پاسخ وزیر علوم به اختلاف‌نظرها در مورد مفهوم «مرجعیت علمی»

چندی پیش وزیر علوم، تحقیقات و فناوری در دهمین دوره مراسم گرامیداشت ابوریحان بیرونی و تجلیل از پژوهشگران جوان برجسته رشته‌های علوم پایه کشور در فرهنگستان علوم، به تفاوت رویکرد نسبت به «مرجعیت علمی» اشاره کرد و گفت: در وزارت علوم و شورای عالی انقلاب فرهنگی با این مشکل مواجه هستیم که در زیرنظام‌های مختلف آموزشی سلایق مختلفی وجود دارد و نوع نگاه آن‌ها به مرجعیت علمی متفاوت است.

چرا برخی نمی‌خواهند شاخص‌های مرجعیت علمی را بپذیرند؟

وی خاطر نشان کرد: به همین دلیل در برخی موارد برای جا انداختن مفهوم مرجعیت علمی با مشکل مواجه هستیم. برخی نمی‌خواهند مرجعیت علمی را با سبک و سیاقی که در علوم طبیعی مرسوم است، بپذیرند.

بر همین اساس وزیر علوم از رییس فرهنگستان علوم خواست که در فرهنگستان تعریف کاملی از مرجعیت علمی و شاخص‌های آن ارائه دهند.

مفهوم «مرجعیت علمی» نخستین بار در سال ۱۳۸۴ توسط مقام معظم رهبری عنوان شد و در سال‌های اخیر این مفهوم در موقعیت‌های مختلف مورد تاکید ایشان بوده است. همچنین این مفهوم در سال‌های اخیر در اسناد بالادستی کشور از جمله سند چشم‌انداز جمهوری اسلامی ایران در افق ۱۴۰۲، سیاست‌های کلّی علم و فناوری، نقشه جامع علمی کشور، سند تحول دولت سیزدهم و … نیز مورد توجه قرار داشته است.

سال گذشته نیز نخستین همایش ملی مرجعیت علمی به درخواست دفتر حفظ و نشر آثار مقام معظم رهبری توسط معاونت پژوهشی وزارت علوم و مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور برگزار شد. با توجه به مباحث مطرح‌شده در این همایش و ضرورت این موضوع اندیشکده مرجعیت علمی در مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور با هدف پیگیری موضوعات همایش‌ها و فعالیت‌های مختلف تبیینی، ترویجی و پژوهشی تشکیل شد.

در این مدت صحبت‌های متفاوت و گاه متضاد در مورد مرجعیت علمی مطرح شده است و علی‌رغم تلاش‌های انجام شده برای مشخص کردن ابعاد مختلف و شاخص‌های مرجعیت علمی، هنوز رویکرد واحدی در مورد مفهوم مرجعیت علمی وجود ندارد.

بر همین اساس ما در گفتگو با وزیر علوم، تحقیقات و فناوری به اختلاف‌نظرها در مورد شاخص‌های مرجعیت علمی و شاخص‌های مرجعیت علمی پرداختیم.

دکتر محمدعلی زلفی‌گل در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به استفاده از دانش «علم‌سنجی» برای شاخص‌های مرجعیت علمی گفت: علم‌سنجی در دنیا یک رشته شناخته‌شده، پذیرفته‌شده و گران‌قیمت در دنیا است. مثل هر علم دیگری اصول و قواعد خاص خودش را دارد و ما نمی‌توانیم منکر آن شویم.

استفاده از علم‌سنجی برای تعیین شاخص‌های مرجعیت علمی

وی تاکید کرد: شاخص‌های مرجعیت علمی را دانش علم‌سنجی مشخص کرده است و ما می‌توانیم از آن‌ها استفاده کنیم و با توجه به فرهنگ و دیدگاه خودمان آن‌ها را بومی کنیم.

وزیر علوم خاطر نشان کرد: برای مثال؛ در علم‌سنجی میزان انتشار مقاله، تعداد ارجاعات شاخص هستند و در کشور ما عنوان می‌کنند که ما مقاله‌ای مد نظر داریم که در راستای نیازهای جامعه باشد. بنابراین ما می‌توانیم برای مقالاتی که صرفاً بنیادی هستند، یک امتیاز قائل شویم و برای مقالاتی که مورد نیاز کشور هستند، امتیاز دو برابر در نظر بگیریم و اگر منجر به فناوری شوند، سه برابر امتیاز قائل شویم.

وی با بیان این‌که ما نمی‌توانیم علوم بنیادی را نادیده بگیریم، ادامه داد: در رشته‌هایی مثل ریاضی، فیزیک و ... کار علمی انجام می‌دهند، فرمول جدید کشف می‌کنند، جانور، گیاه یا مولکول جدید کشف می‌کنند؛ نمی‌توانیم به آن‌ها بگوییم این کشفیات به چه دردی می‌خورد. چراکه نتایج علوم بنیادی ممکن است سال‌ها بعد مشخص شود.

برون‌دادهای علوم مختلف را به رسمیت بشناسیم

زلفی‌گل ضمن تاکید بر تفاوت‌های بین علوم بنیادی، کاربردی و توسعه‌ای گفت: باید برون‌دادهای هر یک از این علوم را به رسمیت بشناسیم و ظرفیت‌های تحقیقاتی کشور را به گونه‌ای مدیریت کنیم که توازن بین این‌ها برقرار باشد.

وزیر علوم در مورد اختلاف‌نظرها در مورد شاخص‌های مرجعیت علمی گفت: واقعیت این است که اگر منطق را بپذیریم، اختلاف‌نظرها کم می‌شود. همه اختلاف‌نظرها به این دلیل است که برخی از ما آگاهی کامل نداریم. همچنین بسیاری از انتقادات به دلیل دلسوزی است. چرا که افراد منتقد افراد دلسوزی هستند؛ ولی باید به جایی برسیم که اختلاف نظرها را بتوانیم با هم جمع کنیم.

وی افزود: همواره سوال می‌شود که «علم بهتر است یا ثروت؟» من در پاسخ به این افراد می‌گویم «پدر بهتر است یا مادر؟» این‌ها موضوعاتی هستند که با هم قابل جمع‌اند. بنابراین هم علم خوب است و هم فناوری.