تسهیلات ارائه شده از سوی بنیاد ملی نخبگان در صدد برآمدیم تا با دکتر ناصر باقری مقدم قائم مقام بنیاد ملی نخبگان گفتگویی داشته باشیم. محورهای این گفتگو درباره آخرین وضعیت تفکیک شده مهاجرت نخبگان، سندراهبردی امور نخبگان، معیارهای سنجش نخبگی و شناسایی نخبگان، نحوه چگونگی دریافت تسهیلات در راستای استفاده از ظرفیت استعدادهای برتر در راستای تحقق منویات رهبری و... است.

*آقای دکتر باقری مقدم، سال های سال است که موضوع مهاجرت نخبگان ایرانی یا همان فرار مغزها بر سر زبان هاست؛ این آمارهای ضد و نقیض دلیلی است تا در ابتدا گفتگو را با پرسشی درباره آخرین وضعیت مهاجرت نخبگان به صورت تفکیک شده آغاز کنیم؛ در سالهای اخیر مهاجرت سیر نزولی داشته یا صعودی؟

یکی از ماموریت های بنیاد ملی نخبگان مقابله با جریان مهاجرتی بدون بازگشت است؛ مقام معظم رهبری قریب به مضمون فرموده اند « اگر انسان ها برای طلب علم به اقصی نقاط دنیا سفر و کسب علم کنند نه تنها برای ما امر مضموم نیست بلکه امر پسندیده ای است»؛ اما بخشی از مهاجرت ها بدون بازگشت هستند که چنین موضوعی به بدنه علمی و فناوری کشور ضربه وارد می کند. لذا ما با چرخش نخبگان مشکلی نداریم و این یکی از راهبردهای سند نخبگان است.

در کشور ما نهادهای مختلفی برای احصای آمار مهاجرت نخبگان شکل گرفته اند اما در این راستا رصدخانه شریف که اندیشکده ای نوپا است شکل گرفته که گزارش های دقیقی در خصوص مهاجرت نخبگان ارائه می کند. بر اساس آخرین آمار و گزارش های این اندیشکده، بیش از ۶۰ درصد المپیادی ها در کشور حاضر هستند و ۴۰ درصد آنها مهاجرت می کنند. ما در تعامل با ایشان هستیم و سعی می کنیم که با ارائه انواع طرح های جذاب علمی مسیر بازگشت به کشور نخبگان را هموار کنیم. در بین رتبه های یک تا صد کنکور وضعیت بهتری داریم به طوریکه تعداد بیشتری از آنها در کشور و مشغول خدمت رسانی هستند. این آمار در رتبه های یک تا هزار کنکور هم به نفع کشور تغییر می کند و کمتر می شود.

بر اساس تفکیک رشته می توان گفت عمده این مهاجرت ها ابتدا در گروه علوم ریاضی و علوم پایه (عمدتا به ریاضی و فیزیک ) است؛ رتبه دوم مهاجرت بر اساس رشته به طور مساوی تجربی و انسانی و سپس هنر هستند.

در حال حاضر مشکل عمده ما در مهاجرت دانشجویان «حوزه فنی» هستند؛ البته نه اینکه مابقی جوانان نخبه کشور توانایی ندارند؛ اتفاقا در حوزه های پزشکی و انسانی کشور توانمندی های خوبی وجود دارد اما سیاست کشورهای پذیرنده مهاجر به این ترتیب است که بیشتر به دنبال نیروی انسانی مهندس و فنی و علوم پایه ما هستند.

*مقصد مهاجرت نخبگان بیشتر چه کشورهایی است؟

بر اساس آمار بدست آمده، مقصد نخبگان کشور، کشورهای آمریکای شمالی و اروپایی، است؛ همچنین مهاجرت به کشورهای آسیای شرقی نیز در رتبه های پایین تر قرار می گیرد. همچنین بر طبق اطلاعات بنیاد ملی نخبگان، طی ۱۰ سال اخیر میزان این مهاجرت ثابت مانده اما با نوسان هایی مواجه شده است. به طور کلی طی یکی دو سال اخیر شیوع اپیدمی کرونا بحث جابجایی نیروی انسانی را کاهش داده است. اما پس از فروکاهش کرونا شاهد افزایش اهتمام به مهاجرت در کشور و همچنین در دنیا هستیم.

بر اساس آمار، مهاجرت مبتنی بر تفکیک جنسیتی تمایل به مهاجرت در مردان بیشتر از زنان بوده و بیشتر در رشته های برق، مکانیک، کامپیوتر، علوم پایه و فیزیک و ریاضی است.

