می‌دانیم که دولت ایران در هفت، هشت سال گذشته با بحران‌های متعدد مسدودسازی دسترسی به رسانه‌‌های اجتماعی (از 97 تاکنون)،‌ سیل گسترده شمال و جنوب کشور در نوروز 98، ناآرامی‌های آبان 98‌ و سقوط هواپیمای اوکراینی در دی‌ماه 98، بحران کرونا در 99 تا 1400، ناآرامی‌های سال 1401و هک سامانه‌های سوخت‌گیری (بنزین) کشور و شهرداری تهران در سال 1402 و سقوط هلیکوپتر حامل رئیس‌جمهور و همراهان در 1403 مواجه بوده است. به این فهرست، حوادث تلخ دارای قربانیان بی‌گناه نظیر ریزش ساختمان پلاسکو سال ‌1395‌ و متروپل‌ 1401‌، زلزله کرمانشاه (1386) و انفجار معدن طبس (1403) و نظایر آن را نیز اضافه کنید. می‌توان اذعان کرد که سه دولت مستقر در این دوران، در برابر این بحران‌ها کم‌و‌بیش کارنامه موفقی نداشته‌اند. نتایج مطالعه ما نشان داد که حداقل سه عامل کلان‌ شکست دولت‌های ما در برابر بحران‌ها، «بی‌اعتمادی اجتماعی تدریجی و انباشتی به کارآمدی و توان حکمرانی در مدیریت بحران»، «انکار، عادی‌انگاری و کوچک‌نمایی بحران از سوی دولت‌ها» و «کاهش ظرفیت تصمیم‌گیری و فقدان پاسخ بهنگام و مؤثر به بحران» بوده‌اند و هرکدام از این سه عامل از عوامل فرعی‌تری سرچشمه می‌گیرند.

یکی از دلایل بی‌اعتمادی اجتماعی به دولت‌ها در برابر بحران‌ها، ناشی از بی‌اعتمادی به عملکرد و کارآمدی نظام مدیریتی در بحران‌های مزمن، به‌ویژه در چند سال اخیر (‌سیل، زلزله و ناآرامی‌های سیاسی و اقتصادی) بود. به این معنا که جامعه خسته از تکرار بحران‌ها، نسبت به کارآمدی و اثربخشی دولت در حل و پاسخ مؤثر به بحران‌ها بی‌اعتماد شده است. نکته دیگر، کاهش ضریب نفوذ اجتماعی دولت و ناتوانی آن در شفافیت، مسئولیت‌پذیری و اقناع عمومی است. شفافیت، مسئولیت‌پذیری و سخن‌گفتن درباره واقعیت‌ها، هرچند تلخ و ناخوشایند باشد، بیشتر از ابهام، انکار و سخنان دوپهلو‌ی آرامش‌بخش، اعتمادزا است. امری که دولت در شرایط بحران از آن گریزان است. انگار در ایران نارکارآمدی دولت در حل بحران‌ها به یک امر تاریخی تبدیل شده است. شفافیت خبری و اطلاع‌رسانی وجود ندارد، دولت از مردم دلجویی نمی‌کند، فرد مسئول‌ برکنار نمی‌شود و استعفا نمی‌دهد. این امر موجب بی‌اعتمادی مردم به توان حل مسئله و بحران توسط دولت می‌شود. در‌واقع بر اثر وقوع رویدادهای تلخ و فاجعه‌بار و کتمان و پرده‌پوشی در بحران‌ها، دولت نمی‌تواند جامعه را اقناع کند و هر‌چه‌ می‌گوید، مردم کاملا برعکس آن برداشت و عمل می‌کنند.

