استفاده آمریکا از گرجستان علیه ایران و روسیه

دکتر الهه کولایی مدیر برنامه اوراسیای مرکزی در خصوص اینکه آیا حمایت ایران از تجزیه گرجستان ، می تواند معقول باشد یا خیر، می گوید: «همان طور که اشاره کردید، مساله جدایی طلبی آبخازیا و اوستیا به هیچ وجه نمی تواند از سوی کشوری مثل ایران مورد تایید و حمایت قرار گیرد. » وی در ادامه می افزاید: «تحت هیچ شرایطی، هیچ کشوری در جهان تمامیت ارضی خود را در هیچ شرایطی مورد تهدید قرار نمی دهد، بنابراین تجزیه کنونی گرجستان با هیچ منطقی قابل حمایت نیست و رهبری این کشور حق دارد برای حفظ تمامیت ارضی خود اقدامات مناسب را البته بدون استفاده از ابزار نظامی انجام دهد.» استفاده از بحران گرجستان برای به دست آوردن جلب حمایت روسیه در پرونده هسته یی ایران نکته دیگری است که کولایی در خصوص آن یادآور می شود: «پیشینه روابط با روسیه نشان داده این نوع رفتارها بر موضع روس ها در قبال مسائل آن با ایران اثرگذار نخواهد بود.»
دکتر ژند شکیبی استاد سیاست تطبیقی دانشگاه لندن نیز در این مورد می گوید: «تجزیه طلبی در گرجستان بر این اساس است که هویت گرجستان براساس یک قومیت یعنی قومیت گرجی شکل گرفته است. رئیس جمهور سابق گرجستان در سال 1992-1991 در حالی که به اوستیا و آبخازیا حمله نظامی می کرد، اعلام کرد گرجستان برای گرجی ها یعنی هویت گرجستانی و جایگاهی برای هویت قومی دیگر ملت ها ندارد.»
وی در ادامه می افزاید: «دوم اینکه، بین گرجی ها، اوستیایی ها و آبخازی ها «نفرت» وجود دارد. سوم اینکه، اوستیایی ها تازه جزء گرجستان شده اند. در زمان امپراتوری تزاری، روسیه عبارت بود از استان های مختلفی که استان اوستیا جزء استان گرجستان نبود. تازه در سال 1918 زمانی که گرجستان در اثر انقلاب اکتبر مستقل شد، چند منطقه اوستیانشین جزء گرجستان شدند.
این متخصص مسائل روسیه نیز در خصوص جلب حمایت روسیه در پرونده هسته یی ایران تاکید می کند: «من فکر می کنم ایران نیز مثل روسیه حضور نظامی و سیاسی امریکا در گرجستان را تهدیدی برای امنیت ملی خود می داند. هدف امریکا از این حضور تشویق به اصلاح مردمسالاری در گرجستان نیست، بلکه امریکا می خواهد با حضور خود در گرجستان دو نشان را با یک تیر بزند.
یعنی به نظر واشنگتن گرجستان می تواند نقش مهمی در سیاست امریکا علیه روسیه و ایران ایفا کند، بنابراین ضعیف شدن گرجستان به نفع روسیه و ایران است.
دکتر امیراحمدیان متخصص امور آسیای مرکزی و قفقاز نیز در این خصوص اظهار می دارد: «به نظر نمی رسد ایران از تجزیه گرجستان و شناسایی جمهوری های خودخوانده حمایت کرده باشد. ایران اعلام کرده است مسبب ایجاد شرایط کنونی گرجستان است. اگر گرجستان به منطقه اوستیا و صلح بانان روس حمله نمی کرد، بهانه یی به دست روسیه برای حمله نمی داد. به همین سبب موضع ایران برقراری آتش بس و بروز خویشتنداری طرفین و مذاکره است.»
دکتر امیراحمدیان نیز با اشاره به جلب حمایت روسیه در پرونده هسته یی ایران یادآور می شود: «ایران بارها از موضع خود دفاع کرده و هزینه آن را نیز پرداخت کرده است. ایران براساس آیین نامه ها و موازین قانونی آژانس بین المللی انرژی هسته یی و با نظارت بازرسان آن فعالیت کرده و هیچ مورد مشکوکی در فعالیت های خود نداشته است. اگر ادعایی هست، مربوط به ایالات متحده است که غیرقانونی است و نوعی زورگویی در روابط بین الملل. حال اگر روسیه از موضع ایران دفاع می کند این بدان معنی نیست که برای دفاع از ایران کوشش می کند بلکه ملاحظاتی دارد که مربوط به دعوای امریکا و روسیه بر سر رقابت برای حفظ منافع و دستیابی به منافع حداکثری و مناقشه بر سر توسعه نفوذ و تقسیم جهان و دسترسی به منافع خود است.»