دغدغه اصلی ما مهاجرت نیست زیرا ارتباطات علمی لازم است ولی بایستی بازگشت این افراد به کشور رشد یابد. در حال حاضر یک فضای رسانه ای منفی در کشور وجود دارد که بیانگر این است میل به مهاجرت افزایش یافته؛ این میل به مهاجرت با اقدام برای مهاجرت متفاوت است و می تواند ناشی از تلاش های رسانه ای رسانه های بیگانه که سعی در سیاه‌نمایی وضعیت کشور و ایجاد یاس و ناامیدی دارند باشد. بر اساس مطالعات بنیاد ملی نخبگان، مهاجرت نزد بسیاری از جوانان کشور امر پسندیده ای نیست و سختی های خودش را دارد. دوری از خانواده و مبهم بودن سرنوشت من‌جمله این سختی هاست.

* از ابتدای شروع کار بنیاد ملی نخبگان معیارهایی برای احراز نخبگی وجود داشته؛ بفرمایید که تاکنون این افراد بر اساس چه شاخص هایی شناسایی شده اند و اینکه آیا برنامه ای برای تغییر این شاخص ها دارید یا خیر؟

در بنیاد ملی نخبگان عمده تمرکز روی توانمندی‌های آموزشی مانند کنکور استوار است؛ در بخش های دیگر کمی پژوهش هم مورد توجه قرار می گرفت. اما اخیرا معیارهای سنجش نخبگی را به ۴ دسته توسعه داده ایم؛ «معیارهای آموزشی»، «پژوهشی»، «فناوری و مهارتی» و «فرهنگی- اجتماعی»؛ این معیارها در شناسایی و رتبه بندی نخبگان و استعدادهای برتر لحاظ می شود.

همچنین امتیازاتی به افرادی که فعال در عرصه جهادی برای حل مسائل مناطق محروم هستند و یا در انجمن های علمی که نشان دهنده فعالیت های نخبگان یا مستعدان برای ترویج علم است اختصاص می یابد. البته که این معیارها در حال حاضر امتیاز زیادی ندارد اما در صدد هستیم که نشانه و سیگنال ها را به مخاطبان بدهیم که علاوه برداشتن هوش بالا، افرادی که از استعداد زیادی برای حل مسائل کشور در سطوح مختلف برخوردارند نیز برای بنیاد ملی نخبگان مهم هستند.

*مقام معظم رهبری در راستای حل مسائل کشور به استفاده از ظرفیت نخبگانی تاکید دارند و به تکمیل سند راهبردی نخبگان اشاره کردند؛ بنیاد ملی نخبگان در راستای پیگیری مطالبه مقام معظم رهبری در ارتباط با به روزرسانی سند راهبری نخبگان چه اقداماتی انجام داده است؟

مقام معظم رهبری محور مدیریت تحولات کشور را نخبگان می دانند و توجه ایشان مربوط به چند سال اخیر نمی شود. حضرت آقا، در سال ۸۶ و پیش تر از آن به بحث نخبگان توجه داشتند و تشکیل بنیاد ملی نخبگان حاصل فرمایشات ایشان است. سند راهبردی نخبگان، از سال ۹۱ مصوب شده است؛ جمع بندی ما در بنیاد ملی نخبگان طی سال های اخیر زمینه های خوبی را برای توانمندسازی استعدادهای برتر فراهم کرده است و اکنون به یک سهم اولیه ای از نخبگان در کشور رسیده ایم.

سعی کردیم در این راستا فرمایشات رهبری را در چند شاخه اجرایی کنیم؛ بخش اول به استفاده از نخبگان در حل مسائل بومی و منطقه ای در قالب کانون های تفکر مربوط می شود که یکی از اقدامات مهم سند راهبردی کشور در امور نخبگان محسوب می شود. با ایجاد این کانون، نخبگان به یاری مسئولان اجرایی کشور می آیند.

در حال حاضر با همراهی وزیر کشور بخشنامه ای برای استان ها صادر شده که هر ۳۱ استان چنین کانونی را با محوریت استانداران راه اندازی کنند. در صدد هستیم تاپایان سال، برای هر استانداری، یک تیم فکری را برای این کانون ها تشکیل دهیم. البته که برخی استانها، ظرفیتی بیشتر از یک کانون دارند. از این رو امکان راه اندازی چندین کانون تفکر در برخی استانها وجود دارد. همچنین همین فرایند را در پایتخت هم پیاده سازی کردیم.

ما در بنیاد ملی نخبگان در حال ساماندهی نخبگان هستیم به طوریکه این کانون تفکر را علاوه بر استانها، برای تمام وزارتخانه ها، دستگاه های سطح عالی و سیاست گذاری کشور مانند مجمع تشخیص مصلحت نظام، شورایعالی انقلاب فرهنگی، معاونت های مختلف دفتر مقام معظم رهبری در قالب کارگروه در نظر گرفته ایم که وظیفه حل مسائل را بر عهده بگیرند؛ اکنون در حال یافتن سازوکارهایی در این زمینه هستیم.

در حال حاضر تعدادی از استانها مانند بوشهر، یزد، فارس، اصفهان توانسته اند به خوبی در قالب کانونهای تفکر عمل کنند؛ طبیعتا هر کدام از استان ها مسائل خاص خودشان را دارند و بایستی روی مسائل خودشان تفکر کنند اما باید سازوکار اجرایی مسائل در عمل هم وارد شود. این فرایند از ابتدای امسال آغاز شده و طی ۳-۴ ماه توانستیم زیرساخت های قانونی کار را فراهم کنیم.