یکی دیگر از ‌دلایل شکست دولت‌های ما در مواجهه با بحران‌ها، کاهش توان تصمیم‌گیری، اقدام و پاسخ بهنگام و مؤثر دولت به بحران‌ها‌ست که ناشی از فقدان یک برنامه واحد، هماهنگ و فراگیر ملی، فقدان پاسخ سریع به بحران و ارائه پاسخ با تأخیر و مردد به بحران و تقلیل توان و ظرفیت مادی و عملیاتی و اجرائی دولت برای حل و مدیریت بحران‌ و هراس حکمرانی از گرفتن تصمیم‌های سخت در زمان طلایی بحران است. ناتوانی، ضعف و هراس دولت در مدیریت بحران، از اتخاذ تصمیم‌های سخت در زمان طلایی بحران (مثلا در دوره کرونا، قرنطینه شهرها) بود که به صورت مستقیم بر اعتماد اجتماعی به متولیان در مورد دلیل عدم تصمیم به‌موقع بحران تأثیر گذاشت. به نظر می‌رسد ‌این هراس از تصمیم‌گیری ناشی از مصلحت‌اندیشی سیاسی و اقتصادی ایدئولوژیک در ایران، به‌ویژه در عدم قرنطینه شهرهای قم و ایجاد محدودیت‌های کرونایی در مراسم‌ مذهبی بود. همچنین رئیس دولت وقت، عملا در سخنرانی‌های پس از پایان جلسه ستاد ملی کرونا می‌گفت‌ «نمی‌توانیم‌ محدودیت‌های کرونایی را اعمال کنیم، اینها توطئه دشمنان ماست که با هراس از کرونا، کشور را به تعطیلی بکشند‌». در‌واقع نمی‌گفتند که به دلیل مشکلات اقتصادی و ناتوانی مالی نمی‌توانیم از کسب‌وکارها و خانواده‌های آسیب‌دیده حمایت کافی انجام دهیم و موضوع ضرورت محدودیت‌های کرونایی و قرنطینه را توطئه خارجی‌ها برای تعطیلی کشور القا می‌کردند.

باید بپذیریم که بحران‌ها رخ می‌دهند، اما نحوه مواجهه با آنها و حل آنها اهمیت دارد. ‌یکی از بازیگران مهم در مدیریت بحران در هر کشوری، دولت و نظام حکمرانی آن است و برای کنشگری واقعی در حل بحران و جلوگیری از تکرار سیاست‌های اشتباه در مواجهه با بحران، باید‌ روی «برنامه ملی مواجهه با ریسک و بحران» در ابعاد طبیعی، غیرطبیعی و ترکیبی آن کار کنیم و آمادگی برنامه‌ای، عملیاتی و رسانه‌ای مواجهه و پاسخ درست و بهنگام را پیدا کنیم تا هم به پیشگیری از خسارت‌های ملی انسانی، اقتصادی و زیست‌محیطی ناشی از بحران‌ها کمک کرد، هم به اقدام‌ها و تعهدات جبران آن خسارت‌ها پرداخت و هم بتوان به بازسازی اعتماد اجتماعی نهادی برای متولیان مدیریت بحران به‌ویژه دولت و رسانه‌ها کمک کرد.

