چالش‌های طالبان در مسیر کسب مشروعیت

پس از آن که شورای امنیت سازمان ملل هفته گذشته قطعنامه پیشنهادی امارات متحده عربی و ژاپن را در محکومیت تبعیض و سرکوب حقوق زنان توسط گروه طالبان با اجماع تصویب کرد؛ گمانه‌زنی‌های مربوط به روند کسب مشروعیت جهانی توسط طالبان وارد دور تازه‌ای شده است.

قطعنامه ۲۶۸۱ پس از آن تصویب شد که طالبان در طول ماه‌های اخیر فعالیت زنان در نهاد‌های متعلق به سازمان ملل متحد را ممنوع اعلام کرده و از طالبان خواسته شده است تا فورا اقدامات خود را علیه حقوق زنان و دختران متوقف کند. در قطعنامه شورای امنیت تاکید شده اقدام طالبان علیه زنان در تاریخ سازمان ملل متحد بی‌سابقه بوده و به مثابه نقض حقوق بشر و اصول بشردوستانه است. اموری، چون منع دختران افغان از تحصیل نیز موجب اعتراض سازمان ملل شده بود.

جمهوری اسلامی ایران به زمان صدور این قطعنامه انتقاد کرده و آن را موجب به حاشیه رفتن نشست دوحه دانسته است. حسن کاظمی قمی، نماینده ویژه رییس‌جمهور در امور افغانستان و سرپرست سفارت ایران در افغانستان از رویکرد جنسیت‌زده سازمان ملل انتقاد کرده و این روند را زمینه‌ساز عقوبات و تحریم‌های بیشتر توسط شورای امنیت قلمداد کرده است. با این حال قمی تاکید کرده است که موضع ما در دوحه مبتنی بر نگرش به واقعیات و اصولی است که الزاماً مطلوب قدرت‌های بزرگ نیست، اما سخنگوی یک جهت خاص هم نخواهیم شد.

یکی از اهداف نشست دوحه، بررسی نحوه عملکرد دفتر سازمان ملل متحد در کابل (یوناما) بعد از تصمیم جدید طالبان است. سازمان ملل در افغانستان از یک سو باید بتواند جریان کمک‌های بین‌المللی به افغانستان را حفظ کند و از سوی دیگر با فرمان طالبان برای منع فعالیت زنان مقابله کند، فرمانی که آن را یک ضربه جدی به توانایی سازمان ملل برای فعالیت در این کشور می‌انگارد.

هر چند اختلاف‌های زیادی میان اعضای شورای امنیت در مورد افغانستان وجود دارد، اما همگان، از جمله روسیه و چین، توافق دارند که لازم است حضور سازمان ملل در کابل ادامه داشته باشد. اکنون یک نگاه در میان اعضا این است که هر چند سازمان ملل ممکن است تغییر نظام در افغانستان را ترجیح بدهد، اما برای آینده قابل تصور پیش رو، یک حکومت نسبتا باثبات و به اندازه کافی قدرتمند طالبان برای تسهیل برنامه‌های بشردوستانه، جلوگیری از شاخه خراسان داعش و جلوگیری از سقوط کشور به دام جنگ داخلی ضروری می‌نماید.

به هر حال نمایندگان ویژه کشور‌های منطقه و قدرت‌های جهانی در امور افغانستان قرار است در نشستی با حضور دبیرکل سازمان ملل متحد در دوحه در خصوص وضعیت زنان در افغانستان گفتگو کنند. به گفته مقام‌های سازمان ملل متحد، در این نشست که پشت در‌های بسته برگزار می‌شود، دبیرکل سازمان ملل متحد کشور‌های مختلف را برای اتخاذ موضعی واحد در قبال طالبان تشویق می‌کند. نکته قابل تامل آن است که در شرایطی که موضوع این نشست وضعیت رعایت حقوق زنان در افغانستان و نحوه مواجهه با طالبان است، هیچ نماینده‌ای از افغانستان، نه از گروه شبه‌نظامی طالبان و نه از نمایندگان جامعه مدنی به این نشست دعوت نشده است.