ریاست سازمان اداری استخدامی هم بخشنامه ای صادر کرده و اجازه داده که روسای دستگاه ها، وزارخانه ها و استانداران هر کدام حداقل چندین مشاور نخبه در کشور داشته باشند؛ باید این زیرساخت ها ایجاد شود که به راحتی بتوانیم بستر عملیاتی در استانها و وزارتخانه های مختلف و عالی در کشور داشته باشیم؛ در ضمن آخرین نامه ما به رئیس مجلس شورای اسلامی بوده که پیشنهاد داده ایم همه کمیسیون های مجلس شورای اسلامی چنین کانون های تفکری را با پشتیبانی بنیاد ملی نخبگان ایجاد کنند.

اکثر افراد در نگاه اول تصور می کنند دلیل اصلی مهاجرت نخبگان به مسائل اقتصادی مربوط می شود اما باید بدانیم علاوه بر مسائل اقتصادی، موضوع مسکن برای نخبگان یک معضل است.

مقام معظم رهبری به حل مسائل کشور با استفاده ظرفیت نخبگان تاکید دارند و می فرمایند این نه تنها برای کشور برکات و اثرات خیر خواهد داشت بلکه در مهاجرت نخبگان هم نقش بسزایی دارد؛ ایشان سال گذشته به موضوع هوش مصنوعی کشور اشاره کردند که این حوزه حرکت رو به جلویی داشته باشد؛ در این راستا بنیاد نخبگان اصفهان بلافاصله تیمی از نخبگان را سازماندهی کرد که روی هوش مصنوعی کار می کنند. طبیعتا نخبه ای که روی هوش مصنوعی کار کرده اگر بداند پروژه ای یا طرح های تحقیقاتی مشخصی در اختیارش قرار می گیرد میل و رغبت برای مهاجرت در او کاسته خواهد شد.

دومین موضوعی که در راستای مطالبه رهبری از بنیاد ملی نخبگان در پیش گرفته ایم جذب، بکارگیری و بهره مندی از نخبگان در دستگاه های اجرایی کشور است. مستحضر هستید که بخش عمده ای از اقتصاد کشور دست دستگاه های اجرایی است؛ در کنار وزارتخانه ها نزدیک به ۱۴۰ شرکت دولتی و همین حدود شرکتهای حاکمیتی و ۷ هزار دستگاه عمومی غیر دولتی در کشور داریم که عموما کیان اقتصاد را در دست خودشان گرفته اند؛ صنایع مس، فولاد، شستا، بنیاد مستضعفان، شرکت نفت و تمام شرکتهای دولتی که ذیل وزارت خانه ها شکل گرفتند و امور دولت را انجام می دهند بخش زیادی از آنها صنعتی هستند. برآورد ما این است که اگر تمام این شرکتها و مجموعه ها از ظرفیت نخبگان بهره مند شوند نخبه ای نمی ماند که نگران مهاجرت آن باشیم.

در اسفند ماه سال گذشته مصوبه ای در دولت سیزدهم مطرح شد که مربوط به آئین نامه جذب و نگهداری استعدادهای برتر در دستگاههای اجرایی بود؛ اکنون این آیین نامه تصویب شده و سازمان امور استخدامی با حمایت قاطع دولت و بنیاد ملی نخبگان، شیوه نامه این آیین نامه را تعیین کرده که اکنون مصوب و ابلاغ شده است. بر اساس این شیوه نامه به زودی عملیات اجرایی شناسایی توانمندسازی، آموزش و بکارگیری نخبگان در دستگاههای اجرایی را با کمک سازمان اداری استخدامی در دستور کار خود قرار می دهیم.

*نحوه شناسایی نخبگان با نحوه شناسایی مستعدان برتر در راستای بکارگیری شان در دستگاه های اجرایی تفاوت دارد؟ برای این منظور اقداماتی انجام داده اید؟

بله. سامانه ای در بنیاد ملی نخبگان برای این منظور بارگذاری کردیم؛ به مدت ۱۰ روز این سامانه را باز نگه داشتیم تا به صورت پایلوت وضعیت را بررسی کنیم. طی این بازه زمانی ۲هزار و ۲۰۰ نفر ثبت نام کردند. از این تعداد هزار و ۲۰۰ نفر مدرک دکتری و نزدیک به ۸۶۰ نفرشان کارشناسی ارشد دارند. می توان چنین برداشت کرد که ۹۰ درصد تعداد ثبت نام کنندگان در این سامانه دارای مدارک ارشد و دکتری هستند.

*البته صرف داشتن مدرک دکتری و ارشد دلیلی بر نخبه بودن فرد نیست.

