اعتراف رئیس‌ هیئت داوران کن به سیاسی‌بودن جایزه پناهی

پس از پایان جشنواره کن، فضای رسانه‌ای پیرامون این رویداد بیش از آنکه معطوف به جنبه‌های سینمایی اثرِ برگزیده باشد، تحت‌تأثیر مواضع صریح و تأمل‌برانگیز اعضای هیئت داوران، به‌ویژه بینوش، قرار گرفت.

فیلم «یک تصادف ساده» در حالی نخل طلای جشنواره کن ۲۰۲۵ را از آن خود کرد که بسیاری از منتقدان اعطای جایزه اصلی به فیلم پناهی را «شگفتی لحظه آخری» توصیف کردند و آن را لایق این حد از توجه ندانستند. 

اما برای بینوش، رئیس هیئت داوران، این تصمیم نه‌تنها غافلگیرکننده نبود، بلکه «ضروری» و برگرفته از حس «مقاومت و بقا» بود.

رئیس هیئت داوران، «سیاسی» بودن را یکی از جنبه‌های «یک تصادف ساده» معرفی کرد و اظهار داشت پناهی «از کشوری [با شرایط] پیچیده می‌آید. وقتی فیلم را تماشا کردیم، خودش را از دیگر آثار جدا کرد».

به بیان روشن‌تر، آنچه فیلم پناهی را از رقبا متمایز کرد، نه زبان سینمایی یا ارزش‌های زیبایی‌شناختی آن، بلکه موقعیت سیاسی و زیست شخصی کارگردان بود.

بینوش اما آخرین میخ را بر تابوت هنری‌بودن انتخاب «یک تصادف ساده» کوبید و عنوان کرد «باتوجه‌به آنچه او [پناهی] پشت سر گذاشته، جشن‌گرفتن برایش واقعاً هیجان‌انگیز بود».

پناهی که سال‌هاست به‌واسطه سوابق قضایی، محدودیت‌های داخلی، و مواضع صریح سیاسی‌اش در کانون توجه نهادهای بین‌المللی قرار دارد، این‌بار نیز در سخنان شب اختتامیه‌اش، کن را «تنها تریبون باقی‌مانده» برای رساندن پیام خود خواند و از تمامی طیف‌های فکری دعوت کرد برای «آزادی و دموکراسی» ایران متحد شوند. 

این در حالی است که پناهی به‌راحتی و از مبادی رسمی برای شرکت در جشنواره کن از کشور خارج شد و در طول فستیوال نیز مشخصاً اعلام کرد که «به ایران بازخواهم گشت». شایان ذکر است که این فیلم‌ساز در داخل کشور نیز همواره با صراحت کامل عقاید خود را بر زبان آورده است. 

تناقض‌هایی نیز در رفتار رئیس هیئت داوران دیده شد. بینوش در آغاز جشنواره از امضای بیانیه اعتراضی سینماگران علیه کشتار غیرنظامیان در غزه سرباز زد و در پاسخ به خبرنگاری که این موضوع را مطرح کرد، گفت: نمی‌توانم پاسخ بدهم. او در نهایت، و آن‌هم تحت‌فشار رسانه‌ای، با تأخیر بیانیه را امضا کرد. حال آنکه در دفاع از فیلم پناهی، با قاطعیت از جایگاه سیاسی او به‌عنوان معیار اصلی انتخاب دفاع کرد.

این نکته زمانی اهمیت دوچندان پیدا می‌کند که در اظهارات دیگر اعضای هیئت داوران نیز نشانی از ارجاع مستقیم به جنبه‌های فنی، روایی یا هنری فیلم دیده نمی‌شود. جرمی استرانگ، بازیگر آمریکایی و عضو هیئت داوران، از انتخاب‌هایی سخن گفت که باید «چیزی فراتر از یک اثر» باشند و تأکید کرد که داوران به آثاری رأی داده‌اند که «موضع انسانی و اخلاقی» داشته‌اند.

در هیچ‌یک از سخنان اعضای هیئت داوران اشاره مستقیمی به سینما به‌مثابه هنر دیده نمی‌شود؛ در عوض، استناد اصلی در دفاع از انتخاب نهایی، «موضع انسانی و سیاسی فیلم» و «تجربه سرکوب‌شده کارگردان» عنوان شده است

این‌که فیلم‌سازی با چنین صراحتی سیاست را هدف نهایی خود اعلام کند و داوران یک جشنواره سینمایی نیز به‌جای داوری درباره فرم، روایت یا نوآوری‌های هنری، بر همین موضع تأکید کنند، گواه نوعی هم‌گرایی کامل میان سیاست‌ورزی فیلم‌ساز و سیاست‌زدگی جشنواره است. 

بینوش، در میان سخنانش ناخودآگاه به یک نکته اعتراف کرده است و آن اینکه «ما بیش از فیلم، از جهان اطراف فیلم‌ساز تأثیر گرفته‌ایم».