دیپلماسی خریدن زمان
اعضای گروه 1+5 بارها در خصوص روند پرونده هسته یی ایران در شورای امنیت مدعی شده اند ایران به دنبال خریدن زمان است تا بتواند با تکمیل فناوری هسته یی خود به مرحله نظامی این فناوری دست یابد که مکرراً نیز با واکنش مقام های رسمی ایران مواجه شده اند. در حال حاضر نیز بحران گرجستان این احتمال دوباره را برای آنان به وجود آورده است که تناقضی در خروجی دستگاه تصمیم گیری سیاست خارجی ایران دیده می شود تا از طریق بحران گرجستان با خریدن وقت مرحله ورود به تصمیم گیری در مورد قطعنامه چهارم شورای امنیت علیه پرونده هسته یی ایران را که یک ماه به آغاز آن باقی مانده است به تاخیر اندازد. دکتر الهه کولایی استاد علوم سیاسی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران در این مورد اظهار می دارد: «ماهیت روابط روسیه با غرب از جهت گیری های ایران جداست. در واقع مجموعه یی از مسائل این تیرگی را در روابط روسیه با غرب به وجود آورده که دیدگاه های گوناگونی نیز در توجیه یا ابراز تردید در این وضعیت مطرح شده است. بنابراین تنظیم رفتار این کشور با ایران تابع این گونه جهت گیری ها نیست و مسائل کلی تری بر پایه منافع روسیه به آن شکل می دهد.»
دکتر ژند شکیبی استاد علوم سیاسی در دانشگاه لندن نیز اظهار می دارد: «خرید زمان یک شیوه قدیمی دیپلماسی است و استفاده از این شیوه قابل فهم است. غرب از اینکه کشوری مثل ایران به دنبال خرید وقت است تعجب نمی کند. این یک امر طبیعی است. بنابراین فکر نمی کنم تناقضی در خروجی دستگاه تصمیم گیری سیاست خارجی ایران دیده شود.»
دکتر بهرام امیراحمدیان نیز در این راستا می گوید: «به نظر من موضع ایران در قبال مساله قفقاز همان است که از سوی رئیس دولت ابراز شده است. ما با قفقاز همسایه هستیم و هر نوع بحران می تواند مرزهای ما را ناامن سازد. من در چندین مصاحبه تلویزیونی و رادیویی اعلام کرده ام ایران می تواند و توانایی آن را دارد که به جهت اشتراکات تاریخی با هر سه طرف میانجیگری کند.»
وی در ادامه می افزاید: «هم تجربه میانجیگری صلح با روسیه را دارد (در مورد تاجیکستان و قره باغ) و هم ناامنی قفقاز سبب ناامنی ایران می شود. به جای فرانسه و دیگر دولت های اروپایی ایران و برخی کشورهای منطقه از جمله ترکیه در این امر ذی مدخل هستند و باید در این زمینه کار کنند. البته دستگاه دیپلماسی ما معمولاً در این مواقع اندکی با تاخیر اقدام می کند.»
ایران کارت بازی یا شریک سیاسی روسیه
براساس برخی تحلیل های سیاسی روسیه همواره خواسته که از پرونده هسته یی ایران در شورای امنیت به عنوان یک کارت بازی در جهت حفظ و دستیابی به منافع ملی خود استفاده کند، ضمن اینکه به لحاظ ساختاری نیز ایران و روسیه نمی توانند یا نخواسته اند یک هدف استراتژیک را با یکدیگر دنبال کنند و صرفاً در برخی زمان ها بازی های مشترک سیاسی روسیه با ایران تنها یک تاکتیک بوده است که هیچ گاه به اتحاد و ائتلاف نرسیده است. از این رو در بحران اخیر گرجستان نیز در برخی تحلیل های داخلی و خارجی دوباره این امر مطرح شد که روسیه از ایران به عنوان کارت سیاسی بهره برداری می کند. دکتر کولایی نماینده دوره ششم مجلس در این زمینه می گوید: «همان طوری که به درستی اشاره کردید ایران در سلسله مراتب اولویت های روسیه جایگاهی ندارد که این گونه مواضع بر رفتار آن با ایران اثرگذار باشد. در آیین سیاست خارجی روسیه که اخیراً منتشر شد: کشورهای CIS، اروپا و امریکا و کشورهای آسیایی و خارومیانه در سلسله مراتب اولویت قرار گرفته اند و ایران در میان کشورهای خاورمیانه در جایگاه چهارم قرار گرفته است.»