حدود ۲۰۰ نفر از این تعداد از دانشگاه تهران، ۹۰ نفر از دانشگاه تربیت مدرس، ۷۵ نفر از دانشگاه امام خمینی، ۷۰ نفر از دانشگاه صنعتی شریف، ۶۵ نفر از دانشگاه شهید بهشتی، ۶۰ نفر از دانشگاه فردوسی مشهد، ۶۲ نفر از دانشگاه شیراز، ۶۰ نفر از دانشگاه علم و صنعت فارغ التحصیل شده اند. اینها بالاترین رکوردهایی هستند که در این سامانه ثبت نام کردند. این افراد از بهترین دانشگاه های کشور فارغ التحصیل شده اند. همچنین از این تعداد یک هزارو صد نفر در بنیاد ملی نخبگان پرونده داشتند و جز نفرات برتر بودند.

این میزان از ثبت نام نشان می دهد که بخش مهمی از نخبگان ما شغل مناسبی ندارند؛ با این حال سعی کردیم فعلا از این جمع با شاخص های سخت گیرانه یک بسته ۲۰۰ نفری از این تعداد برای معرفی به دستگاههای اجرایی جدا کنیم؛ بنا داریم در نیمه دوم سال مجددا این فراخوان را اعلام کنیم.

*این ۲۰۰ نفر مستقیما به دستگاههای اجرایی معرفی می شوند؟

این ۲۰۰ نفر را به مراکز ارزیابی رسمی سازمان امور استخدامی معرفی می کنیم که از دیدگاه فکری و براساس مدلهای علمی بررسی و شغل متناسب آنها تعیین شود؛ در واقع این مراکز ارزیابی تیپ و نیمرخ شخصیتی افراد را مشخص می کنند.

*بعد از تعیین تیپ شخصیتی بنیاد ملی نخبگان چه نقشی را برعهده دارد؟

بنیاد ملی نخبگان بعد از این مدل شناسی ۳ ماه دوره توانمندسازی را برای این افراد بر اساس نیمرخ های شخصیتی شان در نظر می گیرد تا دوره آموزشی را بگذرانند و به دستگاههای مختلف معرفی شوند.

ما در بنیاد ملی نخبگان آئین نامه ای پیش بینی کردیم که مشاغل نخبگی طبقه بندی شده باشند. مشاغل این نخبگان جز مشاغل ستاره دار در هر شرکت دولتی، خصوصی یا وزارتخانه های محسوب می شود؛ امیدوار هستیم با این آئین نامه و شیوه نامه طراحی شده در بنیاد ملی نخبگان سالانه چندهزار نخبه را در کشور مشغول فعالیت کنیم.

*برای جذب و به کارگیری نخبگان و استعدادهای برتر در بخش خصوصی نیز برنامه ای وجود دارد؟

بله. روش سوم ما جذب و بکارگیری نخبگان در بخش خصوصی است؛ در این راستا بنیاد ملی نخبگان با مجموعه هایی مانند اتاق بازرگانی و شرکتهای بزرگ خصوصی وارد تعامل شده است.

درصدد هستیم به صورت جداگانه با هر کدام از این بخش ها تفاهم نامه امضا و در یک شرایط دیگری تعدادی از نخبگان را به این شرکتهای بزرگ خصوصی معرفی کنیم زیرا شرکتهای بزرگ صنعتی محل جذب خوبی برای نخبگان هستند. به صورت کلی اگر این مجموعه استراتژی ما تحقق بیرونی پیدا کند امیدوار هستیم که ورود نخبگان به بدنه دولت و بخش خصوصی باعث ارتقا کیفیت مدیریت و عملیات فنی در بخش های مختلف شود.

برای این منظور حضور نخبگان در بخش خصوصی شرکتهای دانش بنیان خصوصا شرکتهای بزرگ اولویت است زیرا شرکتهای بزرگ قابلیت جذب بالاتری دارند. به صورت کلی این ۴ روش را انتخاب کردیم برای اینکه جلوی مهاجرت را بگیریم.

*تسهیلات بنیاد ملی نخبگان در زمینه استعدادهای برتر چیست؟

البته که ما در بنیاد، فعالیتهایی در زمینه مسائل اقتصادی نخبگان شروع کردیم که مهم ترین کار در دستور کارمان، مسکن نخبگان و ایجاد زیرساختهایی برای اسکان آنهاست. همچنین نخبگان در دستگاه های اجرایی از حقوق بیشتری نسبت به سایرین برخوردار می شوند و مراتب مدیریتی را سریعتر طی کنند. بر اساس آئین نامه بنیاد ملی نخبگان، فرمولی که ما پیشنهاد کردیم این بود که ۲ رتبه بالاتر از طبقه تعیین شده افراد دیگر در بدو استخدام شامل حال نخبگان می شود. همچنین این نخبگان سقف امتیاز فوق العاده ویژه مدیریت را بدست می اوردند.

علاوه بر اینها، نخبگان در راتبه های آموزشی داخل و خارج کشور در اولویت قرار می گیرند و سوابق تجربی شان برای انتصاب پست های مدیریتی به نسبت ۵۰ درصد کاهش پیدا می کند.

