تشدید جنگ اقتصادی آمریکا و بریکس چگونه قابل تحلیل است؟

ساختار جهانی بریکس برمبنای پایان دادن به سلطه دلار تشکیل شده و براساس آمار سهم کشورهای عضو از میزان تولید ناخالص داخلی جهانی در‌حال پیشی گرفتن از کشورهای G7، (هفت کشور بزرگ صنعتی جهان) است و این موارد باعث افزایش اهمیت این ساختار جهانی شده است.

پایگاه بصیرت / حنیف غفاری

مهلت ۵۰ روزه دونالد ترامپ به روسیه برای پایان دادن به جنگ در اوکراین هر چند نگرانی‌های فوری در مورد کاهش عرضه نفت را کاهش داد ولی دغدغه های کشورهای خریدار عمده نفت روسیه را دو چندان کرد. کاهش نگرانی‌ها در مورد تشدید فوری تحریم‌های ایالات متحده علیه روسیه موجب شد تا قیمت هر بشکه نفت پایه برنت، در جریان معاملات روزهای پایانی هفته گذشته در بازار جهانی نفت، ۵۶ سنت (۰.۸٪) کاهش یابد و به کمتر از ۶۹ دلار برسد. اما رئیس جمهور ایالات متحده همزمان با اعلام ضرب‌الاجل ۵۰ روزه هشدار داد که در صورت نقض این مهلت زمانی، تعرفه‌هایی را تا ۱۰۰ درصد بر واردات نفت از روسیه اعمال خواهد کرد. اما ماجرا به این نقطه ختم نمی شود.

تحریمهای ثانویه علیه روسیه

این تهدید شامل تعرفه‌های ثانویه نیز می‌شود که به معنای تحریم کشورهایی است که از روسیه نفت می‌خرند. گروهی از تحلیل‌گران بازار جهانی نفت هشدار دادند که در صورت اعمال تحریم‌ها، چشم‌انداز بازار نفت به شدت تغییر خواهد کرد؛ کشورهایی مانند چین، هند، ترکیه و برزیل که خریداران اصلی نفت روسیه هستند، باید میان خرید نفت ارزان روسیه و هزینه از دست دادن بازار صادراتی آمریکا یکی را انتخاب کنند. به عبارت بهتر در صورت عدم توافق میان مسکو و واشنگتن بر سر جنگ اوکراینT شاهد تقابل اقتصادی مستقیم دولت ترامپ با حوزه بریکس خواهیم بود. برزیل، هند، روسیه، چین و آفریقای جنوبی 5 عضو ابتدایی بریکس را تشکیل می دهند که با تحریم نفت روسیه به صورت تبعی مورد تحریم های یکجانبه واشنگتن قرار خواهند گرفت. این قاعده در خصوص هند به عنوان اصلی ترین خریدار نفت روسیه در نظام بین الملل نیز صادق است. صورت مسئله گویاست: واشنگتن در جریان تهدید اقتصادی اخیر علیه مسکو عملا به حوزه بریکس اعلان جنگ کرده است.

آماری که گویای همه چیز است!

هند پس از حمله روسیه به اوکراین در ۲۰۲۲، به سرعت به بزرگ‌ترین خریدار نفت روسیه تبدیل شده است؛ در سال جاری بیش از یک‌ سوم واردات نفت هند از روسیه بوده، در حالی که سهم واردات نفت این کشور از روسیه، پیش از جنگ اوکراین کمتر از یک درصد بوده است. هند پیش از تجاوز روسیه به خاک اوکراین مشتری عمده نفت عراق، عربستان سعودی و امارات متحده عربی بود. هند در سال‌ گذشته میلادی به بزرگ‌ترین خریدار نفت روسیه بدل شد. در سال جاری میلادی نیز ۳۵ درصد نفت خریداری شده توسط هند از روسیه بوده است؛ به طوری که مطابق تازه‌ترین آمار، هند در ژوئن گذشته روزانه حدود ۲.۱ میلیون بشکه نفت خام از روسیه وارد کرده است. چین پس از هند، دومین وارد کننده عمده نفت خام روسیه است. چین پس از وقوع جنگ در اوکراین، به طور پایدار بیش از ۱ میلیون بشکه در روز از روسیه نفت خریداری کرده است که معادل ۱۵ تا ۲۰ درصدِ کل واردات نفت این کشور بوده است. در این میان ترکیه را نیز نباید فراموش کرد. در سال ۲۰۲۳، سهم روسیه از کل واردات نفت خام ترکیه به ۳۵ تا ۴۰ درصد رسید. واردات نفت خام برزیل از روسیه نیز پیش از جنگ اوکراین (قبل از فوریه ۲۰۲۲) بسیار ناچیز و کمتر از ۱ درصد از نیاز روزانه‌اش گزارش شده بود. چرا که تمرکز برزیل بیشتر روی تولید داخلی نفت خام بود و اندک نیاز باقیمانده خود را بیش از ایالات متحده و برخی کشورهای آفریقایی تأمین می‌کرد. برزیل که یکی از تولیدکنندگان بزرگ نفت در آمریکای لاتین است، پس از اعمال تحریم‌های غربی علیه روسیه، همچون برخی کشورها از فرصت تخفیف نفت روسیه استفاده کرد و واردات برخی فرآورده‌های نفتی (گازوئیل و نفت کوره) را از روسیه افزایش داد. چنان که روسیه در سال ۲۰۲۳ به یکی از تأمین‌کنندگان بزرگ گازوئیل برزیل بدل شد، اما همچنان برزیل واردات نفت خام اندکی از روسیه دارد.

