«آب» یعنی آبادی و آبادانی، آب یعنی زندگی و بدون آب که مایه حیات است زندگی میسر نیست؛ اما این روزها منابع آبی در همه کره خاکی دچار کمبود و مشکلات عدیده‌ای است. داده‌ها، آمار و اطلاعات درباره کمبود آب جهانی حاکی از خبرهای ناگواری است؛ چنانکه دو سوم از جمعیت جهان حداقل یک ماه از سال را در کمبود شدید آب سپری می‌کنند. حدود ۵۰۰ میلیون نفر در سراسر جهان در طول سال با کمبود شدید آب مواجه هستند و نیمی از بزرگ‌ترین شهرهای جهان، کمبود آب دارند.
شاید این سؤال به ذهن خطور کند که در مقیاس جهانی آب شیرین زیادی وجود دارد و باید پاسخ داد، با وجود آب شیرین به قدر کافی در مقیاس جهانی، به دلیل توزیع نابرابر آن، که با تغییرات آب و هوایی تشدید می‌شود، برخی مناطق، بسیار مرطوب و برخی بسیار خشک هستند؛ بنابراین، اگر روند فعلی ادامه یابد، پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۳۰، تقاضای آب ۴۰ درصد بیشتر از منابع موجود باشد؛ هر چند در مقطع فعلی، یعنی 2023 هم شرایط امیدوارکننده‌ای درباره منابع آبی وجود ندارد.
افق بدون آب!
گفته می‌شود کشورهای بسیاری، همچون چین، هند، پاکستان، ایران و مکزیک، تحت تأثیر جدی کمبود شدید منابع آب آشامیدنی و پیامدهای ناشی از آن بر سلامت انسان‌ها، به ویژه کودکان قرار دارند. در این میان، ایران به دلیل داشتن آب و هوای اغلب گرم و خشک و موقعیت خاص جغرافیایی با مشکلات جدی‌تری مواجه است. خشکسالی‌های مکرر در کنار بهره‌برداری بی‌رویه از منابع آب سطحی و زیرزمینی ازطریق شبکه بزرگ زیرساخت‌های هیدرولیکی و چاه‌های عمیق، وضعیت منابع آبی کشور را به حد بحرانی رسانده است.
از طرفی به دنبال صنعتی شدن بیش از پیش جهان، مصرف آب بیشتر و بیشتر شده تا جایی که به گفته پژوهشگران در چشم‌انداز 10 سال آینده تقاضا برای مصرف آب دو برابر ظرفیت کنونی خواهد شد و افزون بر نیاز آب در بخش صنعتی، مشکلات برای تأمین آب شرب بیش از پیش خواهد شد؛ بنابراین، لازم است برای بازچرخانی آب و راهکارهای مقابله تدابیر درستی اندیشیده شود.
دریا راهکاری برای نجات از بی‌آبی
به گفته کارشناسان و محققان حوزه آب، انتقال و شیرین‌سازی آب دریا یکی از اصلی‌ترین راهکارهای مطلوب مقابله با کم‌آبی و بی‌آبی به ویژه در ایران اسلامی به شمار می‌رود؛ راهکاری هر چند هزینه‌بر، اما مؤثر در کاهش ابر بحران بی‌آبی در چند سال آینده این کره خاکی.
انتقال آب دریا، از جمله طرح‌هایی به شمار می‌آید که بسیاری از کشورهای جهان، از جمله کشورهای همسایه ایران و جنوب خلیج‌فارس نیز به آن اقدام کرده‌اند. بنا به گفته مدیران وزارت نیرو، ایران حتی در این زمینه از بسیاری کشورهای همسایه خود عقب مانده است و میزان انتقال آب دریا و شیرین‌سازی آن در مقایسه با کشورهای همسایه حتی یک درصد از مجموع فعالیت‌های آنها را نیز شامل نمی‌شود. کارشناسان گران بودن اجرای طرح شیرین‌سازی آب دریا و چالش‌های زیست محیطی را، از جمله عواملی می‌دانند که سبب شده است این طرح تاکنون عقب بماند.
غیر از شیرین‌سازی طرح انتقال آب از دریای خزر، دریای عمان و خلیج‌فارس به فلات مرکزی دیگر راهکاری است که می‌تواند نقش مؤثری در مقابله با بی‌آبی ایفا کند. مسئله‌ای که هر چند پیش‌بینی‌های بسیاری برایش صورت گرفته، اما باز هم پای چالش‌ها و مشکلات زیست محیطی آن به میان می‌آورد.
از پیش‌بینی تا اجرا
با این حال، بر اساس پیش‌بینی‌های صورت گرفته در این طرح، 250 تا 500 میلیون متر مکعب آب در سال از دریای خزر و یک میلیون متر مکعب آب از دریای عمان و خلیج‌فارس، در راستای اجرای این فرآیند انتقال خواهد یافت. مطالعات مربوط به انتقال آب دریا در قالب طرح مطالعه تأمین و انتقال آب از خلیج‌فارس و دریای عمان به مرکز فلات ایران، نشان می‌دهد در افق سال 1425، در تأمین نیاز آبی صنایع این استان‌ها با استفاده از منابع آب متعارف درون سرزمینی، معادل 900 میلیون مترمکعب کسری وجود خواهد داشت که تأمین آن از آب نمک‌زدایی شده دریا برنامه‌ریزی شده است؛ اما شاید به جای انتقال آب برای استفاده در صنایع، بهتر باشد صنایع و تأسیسات در نواحی نزدیک آب دریاها استقرار یابند.
به باور برخی کارشناسان، استقرار صنایع در نواحی مانند دریا و دیگر منابع آبی به عنوان راهکار اولیه خوب است، اما برای صنایعی که دیگر امکان جابه‌جایی ندارند، انتقال آب به دلیل همان چالش‌های زیست محیطی که پیش از این به آن اشاره شد، چندان مطلوب نباشد. با این حال، قرار گرفتن ایران در منطقه‌ای خشک و نیمه خشک و پراکندگی جغرافیایی و جمعیتی نامتوازن، کشور را ناچار به اجرای انتقال آب دریا از مناطق پربهره به مناطق کم برخوردار کرده است.
راهکاری به نام صرفه‌جویی
هر چند راهکارهای سخت و آسان بسیاری برای مقابله با کم‌آبی و بی‌آبی وجود دارد؛ اما مهم‌ترین مسئله بهره‌برداری از آب به شکل معقول و مناسب است. هر چند آب دریا را شیرین‌سازی کرده یا به فلات مرکزی و نقاط بی‌آب کشور منتقل کنیم؛ ولی مردم راهکارهای استفاده بهینه از آب را ندانند یا جلوی هدر رفت آب در بخش خانگی، صنعت و کشاورزی گرفته نشود و محصولات آب‌بر به جای تولید، وارد کشور نشود؛ باز هم به همان مسیری خواهیم رسید که امروز رسیده‌ایم.
بارورسازی ابرها، شیرین‌سازی و نمک‌زدایی از آب دریا، انتقال آب دریا، حفر چاه‌های بیشتر، مهار سیلاب‌ها و هزاران هزار راه دیگر تنها در شرایطی به نتایج مطلوب در افق آینده این کره خاکی منجر می‌شود که مردم در مصرف آب رعایت اعتدال را به خرج داده و از اسراف آن جلوگیری کنند.