در استخدام نخبگان وضعیت آنها از پیمانی به رسمی تغییر خواهد کرد و می توانند از ساعت های شناور و دورکاری استفاده کنند. در ادامه حتی برای برعهده گرفتن مسئولیتهای تخصصی و خبرگی اولویت با نخبگان خواهد بود. پرداخت حق التحقیق به این نخبگان ۵۰درصد بیشتر از سایر کارکنان خواهد بود.

همچنین دستگاههای اجرایی به جابجایی برگزیدگان به شکل انتقال بین دستگاههای اجرایی و واحدهای سازمان در صورت موافقت دستگاه مقصد به سهولت انجام می شود؛ یعنی حتی کمک کنیم نخبه ای راحت از دستگاهی به دستگاه دیگر منتقل شود. در این آئین نامه مجموعه ای از تسهیلات را به مجموعه ای این افراد خواهیم داد.

بر اساس مطالعاتی که شده محور اثربخش بودن و داشتن شغل مناسب که تاکید می کنم ایجاد زیرساخت زندگی اولیه است از دلایل اصلی مهاجرت به شمار می رود. ما با همین مکانیزم درصدد افزایش حقوق نخبه ها حداقل به نسبت کارمندان دولت و دستگاههای اجرایی هستیم.

به اساتید نخبه به طور مشخص و افرادی که فارغ التحصیل شدند و زندگی تشکیل داده اند چند نوع وام اعطا می کنیم اولین آن وام فرزند اوری است که در سال جدید میزان آن افزایش یافته است و تسهیلات بعدی مربوط به وام ازدواج است.

البته متوجه شدیم که عمده مشکلات در شهرهای بزرگ مسکن است؛ ما الحمدالله با همت دولت سیزدهم طرح ملی مسکن را برای نخبگان داریم؛ به طور خاص و به طرق مختلف به دفتر رییس جمهور پیشنهاد داده ایم برای چندهزار نخبه کشور شهرک های نخبگانی را در شهرهای بزرگ داشته باشیم. برای اینکه عمده استقرار نخبگان ما در مراکز استانها و شهر تهران است؛ باید برای شهر تهران و سایر استانهای مهم به فکر باشیم تا شهرک نخبگانی ایجاد کنیم.

ایجاد چنین تسهیلاتی یک امر بدیهی و معمول در دنیاست که به صورت یکجا اسکان را برای این افراد ایجاد می کنند؛ البته می توان این کار را توسعه داد و در کنار اینها مراکز آزمایشگاهی را نیز برای نخبگان فراهم کرد. بدین واسطه مناطق نخبگانی را در سطح کشوری ایجاد می کنیم. در حال حاضر نامه نگاری، جریان سازی و پیگیری های این برنامه انجام شده است. اجرای این طرح در کشور شدنی است. اگر بتوانیم به چند هزار نخبه این سرویس را ارائه کنیم؛ فکر می کنم به این واسطه طی چندسال آینده به طور قطع شاهد کمترین میزان مهاجرتی در رده اساتید جوان نخبه باشیم. برای پاسخ به این مطالبات اقدامات لازم را آغاز کردیم که به صورت کلی ۳ الی ۴ ماه از آن می گذرد و برای عملیاتی سازی نیاز به مدت زمان بیشتری داریم.

عموما به اینکه بنیاد همانند یکی از مجموعه های شبیه کمیته امداد شود، اعتراض دارم لذا یکی از راهبردهایی که در بنیاد به دنبال آن هستیم این است که تمام شیوه نامه ها را به تعامل متقابل نخبه و جامعه تبدیل و به روز رسانی کنیم؛ در سال آینده به طور قطع این موضوع را اجرایی می کنیم که تسهیلات بدون ارائه خدمات اعطا نشود. ارائه هر گونه تسهیلات به نخبگان حق آنها بوده و کمکی از سوی حاکمیت است تا استعدادهای خود را برای حل مسائل در کشور شکوفا کنند؛ این موضوع در شیوه نامه های بنیاد ملی نخبگان ذکر شده است.

در شیوه نامه بنیاد ملی نخبگان تعامل متقابل نخبگان و جامعه را مد نظر داریم؛ به عنوان مثال افراد به شرط داشتن شرایط نخبگی، می توانند وارد دانشگاه شده و عضو هیات علمی شوند؛ این به غیر از مسیر بقیه فارغ التحصیلان دکتری است.

همچنین معاونت علمی و فناوری برای ایجاد شرکتهای دانش بنیان تسهیلاتی را به نخبه یا استعداد برتر اعطا می کند؛ از دیگر تسهیلات برای نخبگان می توان به طرح شهید وزوایی اشاره کرد که برای توانمندسازی در طول دوره دانشجویی این افراد در راستای توسعه فعالتیهای علمی و فرهنگی است که در ازای توانمند شدن بدنه نخبگانی (حضور در کنفرانس های داخلی و خارجی) تسهیلات اعطا می شود.

