«تیرلاین» سلاح جدید آمریکا

چند سال پیش، وقتی حزب‌الله لبنان در جنگ سی‌وسه‌روزه با کم‌ترین افراد و ساده‌ترین ادوات مخابراتی و نظامی توانست اسرائیل را با پیشرفته‌ترین تسلیحات نظامی به زانو دربیاورد، زنگ خطر برای غربی‌ها و حامیان اسرائیل به صدا درآمد. آن‌ها متوجه شدند یکی از مزیت‌های گروه‌های غیردولتی و مردمی، انعطاف بالا در تغییر روندها و برنامه‌هاست.

شماری از نیروهای حزب‌الله زیر بنری با تصویر سید حسن نصرالله، دبیرکل این حزب لبنانی، و نوشته‌ای که می‌گوید: «اگر می‌دانستید [ظرفیت نظامی امروز ما چیست]... جنگ تموز [که در عرض ۳۳ روز در آن شکست خوردید] به نظرتان پیک‌نیک می‌آمد» 

این مزیت در وهله‌ی اول به خاطر تمرکز روی جنبه‌ی انسانی و غیرقابل‌پیش‌بینیِ تاکتیک‌های نبرد است. به عنوان مثال، تغییر سریع محل استقرار، تغییر آدرس‌های مخابراتی و استفاده از تاکتیک‌های بداهه باعث اختلال حتی در پیشرفته‌ترین سامانه‌های پیش‌بینی دنیا می‌شود. نکته‌ی مزیت‌سازِ دوم در چنین گروه‌هایی، استقلال از دولت‌های مرکزی منطقه و بنابراین انعطاف بیش‌تر نسبت به سامانه‌هایی است که در بندِ قالب‌ها و محدودیت‌های دولتی محصورند. امروز، گروه‌های مقاومت منطقه یا حتی پیمانکاران نظامی در جهان، مستقل از دولت‌ها عمل می‌کنند و لذا عواقبی برای دولت‌های متبوعشان به بار نمی‌آورند. مثلاً، گروه نظامی «واگنر[۱]» که به طور غیرمستقیم اهداف روسیه را در منطقه برآورده می‌کند، در جنگ‌ داخلی سوریه، ناآرامی‌های اوکراین و اخیراً در کشورهای آفریقایی خوش درخشیده است و در عین حال مسکو هیچ مسئولیتی را در قبال آن‌ها نمی‌پذیرد.

«ما جلوی تروریسم را می‌گیریم». «گروه واگنر» را «ارتش خصوصی»، «شبکه‌ی مزدور» و حتی «ارتش خصوصی ولادیمیر پوتین» توصیف کرده‌اند. این در حالی است که این گروه به صورت رسمی ورود خارجی ندارد. 

عملیات روانی

اما عکس‌العمل غرب در قبال این جنگ نامنظم چیست؟ در جایی که توپ و موشک دیگر اثر ندارد، باید به سراغ عملیات روانی رفت. در روزهای آخر سال ۲۰۲۱، مسئولین فرانسوی گزارش‌هایی اطلاعاتی را در اختیار رسانه‌های این کشور گذاشتند که ادعا می‌کردند فعالیت‌های نظامی روسی (احتمالاً پیمانکار نظامی واگنر) در کشور مالی به حداکثر رسیده است. این اطلاعات از نوع عکس‌های جغرافیایی و رهگیری پروازهای میان روسیه و مالی بود[۲]. در عرف اطلاعاتی، به چنین داده‌هایی «اطلاعات جغرافضایی[۳]» گفته می‌شود.

پایگاه اینترنتی شبکه‌ی خبری «فرانس۲۴» فرانسه، طی روزهای ابتدایی سال ۲۰۲۲، با انتشار تصویر بالا درباره‌ی پرواز یک فروند هواپیمای «توپولوف تو-۱۵۴ام» با شماره‌ی ثبت‌شده‌ی «آراِی-۸۵۰۴۲»، از یک مبدأ نامشخص به فرودگاه «باماکو» پایتخت کشور مالی، مدعی ارتباط این هواپیما با «گروه واگنر» و در نتیجه، اعزام نیروهای این شرکت نظامی روس به مالی شد. 

