کابوس اردوغان/ رمزگشایی از شکست حزب عدالت و توسعه در انتخابات اخیر

شهروندان ترکیه در جریان انتخابات محلی که در جریان آن مخالفان رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری مشارکت گسترده‌ای داشتند، توانستند بزرگترین ضربه انتخاباتی خود را به او و حزبش وارد کنند. رئیس جمهور ترکیه و همراهانش در حزب عدالت و توسعه نه تنها موفق به بازپس گیری کرسی‌های شهرداری در سه شهر اصلی این کشور (انکارا، استانبول و ازمیر) نشدند، بلکه در برخی شهر‌های دیگر نیز کرسی‌های شورای شهر و شهرداری‌ها را واگذار کردند. این سنگین‌ترین شکست حزب عدالت و توسعه طی دو دهه اخیر محسوب می‌شود. برخی تحلیلگران، از این شکست به عنوان نقطه آشکارساز گذار به دوران پسااردوغان یاد می‌کنند. موضوعی که رئیس جمهور ترکیه را آزار می‌دهد، استمرار این روند و تبدیل شدن آن به یک روال قابل پیش بینی است! طی سال‌های گذشته و اخیر بسیاری از استراتژیست‌های حزب عدالت و توسعه به اردوغان در خصوص تغییر موازنه قدرت در ترکیه به سود مخالفان وی هشدار داده بودند. با این حال چنین هشدار‌هایی از سوی رئیس جمهور ترکیه جدی گرفته نشد. جدایی برخی اعضای تاثیرگذار حزب عدالت و توسعه مانند احمد داوود اوغلو، عبدالله گل و علی باباجان نیز در شکل گیری روند مخالفت با اردوغان در ترکیه موثر بود. آنچه اکنون بیش از هر زمان دیگری خودنمایی می‌کند، تمایل شهروندان ترکیه‌ای مبنی بر تغییرات اساسی در کشورشان است. قطعا اردوغان به عنوان نماد وضعیت موجود، در چنین فضایی بیشتر مورد چالش قرار خواهد گرفت. او چندی پیش وعده داده بود که از قدرت کناره گیری خواهد کرد، اما بسیاری از رسانه‌های ترکیه‌ای چنین اظهاراتی را تبلیغاتی و برگرفته از سیاست همیشگی وی خواندند. قطعا رئیس جمهور ترکیه، تمایل زیادی نسبت به بقای ابدی در راس معادلات سیاسی و اجرایی کشورش دارد و این موضوع را طی دودهه اخیر نیز به اثبات رسانده است. اما انتخابات اخیر، بسیاری از محاسبات و پیش فرض‌های ذهنی اردوغان و همراهانش را بر هم زده است. از بین رفتن پایگاه رای مردمی اردوغان در شهر‌های اصلی و حتی برخی شهر‌های کوچک‌تر که قبلا پیروزی حزب عدالت و توسعه در آن‌ها تضمین شده بود، زنگ خطر را با شدیدترین صدای ممکن برای حزب حاکم ترکیه به صدا در آورده و اردوغان را نیز از حملات پنهان و آشکار هم حزبی هایش بی نصیب نخواهد گذاشت. دوران جدیدی در آنکارا آغاز شده که قطعا اردوغان دیگر نمی‌تواند ترسیم کننده و تعیین کننده آن باشد.

نتایج انتخابات چه می‌گوید؟
بدون شک یکی از آوردگاه‌های مهم انتخابات اخیر در ترکیه، استانبول بود. شهری که سکان آن طی سال‌های اخیر در دستان اکرم امام اوغلو (شهردار استانبول) بود. حزب عدالت و توسعه، مدعی شده بود که در انتخابات اخیر معادلات شهری در استانبول را تغییر داده و امام اوغلو را شکست خواهد داد.. شمارش آرا نشان داد که اکرم امام‌اوغلو از حزب «جمهوری‌خواه خلق» بار دیگر از سوی ساکنان استانبول به عنوان شهردار بزرگترین شهر ترکیه برگزیده شده است؛ آرای ریخته شده به نفع او در صندوق‌های رای ۱۰ درصد بیشتر از آرای رقیبش از حزب حاکم «عدالت و توسعه» بود.