*در صحبتها اشاره کردید که دستگاههای اجرایی باید با بنیاد ملی نخبگان همکاری کنند و وظیفه اصلی بر دوش آنهاست. بنیاد ملی نخبگان در تعامل با دستگاههای اجرایی برآوردی از عملکرد این دستگاه ها در زمینه اقبال به جذب و بکارگیری نخبگان نیز داشته است. چه دستگاههایی با جذب نخبگان موافق بوده اند و اقبال بیشتری به آن داشته اند.

وزارت دفاع، وزارت کشور، وزارتخانه های صنعتی، بعلاوه دستگاههای حاکمیتی همچون مجمع تشخیص مصلحت نظام و شورای عالی انقلاب فرهنگی دستگاههای هستند که می توانند از ظرفیت نخبگانی بهره مند شوند.

در واقع بدنه رشته های فنی این دستگاه ها بیشترین کشش یا تقاضا برای استفاده از نخبگان را دارند.

از آنجایی که در بحث مهاجرت نخبگان هم اولویت با مهاجرت فارغ التحصیلان فنی است و رتبه دوم مهاجرتها به حوزه علوم انسانی مربوط می شود می توانیم از ظرفیتهای نخبگان علوم انسانی در حکمرانی کشور بهره ببریم.

اما جالب است که با فضایی که در کشور اتفاق افتاده اقبال بیشتری نسبت به این موضوع شاهد هستیم؛ هفته پیش وزیر محترم آموزش پرورش هم اعلام نیاز به استفاده از ظرفیت نخبگانی کرده است؛ برای ما جالب توجه بود که وزارت آموزش به عنوان یک وزارتخانه زیرساختی در این باره اعلام نیاز کرده است.

اگر بتوانیم در هر ساختار کشور از این ظرفیت نخبگانی بهره ببریم به طور قطع بعد از چند سال شاهد ارتقا کیفیت مدیریت و عملیات در دستگاه ها خواهیم بود.

ما هیچ مقاومت منفی را از سوی دستگاهها مشاهده نکردیم؛ از دفتر مقام معظم رهبری که عالی ترین رتبه در حوزه حکمرانی در کشور است تا وزارتخانه های صنعتی، شرکتهای دولتی، بخش خصوصی و... همه با اقبال با این قضیه مواجه شده اند.

ما در بنیاد ملی نخبگان از روش سیاست گذارانه استفاده کردیم تا عملکرد را مورد بررسی قرار دهم. از این رو در صدد راه اندازی سامانه ای هستیم که به صورت چندماه یکبار گزارشی از میزان جذب نخبگان در دستگاههای اجرایی به مردم ارائه دهیم زیرا این مطالبه اجتماعی از طرف مردم و رسانه ها درهای کمی که به روی ما بسته است را باز می کند. اکنون هم در قدم اول دستگاه ها نه تنها استقبال کردند بلکه سریعا تفاهم و توافق نامه منعقد کردیم. آخرین توافق نامه ها را با وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات و آموزش پرورش منعقد می کنیم. امیدواریم در ادامه دستگاههای دیگر به این جریان ملی بکارگیری نخبگان در حکمرانی بپیوندند. ما به عنوان دستگاه حاکمیتی باید زیرساخت را فراهم کنیم و بعد گزارش ارائه دهیم.

*آقای دکتر سند راهبردی کشور در امور نخبگان در سال ۹۱ به تصویب رسید اما یکی از مطالبات رهبری بروز رسانی این سند است. در این زمینه اقدامی انجام داده اید؟

این سند در سال ۹۱ در کشور تصویب شد؛ بر خلاف تصور اولیه که اجرای آن بر عهده بنیاد ملی نخبگان است به طور قطع اعلام می کنم که اجرای سند تنها، وظیفه بنیاد ملی نخبگان نیست بلکه نزدیک به حداقل ۱۰ دستگاه به صورت مستقیم دستگاه مخاطب سند هستند؛ وزارت اموزش پروش، وزارت علوم، معاونت علمی، صداوسیما و... جز مخاطبان این سند هستند و در قبال اجرای این سند تکلیف دارند.

در حالیکه وظیفه بنیاد ملی نخبگان گزارش گیری از دستگاههاست؛ بر اساس آخرین گزارش بنیاد ملی نخبگان (برنامه ششم بند ۳ ماده ۶۷) از اجرای این سند و خود اظهاری دستگاهها که در سالهای قبل انجام گرفته ۴۰درصد محقق شده است؛ می توان گفت تقریبا در اجرای سند موفق نبودیم و دلیل آن هم این بوده که بنیاد خودش را مسئول اجرای سند می دانسته است. در استراتژی اخیر بنیاد خود، مسئول اجرای سند نبوده و خود را مسئول هماهنگی پیگیری و مطالبه گری می داند. بنیاد ملی نخبگان زیرساختها را آماده می کند و دستگاهها اجرا می کنند.