به عنوان مثال، این عکس‌ها نشانگر راه‌اندازی زیرساخت‌هایی اطراف فرودگاه «باماکو»، پایتخت مالی، بودند که احتمالاً متعلق به نیروهای واگنر بود. فرانسه و هم‌پیمان‌هایش کانادا، آلمان و انگلستان، که از نفوذ روسیه در آفریقا به‌شدت نگران هستند، در بیانیه‌ی مشترکی، در تاریخ ۲۳ دسامبر ۲۰۲۱، اعلام کردند «از مالی و مردمش حمایت می‌کنند» و «هرگونه حضور مستشاران نظامی در خاک این کشور را محکوم می‌نمایند.» دو روز بعد، دولت مالی در یک بیانیه‌ی رسمی «این ادعاهای بدون اساس» را رد کرد و «استفاده‌ی ادوات ادعایی در کشور مالی توسط یک شرکت امنیتی» را تکذیب نمود[۴].

مقایسه‌ی پایگاه هوایی ۱۰۱ در فرودگاه «باماکو» در پایتخت مالی، بین ۱۷ سپتامبر ۲۰۲۱ (چپ) و ۶ نوامبر ۲۰۲۱. پایگاه اینترنتی شبکه‌ی «فرانس۲۴» فرانسه با انتشار این تصاویر، درباره‌ی پاک‌سازی پوشش گیاهی در این منطقه هشدار داده است. اگرچه در حقیقت، موضوع اصلی، استقرار سازه‌ها و تجهیزاتی است که دولت فرانسه مدعی است نشان از نفوذ روسیه در مالی دارد.

اقدام فرانسه و هم‌پیمان‌هایش در ارائه‌ی این اسنادِ خام، از روی عجله و خشم نسبت به تحرکات روسیه در آفریقا بود؛ و با پاسخ صریح دولت مالی روبه‌رو شد و افتضاحی رسانه‌ای برای آن‌ها به بار آورد. با این حال، راهبرد آمریکا نسبت به این مسئله از جنس دیگری است. آمریکایی‌ها نیز به‌خوبی متوجه شده‌اند که در این نبرد، قدرت تسلیحات نظامی به‌تنهایی کافی نیست و باید از جنگ نرم نیز علیه اهداف خود استفاده کنند. بنابراین به جای آن‌که از اطلاعات خام جغرافضایی استفاده کنند، آن‌ها را جمع‌آوری، دسته‌بندی و تحلیل کرده و در قالب گزارش‌های اطلاعاتی ارائه می‌کنند. در واقع، گزارش‌هایشان را به انواع اطلاعات «دسترسی آزاد» یا «منبع‌آشکار[۵]» مستند می‌کنند. این پروژه از دسامبر ۲۰۲۱ مخاطب عام را هدف گرفته و جنگ اطلاعاتی به راه انداخته است.

پایگاه اینترنتی شبکه‌ی خبری «فرانس۲۴» فرانسه این تصاویر را نیز از منطقه‌ی مذکور در اطراف فرودگاه «باماکو» منتشر کرده که نشان از ساخت «چادر» و استقرار خودرو در این منطقه است.

