کالاهای اساسی تأمین است

حادثه آتش‌سوزی و انفجار در بندر شهید رجایی، بزرگ‌ترین بندر تجاری ایران، در روز ششم اردیبهشت سال ۱۴۰۴، توجه رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی را به خود جلب کرد. این بندر، که بیش از ۵۳ درصد از عملیات تخلیه و بارگیری کالا‌های کشور را انجام می‌دهد، جایگاه استراتژیکی در تجارت خارجی ایران دارد. بااین‌حال، برخلاف تصور عمومی، نقش این بندر در تأمین کالا‌های اساسی بسیار محدود است و حادثه اخیر تأثیری بر زنجیره تأمین این کالا‌ها نخواهد داشت. آمار‌های رسمی و اقدامات سریع مسئولان، اطمینان می‌دهد که نیاز‌های اساسی کشور به‌خوبی تأمین خواهد شد.

حادثه‌ای که نگرانی‌ها را برانگیخت
صبح روز شنبه، ششم اردیبهشت سال ۱۴۰۴، آتش‌سوزی و انفجار در یکی از اسکله‌های بندر شهید رجایی رخ داد که عملیات تخلیه و بارگیری را موقتاً مختل کرد. این حادثه، به‌دلیل موقعیت استراتژیک بندر در نزدیکی تنگه هرمز و نقش کلیدی آن در تجارت دریایی، موجی از توجه رسانه‌ای ایجاد کرد. برخی گمانه‌زنی‌ها در شبکه‌های اجتماعی، از احتمال کمبود کالا‌های اساسی خبر می‌دادند. اما بررسی‌های دقیق نشان داد که این نگرانی‌ها بی‌اساس است.
یک مقام مسئول در سازمان بنادر و دریانوردی گفت: «حادثه تحت کنترل است و عملیات بندر به‌زودی به حالت عادی بازمی‌گردد. مردم نباید نگران تأمین کالا‌های اساسی باشند، زیرا این بندر نقش محدودی در این حوزه دارد.» این اظهارات، آرامش را به بازار و افکار عمومی بازگرداند.

سهم اندک در کالا‌های اساسی
بر اساس گزارش‌های سازمان بنادر و دریانوردی، از مجموع ۱۵۸ میلیون تن کالای ترانزیت شده در بنادر ایران در سال ۱۴۰۲، حدود ۲۴ میلیون تن به کالا‌های اساسی اختصاص داشت. بااین‌حال، بندر شهید رجایی تنها ۹۸۸ هزار تن از این حجم را وارد کرد که معادل ۴ درصد از کل واردات کالا‌های اساسی است. در مقابل، بندر امام خمینی با ۵۷ درصد و بندر امیرآباد با ۱۳ درصد، نقش اصلی را در تأمین این کالا‌ها دارند.
جدول شماره یک، توزیع واردات کالا‌های اساسی در بنادر ایران را نشان می‌دهد.
 این آمار تأیید می‌کند که بندر شهید رجایی، با وجود اهمیت آن در تجارت کلی، نقش حاشیه‌ای در تأمین کالا‌های اساسی دارد.

تمرکز بندر بر کالا‌های غیراساسی
بررسی نوع کالا‌های وارد شده از بندر شهید رجایی نشان می‌دهد که این بندر به‌طورعمده در ترانزیت فرآورده‌های نفتی، کالا‌های کانتینری، مصالح ساختمانی و معدنی، و کالا‌های فلزی فعال است. از مجموع کالا‌های وارداتی این بندر، تنها ۹۸/۰ میلیون تن به کالا‌های اساسی اختصاص دارد. 
جدول شماره ۲ ترکیب کالا‌های ترانزیتی بندر را نشان می‌دهد.
این داده‌ها نشان می‌دهد که بندر شهید رجایی بیشتر به‌عنوان هاب تجارت غیراساسی عمل می‌کند و وابستگی کشور به آن برای کالا‌های اساسی اندک است.

کاهش بیشتر سهم در سال ۱۴۰۳
گزارش‌های ماهانه سازمان بنادر و دریانوردی در سال ۱۴۰۳ نشان می‌دهد که سهم بندر شهید رجایی در واردات کالا‌های اساسی به ۶۸۲ هزار تن کاهش یافته و به حدود ۳ درصد از کل واردات این کالا‌ها رسیده است. این کاهش، نتیجه تمرکز بیشتر بر بنادر امام خمینی و امیرآباد است که زیرساخت‌های تخصصی برای ذخیره‌سازی غلات و روغن دارند. این تغییر استراتژیک، آسیب‌پذیری کشور را در برابر حوادثی مانند آتش‌سوزی اخیر کاهش داده است.

چرا بندر شهید رجایی در کالا‌های اساسی کم‌رنگ است؟
بندر شهید رجایی، با ظرفیت جابه‌جایی ۹۰ میلیون تن کالا در سال و موقعیت استراتژیک در کریدور ترانزیتی جنوب به شمال، بیشتر برای صادرات فرآورده‌های نفتی و ترانزیت کالا‌های کانتینری طراحی شده است. در مقابل، بنادر امام خمینی و امیرآباد با داشتن سیلو‌های بزرگ غلات و مخازن روغن، برای واردات کالا‌های اساسی مناسب‌تر هستند. این تقسیم‌بندی، وابستگی به یک بندر خاص را کاهش داده و سیستم لجستیک کشور را مقاوم‌تر کرده است.

مدیریت بحران: اقدامات سریع و مؤثر
پس از حادثه، تیم‌های امدادی و فنی به‌سرعت وارد عمل شدند و آتش‌سوزی مهار شد. عملیات تخلیه و بارگیری به اسکله‌های کمکی منتقل شد و برخی کشتی‌ها به بنادر دیگر هدایت شدند. سازمان بنادر و دریانوردی اعلام کرد که با این اقدامات، اختلال در تجارت کلی بندر به حداقل رسیده و هیچ خللی در تأمین کالا‌های اساسی ایجاد نخواهد شد.

فرصت برای آینده: تقویت تنوع بندری
حادثه بندر شهید رجایی فرصتی برای بازنگری در سیاست‌های بندری فراهم کرده است. تنوع‌بخشی به بنادر وارداتی که در سال‌های اخیر با توسعه بنادر چابهار، بوشهر و امیرآباد تقویت شده، نشان‌دهنده دوراندیشی در مدیریت لجستیک کشور است. این رویکرد، امنیت اقتصادی ایران را در برابر بحران‌های احتمالی تضمین می‌کند.

پیام امید: زنجیره تأمین در امان است
حادثه بندر شهید رجایی، با وجود اهمیت این بندر در تجارت کلی، تأثیری بر تأمین کالا‌های اساسی کشور ندارد. سهم اندک این بندر در واردات این کالاها، همراه با ظرفیت بالای بنادر دیگر و واکنش سریع مسئولان، اطمینان می‌دهد که نیاز‌های اساسی مردم تأمین خواهد شد. این رویداد، گواهی بر انعطاف‌پذیری و قدرت سیستم لجستیک ایران است و نشان می‌دهد که کشور آماده مدیریت چالش‌ها و حرکت به‌سوی آینده‌ای پایدار است.