البته که در این میان اشکالاتی هم به سند وارد است که نخبگان در طول این مدت اشاره کردند؛ در تحلیل هایی که انجام گرفته مفاد اثربخشی نخبگان در سند کمرنگ است و عمده اقدامات به سمت توانمندسازی مربوط می شود؛ در همین راستا از یکی دوسال قبل که رهبری در دیدار نخبگان دستور به روز رسانی سند راهبردی نخبگان را دادند این فعالیت بر بنیاد تکلیف شده و فعالیتهای اولیه هم انجام گرفت؛ ما در هرصورت از ابتدای امسال برنامه یک ساله ای برای به روز رسانی سند با شورایعالی انقلاب فرهنگی تعریف کرده ایم.

امیدوار هستیم در فصل سوم یا اول فصل چهارم سند به روزرسانی را به شورایعالی انقلاب فرهنگی ارائه کنیم که مرجع تصویب آن خواهد بود؛ این فعالیت را از ابتدای امسال آغاز کردیم و انشا الله تا یکی دو فصل دیگر خروجی ها ارائه خواهد شد.

*باتوجه به اینکه بخش زیادی از مهاجرت نخبگان در رشته های علوم پایه رخ می دهد، بنیاد ملی نخبگان برای تقویت و حمایت از رشته های علوم پایه و نخبگان این حوزه تسهیلاتی در دستور کار خود دارد؟

در حال تعریف و تدوین تسهیلات خاص و ویژه برای نخبگان علوم پایه هستیم و نتیجه آن به زودی توسط وزیر علوم یا معاونان وزارتخانه اعلام می شود. همانطور که پیش تر گفتیم مهاجرت نخبگان در حوزه علوم پایه زیاد است و اکثر دانشجویانی که المپیادی در حوزه علوم پایه هستند بعد از ورود به دانشگاه رشته های خود را تغییر می دهند؛ برای این منظور در صدد برآمدیم که شرایطی را فراهم کنیم تا المپیادی ها و رتبه های یک تا صد کنکور که حائز رتبه در رشته علوم پایه هستند در همین رشته ادامه تحصیل بدهند؛ رهبری هم به این موضوع تاکید دارند که این افراد باید تقویت و بورس شوند.

از این رو بر اساس تفاهم نامه ای که با وزارت علوم و شورای عالی انقلاب فرهنگی داریم قرار است زیرساختی را برای جذب این افراد در دانشگاه و هیات علمی شدن آنها فراهم کنیم؛ همچنین در این تفاهم نامه مقرر شده اگر فرد جذب دانشگاه هم نشود معادل درآمد یا حقوق استادیار پایه یک را چندسال بعد از دکتری دریافت کند مشروط به اینکه پویایی های علمی خود را ثابت نگه دارد و منافع خود را به کشور برساند. این طرح از امسال اجرایی می شود.

در خصوص تسهیلاتی برای اشتغال این افراد در حوزه علوم پایه که عضو هیات علمی شوند در حال مذاکره با وزارت علوم هستیم که در صورت موافقت امتیازی به این افراد اختصاص یابد تا بعد از چندسال یک شغل مناسب تحقیقاتی در یک پژوهشکده تحقیقاتی را بدست بیاورند؛ بنیاد ملی نخبگان در این صورت، معادل حقوق استادیاران جوان را به این افراد پرداخت می کند تا به شرایط ثابتی برسند. به نظر می رسد که اگر این شرایط فراهم شود جلوی مهاجرت بخشی از سرمایه های المپیادی در رشته های علوم پایه را بگیرد. آئین نامه این طرح در حال تدوین است.

*یکی از تسهیلاتی که از گذشته در بنیاد ملی نخبگان به استعدادهای برتر اعطا می شد تسهیلات سربازی بود؛ آیا در ارائه این نوع تسهیلات تغییراتی اعمال شده؟

ارائه تسهیلات سربازی به نخبگان و استعدادهای برتر از گذشته در بنیاد ملی نخبگان وجود داشته که مشکل اصلی در تعداد افراد بود؛ امسال مذاکرات خوبی را با ستاد کل نیروهای مسلح داشتیم که تعداد افرادی که از این تسهیلات بهره مند می شوند بیشتر و دوبرابر شود؛ این طرح های جایگزین سربازی خیلی می تواند نخبگان و مستعدادن را به سمت حل مسائل کشور ببرد؛ بر اساس این طرح نخبگان می توانند در مجموعه نهادهای فناور مشغول شوند یا از طرح های تحقیقاتی که کارفرماهای مشخص داخل دولت دارند، بهره برداری کنند.

*برنامه ها و تسهیلاتی که عنوان کردید بیشتر مربوط به نخبگان و استعدادهای برتر در مقاطع بعد از کنکور بود برای شناسایی و جذب نخبگان در مقاطع پائین تر چه برنامه ای دارید. البته طرح «شهاب» یکی از برنامه ها برای شناسایی دانش آموزان برتر بوده اما برونداد خاصی از آن منتشر نشده است؛ آیا برنامه ای فراتر از طرح شهاب برای شناسایی نخبگان زیر سن دیپلم دارید؟

طرح «شهاب» که از سالها پیش برای جذب نخبگان زیر دیپلم در بنیاد ملی نخبگان اجرایی شده، اکنون وضعیت خوبی ندارد و نیازمند حمایت جدی آموزش و پرورش است. بایستی این وزارتخانه برای توسعه طرح «شهاب» و «سمپاد» بیش از گذشته کمک کند.