مصطفی غنی زاده 

تحلیلی بر ۷ اکتبر بعد سنوار

محسن زنگنه
یحیی سنوار، فرمانده بزرگ حماس هم رفت. او که به ادعای بسیاری، از طراحان اصلی عملیات ۷ اکتبر ۲۰۲۳ بود. عملیاتی که تاریخ مبارزات مردم فلسطین را به قبل و بعد ۷ اکتبر تقسیم نمود و مبداء تحولی بزرگ و آغازی بر پایان راه رژیم صهیونیستی گردید.
در میانه مسیر یک سال گذشته و در زمانی که ساختمان‌های محلات غزه یکی پس از دیگری فرو می‌ریخت و رسانه‌ها تصویر هزاران زن و کودک و پیر و جوان قتل عام شده را نشان می‌دادند یا آن روز که هنیه و بعد سید حسن نصرالله به دست رژیم، ترور گردیدند، برخی دست به قلم بردند و تحلیل نمودند که «۷ اکتبر ضرورتی نداشت، آورده‌ای هم نداشت، یک اقدام بدون برنامه بود، آمران و عاملان آن پسا طوفان‌الاقصی را پیش‌بینی نکرده بودند
 و ...» و در این میان عده‌ای نظریه نفوذ اسرائیل در بدنه حماس و طراحی ۷ اکتبر توسط نفوذی‌های صهیونیست را مطرح نمودند و جمعی دیگر نیز پا را فراتر گذاشته و انگشت اتهام به سوی فرمانده بزرگ حماس که سال‌ها در زندان‌های رژیم جعلی سر کرده بودند، یحیی سنوار، دراز کردند ...
اکنون یحیی نیست! او رفت! نه در هتل امن دوحه قطر یا در نقاط امن فلسطین و لبنان! بلکه با لباس رزم و در حال جنگ! پس فرضیه دوم با خون شهید یحیی سنوار باطل می‌شود.
اما سؤال اول باقی است؛ آیا عملیات طوفان‌الاقصی در ۷ اکتبر ۲۰۲۳ ضرورتی داشت؟ آیا آورده‌ای برای فلسطین داشت؟
ابتدا پاسخ نهایی؛ بله قطعا!
طوفان‌الاقصی باید در اکتبر ۲۰۲۳ انجام می‌شد و شاید نوامبر یا دسامبر دیر بود! خیلی دیر!
چرا؟
به ده‌ها دلیل‌!
محاصره ۱۶ ساله غزه و اوضاع نابسامان مردم در این باریکه، شهادت و ترور آرام افسران و رهبران حماس توسط رژیم صهیونیستی، اصرار و اقدام رژیم برای یهودی‌سازی کرانه باختری با اسکان بیش از ۲ میلیون یهودی و زیر پا نهادن قرارداد اسلو، جسارت و هتک حرمت بیت‌المقدس و ممانعت از ورود مسلمانان و نشر شایعاتی در خصوص حماس مبنی بر فاصله گرفتن حماس از مبارزه با اسرائیل و تمرکز صرف بر اقدامات دیپلماتیک از جمله دلایلی بود که می‌توان برای ضرورت عملیات طوفان‌الاقصی برشمرد.
اما مهم‌تر و حیاتی‌تر از همه اینها چیز دیگری بود. همان دلیلی که نخست‌وزیر صهیونیستی در صحن سازمان ملل از آن پرده برداشت.
آن چه بود؟
رژیم صهیونیستی که عادی‌سازی روابط با کشورهای اسلامی و بویژه کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس را در دستور خود قرار داده بود، طی رایزنی‌های متعدد و اقدامات دیپلماتیک به دنبال عادی‌سازی روابط با عربستان سعودی، گشایش سفارتخانه در دو کشور و در نهایت انعقاد قرارداد مهم کریدور بار و کالا و انرژی آسیا - اروپا بود. تفاهم‌نامه‌ای که با به سرانجام رسیدن آن، مسیری هموار و امن و کم‌هزینه برای ارتباطات تجاری آسیا و اروپا باز می‌شد و بندر اقتصادی حیفا به عنوان قلب این کریدور، به بزرگترین بندر تجاری دنیا تبدیل می‌گردید. کریدوری که از اقیانوس هند شروع و با گذر از یمن، عربستان، کویت، اردن و در نهایت فلسطین اشغالی، اصلی‌ترین شاهراه ارتباطی غرب و شرق می‌شد.
این کریدور در کنار منافع سرشار اقتصادی برای رژیم صهیونیستی به دو جهت بقای این رژیم را تضمین می‌نمود؛ اول آنکه منافع بسیاری از کشورها به رژیم صهیونیستی گره می‌خورد و هرگونه تعدی به این رژیم یا بی‌ثباتی آن، ضربه به اقتصاد کشورهای زیادی در اروپا و آسیا می‌بود. درست شبیه امنیت خلیج فارس که هرگونه خدشه‌ای در آن منافع کشورهای بسیاری را دچار مشکل می‌سازد. همین امر باعث می‌شود که عملا نه‌تنها امکان ضربه به این رژیم به‌قدر محسوسی از بین خواهد رفت بلکه کشورهای زیادی به عنوان مدافع این رژیم به حمایت از وی برمی‌خیزند و این یعنی ایجاد اجماع بین دولت های آسیایی و اروپایی برای حفاظت از منافع رژیم صهیونیستی. دوم آنکه با عادی‌سازی روابط و ایجاد تعاملات گسترده اقتصادی با کشورهای آسیایی و اروپایی، مسئله اشغال قدس و فلسطین از اولویت کشورها کنار رفته و عملا مسئله قدس به فراموشی سپرده شده و این یک شرایط امنی را برای ادامه یهودی‌سازی فلسطین و حذف کامل فلسطینیان از نوار غزه و کرانه باختری و خلع سلاح حماس فراهم می‌سازد.
