چرخش راهبردی اتحادیه عرب نسبت به حزب‌الله

 حسام زکی، دستیار دبیرکل اتحادیه عرب ماه گذشته اظهاراتی درباره خارج کردن جنبش حزب‌الله لبنان از لیست گروه‌های تروریستی این اتحادیه بیان کرد. فارغ از آنکه این سازمان منطقه‌ای، حزب‌الله را از لیست گروه‌های تروریستی خارج کند یا خیر، این اظهارات حاکی از تحولاتی مهم در منطقه خاورمیانه است، زیرا جنگ غزه دهمین ماه خود را می گذراند و دولتمردان عرب سخت نگران جنگ بالقوه اسرائیل و لبنان هستند.

مطرح شدن پیشنهاد حذف حزب‌الله از لیست گروه‌های تروریستی اتحادیه عرب در ادامه دو تحول عمده و کلیدی منطقه؛ یعنی تغییر در روابط ایران و کشورهای عرب و فشار افکار عمومی بر دولت‌های عربی به دنبال جنگ غزه شکل می‌گیرد.

مارس 2016 شورای همکاری خلیج فارس، حزب‌الله را در لیست سازمان‌های تروریستی قرار داد و کمتر از 10 روز اتحادیه عرب از این تصمیم پیروی کرد. دو ماه قبل از این تصمیم، عربستان سعودی و بحرین روابط دیپلماتیک خود را با تهران به طور کامل قطع کرده بودند و امارات روابط با تهران را کاهش داده بود. اما تنش‌زدایی عربستان سعودی و ایران و بهبود روابط ایران با دیگر کشورهای عربی ازجمله بحرین، مصر، کویت، سودان، تونس و امارات، زمینه کاهش تنش میان دولت‌های عربی و حزب‌الله را فراهم کرده است.

در همین راستا تعاملاتی میان برخی کشورهای شورای همکاری خلیج فارس و حزب الله شکل گرفته است. ماه می سفیر عربستان سعودی در لبنان و رئیس روابط عربی و بین‌الملل حزب‌الله در مراسمی که پس از درگذشت (آیت‌الله) ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور ایران برگزار شد، در سفارت ایران در بیروت دیدار کردند. ماه مارس نیز وفیق صفا، از مقام های بلندپایه حزب‌الله لبنان سفر مهمی به امارات متحده عربی انجام داد.

کریم بیطار، استاد روابط بین‌الملل دانشگاه سنت جوزف لبنان، انعطاف و ملایم شدن موضع اتحادیه عرب در قبال حزب‌الله را نتیجه تنش‌زدایی میان تهران و ریاض و پیوستن مجدد سوریه به اتحادیه عرب می‌داند و معتقد است: بسیاری از کشورهای منطقه فکر می‌کنند حزب‌الله بازیگری است که نمی‌توانند به سادگی آن را کنار بگذارند و باید با آن گفت وگو کنند.

نگاه افکار عمومی جهان عرب در این زمینه حائز اهمیت و با ادامه جنگ وحشیانه اسرائیل علیه غزه، نگاه مردم جهان عرب به گروه‌های محور مقاومت به رهبری ایران تغییر اساسی کرده است. به عنوان نمونه، نظرسنجی‌ا‌ی که اواخر سال گذشته انجام شد، نشان داد، در چند ماه نخست جنگ غزه، وجهه جنبش حماس نزد مردم عربستان سعودی به طور قابل توجهی بهبود یافته است.

جنگ غزه به بهبود جایگاه حزب‌الله میان جوامع عرب کمک کرده و این درحالی است که بسیاری از اعراب خلیج فارس و دیگر نقاط منطقه، به دلیل چالش های دهه گذشته، نسبت به این سازمان نگاه منفی داشتند.