چگونه از خرده شیشه نیزه درست کنیم؟

حدود هفت سال پیش، «کریس رسمیوسن[۶]» یکی از مدیران «آژانس ملی جغرافضای آمریکا[۷]» توانست سامانه‌ای را طراحی کند که قادر است اطلاعات خام جغرافضایی را با دیگر اطلاعات منبع‌آشکار ترکیب کند و مسیرهایی را ردیابی نماید که به صورت عادی توسط هوش مصنوعی یا دیگر سامانه‌های اطلاعاتی به دست نمی‌آیند[۸]. این پروژه با استقبال بسیار زیاد مسئولین اطلاعاتی آمریکا روبه‌رو شد و از سال ۲۰۱۷ به طور جدی در دستورکار آژانس ملی جغرافضای آمریکا قرار گرفت. در این پروژه، که امروز تحت عنوان «تیرلاین[۹]» شناخته می‌شود و اپلیکیشن موبایلی خودش را هم دارد[۱۰]، تحلیلگران از میان انبوهِ اطلاعاتِ منبع‌آشکار و، به طور ویژه، عکس‌های جغرافیایی که از ماهواره‌ها گرفته می‌شود و آزادانه در دسترس همه است، به گزارش‌هایی می‌رسند که تا حد قابل‌قبولی موثق هستند.

«کریس رسمیوسن» خالق «تیرلاین» است؛ شبکه‌ای که در آن با ترکیب داده‌های جغرافضایی و اطلاعات منبع‌آشکار، گزارش‌های به دست می‌آید که تا اندازه‌ای قابل‌راستی‌آزمایی است و مخاطب اصلی آن‌ها عموم مردم هستند. 

منابع مشرق تأیید کرده‌اند که کریس رسمیوسن، (۱۰ ژانویه‌ی ۲۰۲۲)، به عنوان رئیس بعدی آژانس ملی جغرافضای آمریکا معرفی شده، اما این انتصاب در سکوت مطلق و بدون توجه رسانه‌ها انجام گرفته است. به نظر می‌رسد پروژه‌ی تیرلاین به قدری حساس و راهبردی است که مسئولین اطلاعاتی آمریکا را مجاب کرده رسمیوسن را ترفیع رتبه دهند. این انتصاب پس از آن رخ داد که رسمیوسن تصمیم گرفت برخی از گزارش‌های مجموعه‌ی تحت امر خود را به صورت عمومی منتشر کند. در واقع، او معتقد است باید اطلاعات را تجاری‌سازی کرده و به مخاطب عام فروخت. فروش این اطلاعات به مخاطب عام به معنای آغاز جنگ اطلاعاتی علیه رقبای آمریکا در سطح منطقه است.

اپلیکیشن «تیرلاین» در فروشگاه «گوگل‌پلی» قابل‌نصب روی دستگاه‌های اندرویدی. این برنامه را «شبکه‌ی اجتماعی جاسوس‌های آمریکایی» توصیف می‌کنند. در این برنامه می‌توان به تبادل اطلاعات منبع‌آشکار پرداخت تا بر اساس این اطلاعات، گزارش‌های عمومی علیه دشمنان آمریکا نوشته شود.

اولین گزارش عمومی پروژه‌ی رسمیوسن درباره‌ی تأثیرات منفی زیست‌محیطی فعالیت‌های روسیه در حوزه‌ی استخراج معدن در «جمهوری آفریقای مرکزی» بود. مطابق این گزارش، سال ۲۰۱۸، یکی از شرکت‌های روسی طی قراردادی مسئول اکتشاف و استخراج طلا و الماس در آفریقای مرکزی شد. با مقایسه‌ی تصاویر ماهواره‌ای ابتدای این پروژه با تصاویر اخیر، به نظر می‌رسد در سه موضوع فرسایش خاک، آلودگی آب و جنگل‌زدایی اختلافات فاحشی پدید آمده است. در واقع، هدف این پروژه آن است که روسیه را به بی‌توجهی به مسائل زیست‌محیطی در آفریقا متهم کند و با عمومی کردنِ این انتقاد، جلوی نفوذ روسیه در آفریقا را بگیرد.