ضمن آنکه قطعا قوی شدن رژیم صهیونیستی از منظر اقتصادی و تبدیل آن به کریدور استراتژیک شرقی غربی عملا اضمحلال این رژیم را اگر به رویا تبدیل نکند لااقل دشوار می‌سازد.
نتانیاهو در سخنرانی خود در سازمان ملل به مراحل نهایی توافق خود با رهبران عربستان سعودی اشاره کرده و با عصبانیت عملیات ۷ اکتبر را مانع جدی بر سر این توافق معرفی می‌کند. وی می‌گوید:
در صورت عادی‌سازی روابط اسرائیل و اعراب، آسیا به اروپا متصل می‌شود. ولی اگر ایران پیروز شود از اقیانوس هند تا مدیترانه تحت کنترل آنها و متحدانشان قرار می‌گیرد که آب‌های بین‌المللی را بسته‌ و تجارت را مسدود کرده‌اند.
نتانیاهو در بخش دیگری از صحبتش می‌گوید: باید راهی که توافق ابراهیم ایجاد کرد ادامه دهیم، از جمله با توافق صلح تاریخی میان اسرائیل و عربستان سعودی. با مشاهده فوایدی که همین حالا این توافق داشته، می‌بینیم که میلیون‌ها اسرائیلی از آسمان عربستان به کشورهای حاشیه خلیج (فارس) رفته‌اند برای تجارت، گردشگری، سرمایه‌گذاری مشترک و صلح. این عادی‌سازی روابط اقتصادی دو طرف را تقویت می‌کند و برای منطقه مفید است. انرژی، هوش مصنوعی و‌ آب؛ در این حوزه‌ها می‌توانیم با عربستان همکاری کنیم. این یک آشتی تاریخی میان اسرائیل و کشورهای عرب، اسلام و یهودیت خواهد بود. به عنوان نخست‌وزیر اسرائیل تمام تلاشم را برای تحقق آن به کار می‌گیرم. نباید از این فرصت بگذریم.
رهبر معظم انقلاب در خطبه‌های جمعه نصر و در بخش عربی با اشاره به برخی آثار و برکات عملیات طوفان‌الاقصی، به این نقشه رژیم صهیونیستی اشاره می‌نمایند‌. ایشان در این‌باره می‌گویند: تکیه آمریکا و همدستانش بر حفظ امنیت رژیم غاصب، پوششی برای سیاست مهلک تبدیل رژیم به ابزار آنان برای در اختیار گرفتن همه منابع این منطقه و استفاده از آن در درگیری‌های بزرگ جهانی است. سیاست آنان، تبدیل رژیم به دروازه صادرات انرژی از منطقه به جهان غرب و واردات کالا و فناوری از غرب به منطقه است و این یعنی تضمین موجودیت رژیم غاصب و وابستگی کل منطقه به آن. رفتار سفاکانه و بی‌محابای رژیم با مبارزان، ناشی از طمع به چنین وضعی است.
ایشان به همین دلیل اداء دِین به لبنان مجروح و خونین را وظیفه همه مسلمانها می‌دانند و تاکید می‌کنند که «حزب‌الله و سیّد شهید با دفاع از غزّه و جهاد برای مسجدالاقصی و ضربه به رژیم غاصب و ظالم، در راه خدمتی حیاتی به همه منطقه و همه دنیای اسلام گام برداشتند.»
 ایشان به همین جهت عنوان می‌دارند که «این واقعیّت به ما تفهیم می‌کند که هر ضربه به رژیم از سوی هر کس و هر مجموعه، خدمت به کلّ منطقه و بلکه به کلّ انسانیّت است.»
 بنابراین با جدیت می‌توان گفت عملیات طوفان‌الاقصی یک اقدام ضروری، راهبردی و به‌موقع و بهنگام بود و توانست نه‌تنها مسئله فلسطین را به مسئله اول دنیای بشریت تبدیل سازد بلکه تمام نقشه‌های چندین ساله صهیونیسم را نقش بر آب ساخت و آخرین ستون‌های بقای رژیم را فروریخت و یقینا خون بیش از ۴۰ هزار شهید غزه و ده‌ها سردار و فرمانده قهرمان مقاومت، خدمت به جهان بشریت و انسانیت بوده و عمر رژیم را کوتاه‌تر از همه پیش‌بینی‌ها نمود.

