دانشگاه به میدان می‌آید

بررسی تحولات اخیر منطقه و جنگ ۱۲ روزه اخیر نشان داده است که رقابت آینده کشور‌ها نه بر پایه نیروی انسانی یا سلاح‌های سنتی، بلکه بر محور فناوری‌های هوشمند خواهد بود. کشور‌هایی مانند ترکیه، امارات و عربستان سعودی با سرمایه‌گذاری‌های کلان در این حوزه‌ها و بهره‌گیری از همکاری‌های بین‌المللی، مسیر خود را به‌سوی قدرت فناورانه منطقه‌ای هموار کرده‌اند. در این وضعیت، ایران نیز باید با تکیه بر ظرفیت علمی داخلی و برنامه‌ریزی راهبردی، مانع از ایجاد شکاف فناورانه در سطح منطقه‌ای و جهانی شود.
در این میان، تعامل هدفمند با کشور‌های همسو برای انتقال فناوری‌های حساس و راهبردی نیز یک ضرورت استراتژیک محسوب می‌شود. چنین همکاری‌هایی، علاوه بر سرعت‌بخشی به فرآیند بومی‌سازی، می‌تواند موجب ارتقای زیرساخت‌های فناورانه کشور شود.
ایران با در اختیار داشتن نیروی انسانی متخصص، زیرساخت‌های علمی مناسب و اراده ملی، این توان را دارد که در افق چند ساله، به یکی از قدرت‌های فناورانه در سطح منطقه و حتی جهان تبدیل شود. اما تحقق این هدف نیازمند نهادسازی، تخصیص بودجه، سیاست‌گذاری هوشمندانه و تقویت پیوند میان دانشگاه و صنعت دفاعی است.
با رشد روزافزون فناوری‌های نوین و هوشمند در حوزه دفاعی، نیاز به بازطراحی ساختار‌های علمی، تحقیقاتی و صنعتی کشور بیش از پیش احساس می‌شود. در همین راستا، متخصصان و پژوهشگران حوزه دفاعی بر ضرورت اتخاذ رویکرد‌های فناورانه برای ارتقای قدرت ملی تأکید دارند.
 یکی از نیاز‌های فوری کشور، طراحی فناوری‌های پیشرفته برای فرماندهی دفاعی و ایجاد صندوق سرمایه‌گذاری ملی ویژه فناوری‌های راهبردی است؛ صندوقی که بتواند از ایده‌ها، طرح‌ها و محصولات دانش‌بنیان در حوزه امنیت و دفاع حمایت مالی و زیرساختی به‌عمل آورد.
در کنار این موضوع، استفاده گسترده از هوش مصنوعی در کلیه تجهیزات نظامی، به‌ویژه در تولید انبوه پهپاد‌های خودمختار، سامانه‌های پدافندی هوشمند و ربات‌های زمینی، از اولویت‌های اصلی حوزه دفاعی محسوب می‌شود. همچنین ارتقای فناوری‌های به‌کاررفته در پهپادها، شهپاد‌ها (شناور‌های هدایت‌پذیر از راه دور) و دیگر تجهیزات بدون سرنشین، تأثیر مستقیم بر کارآمدی عملیاتی نیرو‌های دفاعی کشور خواهد داشت.
در عرصه جنگ الکترونیک نیز تأکید بر تقویت اخلالگر‌های الکترونیکی به‌منظور مقابله با تجهیزات و تسلیحات دشمن، از جمله راهبرد‌های مهم تلقی می‌شود. هم‌زمان با توسعه ابزار‌های تهاجمی، طراحی و پیاده‌سازی شبکه‌های ارتباطی امن مبتنی بر رمزنگاری کوانتومی، گامی حیاتی برای حفاظت از زیرساخت‌های ارتباطی محسوب می‌شود. این فناوری می‌تواند در برابر تهدیدات پیچیده و حملات سایبری دشمنان، مقاومت و پایداری سیستم‌های ارتباطی کشور را افزایش دهد.
در حوزه جنگ نرم و شناختی نیز ضرورت‌هایی مطرح است. راه‌اندازی مراکز رصد هوشمند برای شناسایی و مقابله با کمپین‌های جعلی، بخشی از اقدامات مقابله با تهدیدات نرم‌افزاری و اطلاعاتی دشمن است. همچنین، آموزش تخصصی دیپلماسی سایبری برای دفاع مؤثر از روایت ملی، نیازمند توجه ویژه دستگاه‌های آموزشی و حاکمیتی است. نقش دانشگاه‌ها در این میان بسیار کلیدی تلقی می‌شود. مراکز علمی کشور باید بستر مناسبی برای تبدیل پژوهش‌های دانشگاهی به پروژه‌های عملیاتی فراهم کنند و در این مسیر، همکاری مؤثر و پایدار میان دانشگاه‌ها و نهاد‌های دفاعی باید شکل گیرد. این تعامل دوسویه می‌تواند پلی مطمئن میان دانش نظری و کاربرد‌های میدانی در حوزه دفاعی ایجاد کند.
از دیگر الزامات ارتقای توان فناورانه، حمایت قاطع از استارت‌آپ‌های فعال در حوزه هوش مصنوعی و رباتیک است. این شرکت‌های دانش‌بنیان و نوآور، توان طراحی و تولید محصولات پیشرفته در حوزه‌های نظامی و امنیتی را دارند و می‌توانند بخشی از ظرفیت فناوری کشور را در خدمت اهداف دفاعی قرار دهند.
در همین راستا، پیشنهاد تشکیل «مرکز ملی هوش مصنوعی دفاعی» به‌منزله نهاد هماهنگ‌کننده میان ارکان نظامی و علمی کشور مطرح است. همچنین، اختصاص بودجه‌های ویژه برای پروژه‌های کلیدی در حوزه امنیت سایبری و هوش مصنوعی، تربیت نیروی انسانی متخصص در رشته‌های میان‌رشته‌ای همچون مهندسی هوش مصنوعی دفاعی، امنیت داده‌ها و سایبر، از جمله دیگر راهکار‌های مطرح شده برای ارتقای توان فناورانه کشور به‌شمار می‌رود.
در نهایت، تقویت تعامل هدفمند میان صنایع دفاعی و دانشگاه‌ها، راه را برای بومی‌سازی فناوری‌های حساس و دستیابی به استقلال فناورانه هموار خواهد کرد؛ مسیری که با درایت و انسجام ملی می‌تواند ایران را در جایگاه نخست فناوری‌های دفاعی در منطقه قرار دهد.