پایگاه اینترنتی «تیرلاین» وابسته به «آژانس ملی جغرافضای آمریکا»، با انتشار این تصاویر ماهواره‌ای و مقایسه‌ی منطقه‌ای در کشور «جمهوری آفریقای مرکزی» بین ۳۰ دسامبر ۲۰۱۴ (چپ) و ۱۲ جولای ۲۰۲۰، مدعی است فعالیت‌های یک شرکت روس در حوزه‌ی حفر معدن و استخراج طلا در این منطقه، موجب فرسایش خاک و دیگر تغییرات منفی اقلیمی شده است. 

این گزارش در حالی منتشر شد که توجه مردم جهان بیش‌ازپیش به مسائل زیست‌محیطی جلب شده بود. کنفرانس تغییرات اقلیمی گلاسکو که ماه نوامبر سال گذشته (۲۰۲۱) به همت سازمان ملل برگزار شد، شاهد حضور مسئولان بیش از صد کشور دنیا بود و عکس‌العمل جامعه‌ی جهانی نسبت به آن بسیار چشم‌گیر بود[۱۱]. کشورهای بسیاری، از جمله آن‌هایی که پیمان تغییرات اقلیمی پاریس ۲۰۲۰» را امضا کرده بودند، در این کنفرانس مجدداً بر جلوگیری از فرسایش خاک، آلودگی آب و جنگل‌زدایی تأکید کردند. به این ترتیب، انتشار گزارش آژانس ملی جغرافضای آمریکا، آن هم یک ماه پس از این کنفرانس مهم، عکس‌العملی تأثیرگذار در فضای رقابت میان روسیه و آمریکا قلمداد می‌شود. به عبارت دیگر، مسئولین طرح از اطلاعات خردی که به صورت منبع‌آشکار در اختیار همگان قرار داشت برای حمله به روسیه استفاده کرده بودند[۱۲].

شبکه‌ی فرانسوی «فرانس۲۴» ادعا می‌کند تصویر بالا هواپیمای مسافربری «توپولوف تو-۱۵۴ام» روسیه با شماره‌ی «آراِی-۸۵۰۴۲» (راست) را در فرودگاه «بانگوی» در پایتخت کشور «جمهوری آفریقای مرکزی» در تاریخ ۲ اکتبر ۲۰۲۱ نشان می‌دهد. فرانس۲۴ بر همین اساس مدعی است شرکت نظامی خصوصی روس «گروه واگنر» با این کشور آفریقایی رابطه دارد.

گزارش‌های‌ دیگری که تیرلاین منتشر کرده نیز هر یک اهداف متفاوتی را در نظر دارد. به عنوان مثال، در گزارش دیگری، کشور چین مورد حمله قرار گرفته است. در ابتدای این گزارش به خوانندگان یادآوری می‌شود که چین در ماه دسامبر سال ۲۰۲۰ در سازمان ملل متعهد شد تا سال ۲۰۳۰ تولید گازهای گلخانه‌ایش را کاهش دهد و مساحت جنگل‌های کشورش را نسبت به سال ۲۰۰۵ تا ۶ میلیارد متر مربع افزایش دهد. اما اطلاعاتی که این گزارش از داده‌های جغرافیایی و دیگر داده‌های آزاد به دست آورده، خلاف اطلاعاتی است که دولت چین به شکل عمومی منتشر کرده است. بر همین اساس، نویسندگان این گزارش احتمال می‌دهند که دولت چین داده‌سازی کرده است و این اتهام خود را به صورت پررنگ مورد تأکید قرار می‌دهند.

«آژانس جغرافضای آمریکا» با انتشار این تصویر در یکی از گزارش‌های خود، کشور چین را متهم به شانه خالی کردن از زیر تعهداتش مبنی بر افزایش جنگل‌زایی و آمارسازی در این‌باره کرده است. 