دیگر نامزد حزب «جمهوری‌خواه خلق» یعنی منصور یاواش نیز توانست شهرداری آنکارا را حفظ کند و در انتخابات شهرداری ۱۵ شهر دیگر در سراسر کشور نیز به پیروزی برسد. نتایج این انتخابات، بدترین شکست برای اردوغان و حزب حاکم «عدالت و توسعه» در بیش از دو دهه اخیر محسوب می‌شود و می‌تواند نشان دهنده تغییر در چشم انداز سیاسی کشور ترکیه باشد. افزایش حمایت‌های مردمی از حزب اسلامگرای «رفاه نوین» که موضعی صریح‌تر از اردوغان علیه اسرائیل دارد نیز باعث شد که از میزان حمایت‌ها از حزب «عدالت و توسعه» کاسته شود.

نقطه عطف یا نقطه آسیب؟
اردوغان در جریان یک سخنرانی که در پایان شب ایراد شد، این نتیجه را یک «نقطه عطف» خواند. او خطاب به جمعیتی که در مقر حزب «عدالت و توسعه» در آنکارا جمع شده بودند، گفت که ائتلاف او «صدرنشینی» را در سراسر کشور از دست داده است و قول داد که اقداماتی را برای پاسخگویی به پیام رای دهندگان انجام دهد. او گفت: «اگر اشتباهی مرتکب شدیم، آن را در سال‌های آینده برطرف می‌کنیم. اگر چیزی کم داریم، آن را تکمیل می‌کنیم.»

از نظر تحلیلگران، نتایج به دست آمده برای اردوغان و حزب «عدالت و توسعه» بدتر از آن چیزی بوده است که پیش از این نظرسنجی‌ها با توجه به تورم فزاینده ترکیه و نارضایتی رای دهندگان پیش بینی می‌کردند. در مکان دیگری در آنکارا نیز هزاران نفر برای سخنرانی منصور یاواش، شهردار آنکارا از حزب «جمهوری‌خواه خلق» تجمع کردند.

رقیب اردوغان در انتخابات ریاست جمهوری؟
اکرم امام‌اوغلو، تاجر سابق و ۵۳ ساله که در سال ۲۰۰۸ میلادی وارد عرصه سیاست شد و گمان می‌رود نامزد احتمالی انتخابات ریاست جمهوری آینده ترکیه باشد نیز گفت: «امشب ۱۶ میلیون شهروند استانبول پیام مهمی را هم به رقبای ما و هم به رئیس جمهور ارسال کردند.»

از نظر مرت ارسلانالپ، استادیار علوم سیاسی در دانشگاه بوغازیچی استانبول این «سخت‌ترین شکست انتخاباتی» اردوغان از زمان رسیدن به قدرت در سال ۲۰۰۲ میلادی بوده است.

او می‌گوید: «امام‌اوغلو نشان داد که می‌تواند شکاف‌های عمیق اجتماعی‌-سیاسی که رأی‌دهندگان مخالف ترکیه را تعریف می‌کند، پر کند. این او را به رقابتی‌ترین رقیب سیاسی رژیم اردوغان تبدیل می‌کند.»

وضعیت احزاب پس از شمارش آراء
شمارش ۹۲.۹۲ درصدآرای ریخته شده در صندوق‌های شهر استانبول نشان داد که امام اوغلو ۵۰.۹۲ درصد از آراء و مورات کوروم، وزیر پیشین دولت ملی اردوغان ۴۰.۰۵ درصد از آراء را به دست آورده‌اند. حزب «عدالت و توسعه» و متحدان اصلی آن همچنین مجبور شدند از مقام شهرداری در ۱۹ شهر کلیدی دیگر از جمله شهر‌های بزرگ بورسا و بالیکسیر در شمال غربی دست بکشند. در مجموع نیز حزب «جمهوری‌خواه خلق» با کسب تقریباً ۱ درصد آرا بیشتر از سایر احزاب، برای اولین بار در ۳۵ سال گذشته، حزب پیشتاز این انتخابات شد. از نظر تحلیلگران، فشار‌های اقتصادی از جمله تورم حدودا ۷۰ درصدی ترکیه همچنین کاهش رشد اقتصادی ناشی از یک رژیم سختگیرانه پولی باعث شد که رای دهندگان ترکیه حزب «عدالت و توسعه» را تنبیه کنند. درهر حال، اقتصاد عامل تعیین کننده در انتخابات اخیر بود. مردم ترکیه خواستار تغییر بودند و این موضوع را پای صندوق‌های رای نشان دادند.