به همین دلیل محمد سهیل شاهین، نماینده طالبان در سازمان ملل، در آستانه نشست بین‌المللی در دوحه قطر، به دعوت‌نشدن طالبان به این نشست اعتراض کرد و اعلام کرد هر نوع نشستی درباره افغانستان بدون شرکت حکومت کنونی افغانستان به حل مسائل کمک نخواهد کرد و بلکه مسائل را پیچیده‌تر می‌کند. ذبیح‌الله مجاهد، سخنگوی طالبان هم گفته است نماینده افغانستان باید در آن‌جا باشد تا ما موضع‌گیری خود را داشته باشیم و در از طرفی، دیدگاه دیگر کشور‌ها درباره افغانستان باید سازنده و بر اساس همکاری باشد. در این نشست، علاوه بر کشور‌های همسایه افغانستان، از جمله ایران، نمایندگان ویژه هند، آمریکا و روسیه در امور افغانستان در کنار ۲۲ کشور جهان و چند نهاد بین‌المللی (از جمله سازمان همکاری اسلامی و سازمان همکاری شانگهای) حضور دارند.

در عین حال، اظهارات اخیر معاون آنتونیو گوترش، باعث شده بود این تصور ایجاد شود که اجلاس دوحه با هدف زمینه‌سازی برای شناسایی رسمی طالبان برگزار می‌شود. «امینه محمد»، معاون دبیرکل سازمان ملل متحد گفته بود این نشست می‌تواند گام‌های کوچکی را پیدا کند که ما را مجدداً به مسیر به رسمیت شناختن هدایت می‌کند. وی با اشاره به موضوع شناسایی طالبان از سوی جامعه بین‌المللی به عنوان حکومت رسمی افغانستان تاکید کرده که طالبان به روشنی خواستار شناسایی بین‌المللی است و این اهرمی است که ما برای فشار به آن نیاز داریم. اما «استفان دوجاریک»، سخنگوی دبیرکل سازمان ملل متحد، تاکید کرده که هدف از برگزاری نشست دوحه تمرکز بر شناسایی حکومت طالبان در افغانستان نیست.

در هر حال، عدم دعوت نمایندگان طالبان در نشست دوحه به خودی خود حاکی از قهر جامعه جهانی با طالبان و عدم اراده جدی نسبت به روند شناسایی این جنبش به عنوان دولت رسمی و مستقر افغانستان می‌باشد. از ابتدای روی کار آمدن طالبان در تابستان ۱۴۰۰، بیشتر کشور‌های جهان شروطی از جمله تشکیل دولت فراگیر و نیز رعایت مسایل مربوط به حقوق بشر به ویژه حقوق زنان را برای به رسمیت شناختن طالبان مطرح کرده و اکنون با گذشت نزدیک به دو سال هنوز این شروط محقق نشده است.

این در حالی است که طالبان همچنان خواستار شناسایی خود توسط جامعه بین‌الملل بوده و وضع برخی شروط را به منزله دخالت در امور داخلی این کشور دانسته است. در هر حال برخورد‌هایی همانند ایجاد محدودیت برای زنان و دختران که عمدتا موجب ایجاد حساسیت برای کشور‌های غربی و نیز سازمان ملل می‌باشد، روند شناسایی طالبان را دچار چالش کرده است. این در حالی است که حفظ ثبات و امنیت افغانستان توسط دولتی مقتدر، طالبان را به عنوان یک واقعیت فراروی جهانیان قرار داده و نیک می‌دانند که تا اطلاع ثانوی بدیلی برای آن متصور نیست. همین امر موجب رفتار کج‌دار و مریز با طالبان شده است.

قدرت‌های شرقی مانند روسیه و چین نیز هر چند به طور کلی به طالبان روی خوش نشان داده‌اند، اما با توجه به ملاحظات خاص خود از جمله نگرانی‌های امنیتی از داعش خراسان هنوز به طور کامل طالبان را به رسمیت نشناخته‌اند. جمهوری اسلامی ایران، اما به عنوان یک همسایه بزرگ افغانستان، ضمن آن که به دلایلی هنوز به شناسایی طالبان اقدام نکرده، اما با دولت سرپرست طالبان مراودات سیاسی و تجاری داشته و از طرفی، نسبت به اعمال فشار و دخالت‌های سلطه‌جویانه غرب و خصوصا آمریکا در منطقه و این کشور ناخشنود است.