در عرف اطلاعاتی، این حجم از اطلاعات راهبردی و در عین حال متخاصمانه، تنها در فضای محرمانه و به عنوان ابزار فشار مورد استفاده قرار می‌گیرد. با این وجود، تکنیک رسمیوسن در عمومی‌سازی این اطلاعات حربه‌ی جدیدی است که ذهن عموم جامعه را هدف قرار داده است. رسمیوسن نسخه‌ی موبایلی این اطلاعات را نیز در سایت‌های مطرح قرار داده تا تعامل با مخاطب عام را به حداکثر برساند. این اولین بار است که تحلیل‌های اطلاعاتی و متخاصمانه در قالب نرم‌افزارهای موبایلی میان مردم پراکنده می‌شود و اصلاً بعید نیست که این نرم‌افزار محتوی بدافزارهایی باشد که گام بعدی پروژه‌ی اطلاعاتی آمریکا را تکمیل کنند.

تصویری از فضای داخلی نسخه‌ی آی‌اواس (iOS) اپلیکیشن «تیرلاین» (مختص دستگاه‌های اپل) که در آن توضیحاتی تحت این عنوان داده شده است: «چگونه اولین مطلبتان را در الگوی تیرلاین بسازید».

حال بازگردیم به تصویر بزرگ‌تری که سامانه‌ی اطلاعاتی آمریکا در سر دارد. اگر بخواهیم داده‌های خام جغرافضایی یا حتی اطلاعات منبع‌آشکار را به‌تنهایی مورد بررسی قرار دهیم، کشف ردپای اطلاعات راهبردی بسیار دشوار، و در صورت یافتن چنین اطلاعاتی، اصالت و راستی‌آزمایی آن‌ها بسیار سخت است. این همان بلایی است که بر سر فرانسه و هم‌پیمان‌هایش در کشور مالی آمد. در چنین شرایطی باید به محققین گفت در کجا و به چه چیزی بنگرند تا پاسخ‌های دقیق را بیابند. ضمناً باید از اهرم‌های اطلاعاتی دیگر استفاده کرد تا کسی نتواند خلاف اطلاعات به‌دست‌آمده را به اثبات برساند. چنین کاری نیازمند دسترسی به منابع امنیتی و غیرقابل‌دسترس است. بنابراین مشکل اصلی رسمیوسن در این پروژه، متقاعد کردن دیگر مسئولین اطلاعاتی آمریکا به این است که چه اطلاعاتی ارزشِ آزاد کردن دارد و چه اطلاعاتی را نمی‌توان آزاد کرد.

«کریس رسمیوسن» خالق «تیرلاین» معتقد است بزرگ‌ترین دغدغه‌ی پیش روی پروژه‌اش اختلاف‌نظر با افسران اطلاعاتی آمریکا بر سر این است که کدام اطلاعات را می‌توان فاش کرد و کدام اطلاعات هنوز جنبه‌ی محرمانه دارند

در واقع، بر خلاف آن‌چه در ظاهر به نظر می‌رسد، گزارش‌های آژانس ملی جغرافضای آمریکا به هیچ عنوان صرفاً مبتنی بر داده‌های منبع‌آشکار نیستند، بلکه این افسران اطلاعاتی آمریکا هستند که طراحی می‌کنند فاش کردن کدام اطلاعات نسبت به هجمه‌ای که علیه کشور هدف صورت می‌پذیرد، برایشان منفعت بیش‌تری دارد. این یعنی تبلیغاتی که درباره‌ی «منبع‌آشکار» بودن این ابزار صورت پذیرفته، تنها به معنای داشتن مخاطب عام است؛ وگرنه اطلاعاتی که در تهیه‌ی این گزارش‌ها استفاده شده در ابتدا به صورت کاملاً آزاد نبوده است. حال باید پرسید آیا همه‌ی سلاح‌های نظامی جهان، از جمله تسلیحات نرم یا سخت، چنین خاصیتی ندارند؟ آیا همه‌ی آن‌ها در خدمت یک جبهه نیستند؛ با این تفاوت که قدرت تخریب آن‌ها متکی بر عمومی بودن آن‌هاست؟