تله برجام صادرات نفت ایران را زمین زد

برجام اگرچه برای مدتی باعث رونق صادرات نفت شد اما با فراهم کردن شرایط شناسایی شبکه فروش ایران، زمینه را برای تحریم شدیدتر آن ایجاد کرد.

پایگاه بصیرت

برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) که در سال ۱۳۹۴ (۲۰۱۵) میان ایران و گروه ۱+۵ امضا شد، با هدف رفع تحریم‌های اقتصادی و بازگشت ایران به بازارهای بین‌المللی به اجرا درآمد. اگرچه اجرای برجام به افزایش چشمگیر صادرات نفت ایران منجر شد اما این توافق از همان ابتدا با چالش‌هایی همراه بود و در نهایت با خروج آمریکا در سال ۱۳۹۷ (۲۰۱۸) و بازگشت تحریم‌ها، تاثیرات آن به‌شدت کاهش یافت.بررسی تاثیرات یک توافق نباید محدود به یک سال یا یک دوره کوتاه‌مدت باشد؛ نتایج چنین توافق‌هایی معمولا در بازه‌های زمانی طولانی‌تری نمایان می‌شوند و نیاز به تحلیل جامع دارند بنابراین، ارزیابی موفقیت یا عدم موفقیت یک توافق باید در یک بازه چندساله انجام شود تا تاثیرات واقعی آن بر اقتصاد و تجارت مشخص گردد.

مرحله اول؛ درِ باغِ سبزبا اجرایی شدن برجام، بسیاری از شرکت‌های بین‌المللی و مشتریان سنتی نفت ایران که به دلیل تحریم‌های پیشین مجبور به کاهش یا توقف خرید از ایران شده بودند، دوباره به این بازار بازگشتند. بر اساس آمارها، صادرات نفت ایران که در دوره تحریم‌ها به کمتر از یک میلیون بشکه در روز کاهش یافته بود، در سال ۱۳۹۵ (۲۰۱۶) به بیش از ۲.۵ میلیون بشکه در روز رسید. این افزایش صادرات به همراه بازگشت درآمدهای نفتی بلوکه‌شده، به اقتصاد ایران رونق نسبی بخشید.

مرحله دوم؛ شناسانی هرآنچه از شبکه صادرات نفت نمی‌دانستنداما با بازگشت ایران به بازارهای جهانی، تمامی مسیرهای صادراتی، شرکای تجاری و روش‌های دور زدن تحریم‌ها به طور کلی تمام شبکه فروش نفت ایران در معرض دید نهادهای بین‌المللی و رقبای منطقه‌ای قرار گرفت. کشورهای غربی و به‌ویژه آمریکا، از این فرصت برای شناسایی شبکه‌های صادرات نفت ایران استفاده کردند. بانک‌های بین‌المللی و شرکت‌های بیمه که برای تسهیل صادرات نفت ایران وارد همکاری شده بودند، اطلاعات دقیقی از تراکنش‌ها و مسیرهای انتقال نفت ایران به دست آوردند.

مرحله سوم؛ بازگشت تحریم‌ها و ضربه به صادرات نفت با خروج آمریکا از برجام در اردیبهشت ۱۳۹۷ (می ۲۰۱۸)، تحریم‌های نفتی و بانکی به‌سرعت بازگشتند اما این بار، واشنگتن با استفاده از اطلاعاتی که در دوران برجام جمع‌آوری کرده بود، توانست مسیرهای صادرات نفت ایران را به‌طور موثرتری مسدود کند. شرکت‌های کشتیرانی، بانک‌های تسویه‌کننده پرداخت‌های نفتی و حتی برخی واسطه‌های تجاری که در دوران تحریم‌های پیشین ناشناس باقی مانده بودند، این بار به‌راحتی تحت تحریم قرار گرفتند.در این زمان، صادرات نفت خام و میعانات گازی ایران در نیمه دوم سال‌های ۲۰۱۹ و ۲۰۲۰ به طور میانگین به کمتر از ۵۰۰ هزار بشکه در روز رسید.

قطع امید از غرب و اتکا به روش‌های جدید فروش نفت با افزایش فشار تحریم‌ها، ایران مجبور شد مسیرهای جدیدی برای صادرات نفت خود پیدا کند و ۱۸ ماه طول کشید تا شبکه‌های دور زدن رژیم تحریم‌ها را بازسازی کند. بخش عمده‌ای از نفت ایران به چین و کشورهای همسایه صادر شد. تهران همچنین از روش‌هایی مانند تغییر نام کشتی‌ها، خاموش کردن سیستم‌های موقعیت‌یابی و انتقال محموله‌ها در دریا استفاده کرد تا بتواند صادرات نفت خود را حفظ کند. صادرات نفت ایران از سال ۲۰۲۱ شروع به افزایش کرد و از آن زمان تاکنون ادامه دارد. برجام توانست برای مدتی صادرات نفت ایران را افزایش داده و اقتصاد کشور را از رکود خارج کند اما در عین حال، باعث شد اطلاعات مهمی درباره شبکه‌های تجاری ایران در اختیار کشورهای غربی قرار گیرد؛ این موضوع پس از خروج آمریکا از توافق، امکان اعمال تحریم‌های مؤثرتر را برای واشنگتن فراهم کرد.

منبع: خبرگزاری فارس