با وجود این، کشورهای خلیج فارس نمی‌توانند نسبت به چشم‌انداز تغییرات ژئوپلیتیک و تغییر افکار عمومی عرب پس از حمله هفتم اکتبر حماس به اسرائیل، بی‌توجه باشند. گرچه نقش حزب‌الله در جنگ سوریه و اقدامات این گروه در سیاست داخلی لبنان به ایجاد احساسات منفی نسبت به این گروه در جهان عرب منجر، ولی از هفتم اکتبر برانگیخته شدن احساسات مردم در همدردی با فلسطینیان باعث شد با تمام جنبش‌های منطقه که حامی فلسطین‌اند، احساس همدلی داشته باشند که این دستاورد مهمی برای محور مقاومت بود.

البته رقابت میان کشورهای عربی و موقعیت قاهره در اتحادیه عرب دو موضوعی است که در درک تحولات اخیر باید مد نظر گرفته شود. مصر در تلاش است بخشی از نفوذش را در جهان عرب در دهه‌های پیش احیا کند و در این راستا می‌کوشد از ایفای نقش رهبری در منطقه به وسیله برخی کشورهای شورای همکاری خلیج فارس جلوگیری کند.

تلاش قاهره برای تعامل با حزب‌الله بخشی از تلاش عبدالفتاح السیسی، رئیس جمهور مصر برای کاهش تنش میان کشورهای عربی و ایران در شرایطی است که تمام منطقه نگران جنگ تمام عیار میان حزب‌الله و اسرائیل هستند؛ جنگی که می‌تواند چند قاره را درگیر کند و به چالش‌های امنیتی و اقتصادی مصر در بحبوحه جنگ غزه در همسایگی  مصر و ناامنی در دریای سرخ بیفزاید.

به هر ترتیب، عادی‌سازی روابط ریاض با دولت بشار اسد، رئیس جمهور سوریه و بازگشت دمشق به اتحادیه عرب در سال 2023 پیروزی بزرگی برای تهران بود. خروج حزب‌الله از لیست گروه‌های تروریستی اتحادیه عرب نیز پیروزی دیگری برای تهران خواهد بود. این اتفاق به تهران نشان خواهد داد راهبرد سیاست خارجی دیپلماسی همسایگی صحیح بوده است.

خروج حزب‌الله از لیست گروه‌های تروریستی در صورت تحقق، در ادامه دور شدن عربستان سعودی و دیگر کشورهای عربی از مواضع تند و ضد ایرانی واشنگتن خواهد بود. دولت‌های منطقه به تدریج بیشتر واقعیت جمهوری اسلامی را می پذیرند، خود را با آن سازگار می‌کنند و به دنبال یافتن زمینه‌های همکاری با تهران برمی‌آیند. این همان سیاستی است که باراک اوباما، رئیس جمهور وقت آمریکا در سال 2016 از کشورهای عرب منطقه می‌خواست.

از منظر واشنگتن، سیگنال اتحادیه عرب درباره حزب‌الله نشانه کاهش حمایت منطقه‌ای از سیاست‌های آمریکاست. با توجه به اینکه عربستان سعودی به دنبال صلحی پایدار با حوثی‌ها و در عین حال از پیوستن کامل سوریه به اتحادیه عرب حمایت کرده، آمریکا از تمایل نداشتن ریاض و دیگر کشورهای عرب در همراهی با سیاست‌های این کشور در مقابله با ایران، ناامید شده است.

کشورهای خلیج فارس تمایل پیدا کرده‌اند مسیر سیاست خارجی خود را بدون تبعیت و دستور گرفتن از واشنگتن ترسیم کنند، تنوع اقتصادی و توسعه کشورهای خود را در دستور کار قرار دهند و برای تحقق اهداف بلندمدت خود، در منطقه ثبات برقرار کنند. این اهداف به معنی یافتن راهی برای همزیستی مسالمت‌آمیز با جمهوری اسلامی ایران و متحدانش ازجمله حزب‌الله است و نشان می‌دهد چرا اتحادیه عرب می‌خواهد با حزب‌الله به عنوان بازیگر سیاسی مشروع در لبنان رفتار کند.