سؤالی که با توجه به یادداشت‌های پیشین حالا لازم است پاسخ داده شود، این است که به راستی راهکار امام خمینی(ره) برای تشخیص مصلحت نظام و مصلحت اسلام چیست؟
راهکار نخست امام خمینی(ره)، تأسیس مجمع تشخیص مصلحت نظام بود. تا پیش از بازنگری در قانون اساسی در جمهوری اسلامی ایران، در هیچ یک از اصول قانون، نامی از مصلحت نظام مشاهده نمی‌کنیم. تصور بر این بود که با احکام موجود در فقه می‌توان بدون هیچ دغدغه‌ای، مصلحت نظام و مردم را تأمین کرد و لذا به مصلحت‌اندیشی نیازی نیست؛ اما به تدریج نمایندگان مجلس شورای اسلامی با مواردی مواجه شدند که احکام اولیه برای حل آن موارد کافی نبود و با وجود مجلس و شورای نگهبان، جریان قانون‌گذاری به مشکل برخورد می‌کرد.
این وضعیت حاکی از یک خلأ در ساختار قانون‌گذاری جمهوری اسلامی بود که باید حل می‌شد؛ به همین دلیل سران نظام، همچون آیت‌الله خامنه‌ای، موسوی‌اردبیلی، سیداحمد خمینی، هاشمی‌رفسنجانی و میرحسین‌موسوی نامه مهمی به امام خمینی(ره) نوشتند و از ایشان خواستند با توجه به معطل ماندن امور و نیاز فوری کشور به تصمیم‌گیری برای اداره کشور، برای این مشکل راه حلی ارائه دهد. امام خمینی(ره) در پاسخ به درخواست آنها، مجمع تشخیص مصلحت را تأسیس کردند و به این ترتیب مجمع تشخیص مصلحت نظام به عنوان بازوی مشورتی ولی فقیه در تشخیص مصلحت تشکیل شد. توجه به این نکته ضروری است که تلقی نویسندگان نامه به امام خمینی(ره) این بود که در مراحل اختلاف نظر میان مجلس و شورای نگهبان و به بن‌بست رسیدن مذاکرات بین این دو نهاد قانونی، به اعمال حکم حکومتی از سوی ولی فقیه نیاز است؛ اما امام خمینی(ره) در پاسخ نامه، به این نکته اشاره می‌کنند که پس از طی شدن مراحل مذکور در روند تصویب قانون زیر نظر کارشناسان، نیازی به حکم حکومتی و نیز تأسیس نهاد دیگری، همچون مجمع تشخیص مصلحت نظام نیست و لذا تأسیس این نهاد را به منظور رعایت «احتیاط بیشتر» قبول می‌کند. در هر صورت با تأسیس این نهاد، بخش مهمی از تشخیص مصلحت به عهده خرد جمعی نهاده شد و این گونه می‌توان ادعا کرد اصل این نهاد، تبلور اعتماد به خرد جمعی حتی در تشخیص موضوع حکم حکومتی است که صدور آن در وهله اول به عهده ولی فقیه است؛ در واقع ولی فقیه در جمهوری اسلامی، یک بازوی مشورتی قوی و متشکل از متخصصان و خبرگان و کارشناسان را با عنوان مجمع تشخیص مصلحت تأسیس کرده است؛ اما اینکه «ضوابطی که باید مجمع تشخیص مصلحت نظام هنگام مصلحت‌سنجی مد نظر قرار دهند، چیست؟» در آینده بحث خواهد شد.