 

حدیث چشمان یحیی

صادق فرامرزی

خیره ماند به قابی که تصویربردارش او را نمی‌شناخت. اما گویی او خوب می‌شناختش. خیره ماند به چشمانی مستتر در پس یک کوادکوپتر آویزان و آخرین سنگش را، آخرین پرتاب عمرش را، آخرین لحظه جهادش را، آخرین یادگارش را از روی خاکی که تمام عمر بر آن و بر سر آن جنگیده بود برداشت و پرتاب کرد. از پسِ آن ثانیه آخرین دیگر چیزی ثبت نشده است یا اگر ثبت است نشر نیافته است. هرچه بود او همچون یک منجی از پس پرده غیب ظاهر شد و به آخرین فرصتش که رسید، یک نگاه را تا ابد برای مقاومت و مردم و مبارزه به یادگار گذاشت. یحیی سنوار با صورتی پوشانده به نقطه مقابل خود زل زد، گو آنکه بداند شوکرانی از شیر و عسل در خانه پدری مقابلش گذاشته‌اند. او فریم آخر زندگی را برای نسل پشت نسلی که تا روز آزادی می‌جنگند با چشم‌های خود به ثبت رساند. نگاه او نه ترس داشت و نه اضطراب. یحیی با چشم‌هایش تنها می‌خواست بار سنگین حقیقت را بر نگاه بینندگانی که پس از او می‌آیند بیندازد و دم آخر را سبکبارتر به سینه فرو بخشد. او خیره ماند تا فریم آخر ثبت شود. او رفت اما نگاهش ماند و او نیک می‌دانست این نگاه مهم‌ترین میراث از او خواهد بود. چشم‌هایی که نسب‌شان به تاریخ برمی‌گشت و تاریخ تنها سلاح ملتی آواره در صفحات سیاه زمان است. او در خون خود غلتید، آنچنان که نسب نامش به یحیای نبی و ذبحی مظلومانه می‌رسید. او تمام شد، آنچنان که هیچ شهیدی در انتها به پایان نرسیده و نامیرا مانده است! یحیی سنوار تازه تبدیل به داستانی شد که تاریخ را هدایت می‌کند، افسانه‌ها را از آسمان به زمین می‌کشد و لای لالایی شبانه مادرها به خون به جوش آمده کودکانی تزریق می‌شود که با صدای بمب بیدار می‌شوند.