تاکنون شناسایی استعدادها تا مقاطعی از تحصیل انجام شده اما برای ادامه این فرایند که در زمینه توانمندسازی است باید وزارت آموزش و پرورش اقدام کند. ما نباید از ظرفیتهای مردمی در شناسایی استعدادها غافل شویم زیرا افراد مهم و مستعدی را در سراسر کشور داریم که دسترسی برای شناسایی شدن ندارند.

در همین راستا طرح های دیگری را در بنیاد ملی نخبگان تعریف کردیم که با کمک نهادهای مردمی این استعدادها از بدنه آموزش و پرورش شناسایی شوند.

در سند راهبردی کشور در امور نخبگان، ما مکلف شدیم استراتژی هایمان از عالیِ محدود به سمت خوبِ گسترده برود که بنیاد این موضوع را در دستور کار خود قرار داده است. از این رو در صدد هستیم لایه های دو و سه استعدادهای برتر کشور را بیابیم؛ در لایه های دو و سه افرادی هستند که شاید هوش و استعداد تحصیلی شان به اندازه سمپاد نباشد ولی جزء خوبان هستند و باید مورد توجه قرار بگیرند؛ بنابراین با کمک نهادهای مردمی مانند کانونهای نخبه پروری می توانیم به عرصه گسترده تری از توانمندسازی دانش آموزان در کشور بپردازیم.

این مجموعه ای از اقدامات است که به طور خاص و دقیق غیر از طرح شهاب و سمپاد به شناسایی دانش آموزان بی بضاعت مستعد کشور می پردازد که لازم است به روستاها و شهرهای کوچک برویم و آنها را شناسایی کنیم. این موضوع از طریق نهادهای مردمی امکان پذیر است که در نهایت فقر مانع رشد آنها در ارتقا علمی شان نشود.

یکی از مسائلی که مقام معظم رهبری مطرح کردند بحث «هویت» است؛ قبل از اینکه این افراد در جغرافیا مهاجرت کنند در ذهنشان مهاجرت می کنند؛ البته اینکه نخبگان به فکر مهاجرت هستند به مجموعه هایی مانند بنیاد ملی نخبگان بر می گردد که به خوبی روی ایجاد هویت و هویت بخشی آنها کار نکرده ایم و در مسائل فرهنگی آنها وقت نگذاشته ایم و خیلی با قضیه خشک و تخصصی برخورد کردیم.

ما امسال برنامه های متعددی در حوزه مسائل فرهنگی نخبگان از دانش آموزان، دانشجویان تا فارغ التحصیلان طراحی کردیم که امیدوار هستیم مجموعه ای از استراتژی ها که در بنیاد ملی نخبگان در دستور کار قرار دارد بکار گرفته شود. همچنین ۸ استراتژی را در دستور کار قرار داده ایم و امیدواریم به زودی با برگزاری جلسه هیات امنا با ریاست رئیس جمهوری برنامه ها را مصوب کنیم و مسیر را با قوت ادامه دهیم؛ از ابتدای امسال تقاضا داشته ایم که این جلسه برگزار شود و مفاد هم به دفتر رئیس جمهوری ارسال کرده ایم؛ انشا الله ظرف یک ماه آینده این جلسه برگزار شود و نتایج را اعلام کنیم.

* آیا در بنیاد نخبگان، برنامه ای برای تشویق ایرانیهای خارج از کشور برای بازگشت دارید؟

چندسال است معاونت علمی برنامه ای را مبنی بر بازگشت استعدادهای برتر آغاز کرد که طی آن ۲۵۰۰ تا ۳هزار نفر از نخبگانی که در ۱۰۰ یا ۲۰۰ دانشگاه برتر دنیا تحصیل کردند به کشور بازگشتند؛ درخواست بازگشت خیلی بیشتر از این تعداد است اما ظرفیت جذب آنها را نداریم و مهم ترین دلیل آن کمبود منابع مالی است. هر نخبه ای بعد از بازگشت به یک سال زمان نیاز دارد تا جایابی شود؛ ما اگر بخواهیم به طور متوسط به این افراد ۱۵ میلیون تومان ماهانه پرداخت کنیم (که عدد معمولی است) سالانه ۲۰۰ میلیون تومان اعتبار برای هر یک نیاز است؛ اما هر سال در حال عودت چند صد نفر هستیم و اگر دولت بودجه را افزایش دهد می توانیم میزان بازگشت نخبگان را دو یا سه برابر کنیم؛ اگر سازمان برنامه به این موضوع توجه کند وضعیت بهتر خواهد شد.