جایگزینی پرهزینه

در صورتی که این نبرد اقتصادی به همه اعضای حوزه بریکس تعمیم پیدا کند، شاهد تحقق دو سناریوی احتمالی خواهیم بود:

نخستین سناریو: جایگزینی شرکای نفتی سه کشور هند و برزیل و چین ( به جای روسیه )

در این سناریو، در صورت اجرای تحریم‌های نفتی ایالات متحده علیه خریداران نفت روسیه، هند، چین و ترکیه می‌تواند همچون گذشته از کشورهای دیگر مانند عربستان سعودی یا عراق نفت وارد کند، اما این جایگزینی پرهزینه خواهد بود. نفت عربستان در ماه مه گذشته ۵ دلار در هر بشکه گران‌تر از نفت روسیه بود. هر بشکه نفت عراق نیز ۵۰ سنت گران‌تر از نفت روسیه بود.

همچنین، برزیل نیز می‌تواند فرآورده‌های وارداتی از روسیه را از طریق سایر صادرکنندگان گازوئیل و نفت کوره تأمین کند، ولی این جابجایی کم‌هزینه نخواهد بود. افزون بر خطر افزایش قیمت انرژی، چهار اقتصاد نوظهور و در حال توسعه هند، چین، ترکیه و برزیل با ریسک از دست دادن بازار بزرگ‌ترین اقتصاد جهان یعنی ایالات متحده نیز مواجه‌ شده‌اند؛ بازاری که برای هند حدود ۸۰ میلیارد دلار، برای چین بیش از ۵۰۰ میلیارد دلار، برای برزیل حدود ۴۰ میلیارد دلار و برای ترکیه کمی بیش از ۱۶ میلیارد دلار ارزش دارد.

سناریوی دوم؛مقابله جمعی

اما در این میان سناریوی دیگری نیز وجود دارد و آن مقابله جمعی اعضای بریکس در مواجهه با اعمال تحریمهای نفتی علیه آنهاست. هرچند واشنگتن مدعی است که قصد تقابل با بریکس را در برهه کنونی ندارد، اما بدون شک تحریم نفتی روسیه و تعمیم آن به کشورهایی که از روسها نفت می خرند مترادف با همان تحریم رسمی بریکس از سوی واشنگتن محسوب می شود. در چنین وضعیتی کشورهای عضو حوزه بریکس قادر خواهند بود ساز و کارهای مواجهه جمعی با تهدیدات ذاتی و اکتسابی علیه این مجموعه را طراحی و اجرا کنند. قطعا هم افزایی کشورهای این پیمان با یکدیگر نقش به سزایی در عقب نشینی اجباری آمریکا از تصمیم جنجالی خود با بی اثر نمودن این تصمیم خواهد داشت. این تصمیم با فلسفه وجودی بریکس نیز متقارن است. ساختار جهانی بریکس برمبنای پایان دادن به سلطه دلار تشکیل شده و براساس آمار سهم کشورهای عضو از میزان تولید ناخالص داخلی جهانی در‌حال پیشی گرفتن از کشورهای G7، (هفت کشور بزرگ صنعتی جهان) است و این موارد باعث افزایش اهمیت این ساختار جهانی شده است.