***

شهادت یحیی سنوار فرمانده افسانه‌ای مقاومت فلسطین به نمادین‌ترین شکل ممکن و در مقابل چشم‌های مضطر مردمانی ثبت شد که او را حاضرِغایب در میان تمام مبارزات خویش می‌دیدند. این حُسن تقدیر الهی برای مجاهدی همچون او بود که در میان یک نبرد نابرابر و آزادیخواهانه به شکلی به شهادت رسید که هر نگاه حق‌طلبی را به حیرت وادارد. مقاومت در دهه‌های گذشته بویژه یک ‌سال اخیر، شهیدان کم‌نظیری را تقدیم تاریخ و آگاهی بشر کرد اما نمی‌توان کیفیت شهادت هیچ‌کدام را با یحیی سنوار مقایسه کرد. اشغالگران تمام اعتبار خود را برای یافتن او به میدان آوردند، ننگ ابدی جنایت‌های متعدد را بر پیشانی خود تا ابد چسباندند و با تکرار این دروغ که سنوار پشت کودکان و زنان خود را پنهان کرده است دست به بزرگ‌ترین نسل‌کشی زمانه معاصر زدند و نهایت شهادت او نه با یک ترور که در جریان یک مبارزه میدانی رودررو رقم خورد. سمبل جدید مقاومت مستضعفان فلسطینی که پیش از این خود گفته بود یا پیروز می‌شود یا کربلا را تکرار می‌کند، به کربلایی‌ترین شکل ممکن رقم خورد. چند فریم به جا مانده و تصاویر کوادکوپتری که ثانیه‌های آخر مبارزه سنوار را ثبت کرده‌، پیش از هر چیز یادآور یک شهید عاشورایی است که در میان توانستن و بایستن، بایسته مقاومت را برگزیده تا با خون خود به نسل‌های متمادی، ممکن بودن مقاومت را نشان دهد. صهیونیست‌های سرخوش از شهادت یحیی، سرمستانه و جاهلانه تصاویر لحظات آخر حیات پرافتخار چون اویی را منتشر کردند و غافل بودند که هم‌مسلک آنان یعنی یزید نیز سرمست از پیروزی ظاهری بر قیام خونین یک امام مظلوم نیز مرتکب چنین اشتباهی شده بود. تصاویر ثبت‌شده از مقاومت جانانه، شجاعت مثال‌زدنی و در نهایت شهادت مظلومانه سنوار همان قابی بود که برای یک ملت تحت ستم، زبان مشترک می‌سازد. رویای یحیی شدن از امروز به دستورالعمل زندگی میلیون‌ها کودک در غزه، کرانه باختری، لبنان و تمام سرزمین‌هایی تبدیل می‌شود که محکوم به زندگی کردن در مجاورت با جانی‌ترین و شرورترین رژیم نژادپرست جهان هستند.

میزانسن چیده شده در آخرین قاب از حیات سنوار، تمام عناصر و آرمان‌های او را به هنرمندانه‌ترین و الهام‌بخش‌ترین شکل ممکن مقابل چشمان نظاره‌گر جهان قرار داد؛ مردی که وطن برایش استراحتگاهی بی‌هویت نبود، مرز میان ایده و عملش نامرئی بود و آنچنان در برابر مرگ سرافرازانه ایستاده بود که بهای زندگی را به رخ همگان می‌کشید. مهم‌ترین ممیزه‌ای که همه از دوران حیات سنوار به خاطر می‌آوردند، توانایی شخصیت بالای او در نشان دادن ضعف دشمنان بود. او چه زمانی که پشت تریبون می‌رفت و چه زمانی که عملیاتی را فرماندهی می‌کرد، بخوبی بلد بود تصویر اقتدار دشمن را به چالش بکشد. ذبح خونین او که آخرین فرصتش در این دنیا برای نشان دادن قدرت انسان در برابر دشمنان بود نیز از این قاعده خارج نبود. یحیی با دستان خالی و چشم‌هایی مسلح به حقیقت، چنین تصویری را برای تاریخ به یادگار گذاشت. هیچ‌کس حدیث چشم‌های او را فراموش نخواهد کرد؛ قاتلانش بیشتر!