در هفته اخیر، گزارشهایی درباره حوادث نشت گاز و چند سانحه آتش سوزی و نظایر آن در برخی مناطق کشور منتشر شده که در فضای روانی پس از جنگ، برخی کاربران آن را به اقدامات خصمانه مرتبط میدانند. این در حالی است که بررسی علمی و کارشناسی نشان میدهد چنین حوادثی در کشوری با ۹۰ میلیون جمعیت و ۳۰ میلیون مشترک گاز کاملاً طبیعی محسوب میشود.اما علم روانشناسی پاسخهای معتبری برای چنین برداشتهایی دارد که در ادامه برخی از آنها را مرور می کنیم:
۱. اثر هالهای (Halo Effect):ذهن انسان تمایل دارد رویدادهای پرتأثیر (مانند جنگ) را به اتفاقات روزمره تعمیم دهد. این پدیده در روانشناسی «اثر هالهای» نام دارد؛ یعنی یک رویداد بزرگ (مثل درگیری با اسرائیل) چنان بر ذهن ما سایه میاندازد که هر حادثه کوچک را به آن ربط میدهیم.
۲. سوگیری تأییدی (Confirmation Bias):ما ناخودآگاه به دنبال اطلاعاتی میرویم که باورهای قبلیمان را تأیید کند. اگر تصور کنیم دشمن در حال خرابکاری است، هر حادثهای را شاهدی بر این مدعا میدانیم.
۳. سوگیری توجه (Attentional Bias):برخی رسانهها و حسابهای مجازی با بزرگنمایی حوادث عادی (مانند آتشسوزی یا نشت گاز)، سعی در ایجاد ترس و ناامنی دارند. این کار باعث میشود مردم به جای پرداختن به علت واقعی حوادث، در دام «تئوریهای توطئه» بیفتند.
واقعیتهای کارشناسی:مدیرعامل شرکت ملی گاز در گفتگو با خبرنگار فارس تأکید کرده که در کشوری با این حجم از مشترکین گاز، وقوع چنین حوادثی اجتنابناپذیر است و متاسفانه همیشه بوده است و آمار آن در این ایام تغییری نکرده است. به عنوان در یک نمونه آمار تجمیعی ارائه شده، تنها در 5 ماه ابتدایی سال 1402، 35 مورد انفجار در مشترکان خانگی گاز به دلایلی از جمله سهلانگاری رقم خورده و 12 نفر جان خود را در این حوادث از دست داده اند. (آمار تکمیلی در حال جمع آوری است و بزودی منتشر می شود)
راهکارهای مقابله با این سوگیریها:
1. پیگیری اخبار از منابع رسمی و معتبر2. پرهیز از تعمیمهای شتابزده3. بررسی آمار و اطلاعات کارشناسی4. حفظ آرامش و پرهیز از انتشار شایعاتدر شرایط کنونی، دشمن از هر فرصتی برای ایجاد ناامنی روانی در جامعه استفاده میکند. اما باید توجه داشت که: «اگرچه احتمال تکرار جنایت اسرائیل هر لحظه وجود دارد، اما اساساً در صورت وقوع چنین کاری، سانسور و کتمان این موارد به دلایل مختلف امکان پذیر نیست. یک منبع آگاه صبح امروز در این خصوص به خبرنگار فارس گفت: مردم نگران این خبرسازیها نباشند و اگر اتفاق خصمانهای در کشور رخ دهد، اخبار آن بلافاصله و همزمان با فعال شدن آژیر خطر در سرزمینهای اشغالی به اطلاع مردم خواهد رسید.»