وی در ادامه می افزاید:«بنابراین به خوبی روشن است که اهمیت ایران برای روسیه بیشتر در چارچوب استقلال عمل آن در برابر امریکا و بهره گیری از تعارض ایران و امریکا معنا پیدا می کند. اگر به سیاست خارجی روسیه و اولویت های آن توجه نشود جهت گیری های ما نه تامین کننده منافع این کشور و نه منافع ما خواهد بود.»
دکتر ژندشکیبی نیز با اشاره به نوع روابط گذشته و حال ایران و روسیه اظهار می دارد:«روسیه و ایران هنوز در مورد روابط متقابل کنونی شان تصمیم گیری نکرده اند. در مورد روابط آینده شان نیز نمی دانند به چه شکلی این روابط ادامه پیدا خواهد کرد. به عبارت دیگر به نظر می آید مسکو و تهران برای روابط متقابل خود برنامه ریزی نمی کنند. به نظرم شکل و عمق روابط آنان تا حد زیادی به روابط بین مسکو و واشنگتن و بین ایران و غرب بستگی زیادی دارد. غیر از این به نظر می آید اعتماد چندانی بین مسکو و تهران وجود ندارد. یعنی روابط این دو کشور چندان عمیق نیست و برای توسعه آن تلاش نمی کنند.»
دکتر بهرام امیراحمدیان نیز با اشاره به اولویت های روسیه می گوید: «اینکه ایران تمایل داشته باشد روسیه او را شریک استراتژیک بداند موردی است که نمی توان بدان استناد کرد. نه ایران و نه روسیه چنین موضعی را اعلام نکرده اند. ایران هیچ گاه این ادعا را نداشته است. ایران خود کشوری قدرتمند است و بر مبنای قانون اساسی سیاستی مستقل و بدون وابستگی به شرق یا غرب را اتخاذ کرده است، به همین سبب از اعضای فعال غیرمتعهد است.» وی در ادامه می افزاید:«روسیه نیز در سیاست خارجی خود ایران را در اولویت های اساسی قرار نداده است. ما دو کشور دوست هستیم و از طریق آب های دریای خزر با هم همسایه و هم مرزیم. برخی ها علاقه مند هستند روابط ایران و روسیه را استراتژیک قلمداد کنند. این درست نیست. حداقل یکی از طرفین باید این ادعا را در مواضع اعلامی درباره سیاست خارجی خود بیان دارد. تا آنجا که معلوم است تاکنون هیچ یک از طرفین رسماً این موضوع را تایید نکرده اند.»
آمریکا و تهدید مرزهای روسیه
جنگ گرجستان و حضور ناوهای نظامی امریکا و ناتو در دریای سیاه به اعتقاد مقام های رسمی روسیه راه نفوذ جدیدی برای امریکا است تا به سیاست خارجی 16 ساله خود از زمان دولت ریگان برای نزدیک شدن به مرزهای روسیه دست یابد. اما پیشتر از آن برخی تحلیلگران ایرانی بر این اعتقاد بودند که پرونده هسته یی ایران در شورای امنیت به عنوان مانع یا سدی برای روسیه در نظر گرفته شده است تا از این طریق بتوانند مانع از نزدیکی امریکا با مرزهای خود شوند چرا که روس ها بر این اعتقاد بودند که پس از حمله امریکا به افغانستان و سپس عراق، هدف بعدی ایران است که با برداشتن این مانع آخر نیز ایالات متحده امریکا می تواند به هدف نهایی خود که روسیه است، دست یابد. هر چند این تفکر وجود دارد اما کارشناسان بین المللی نیز در حال حاضر نظرهای دیگری دارند. دکتر کولایی در این مورد اعتقاد دارد:«به نظر نمی رسد بتوان ارتباط مستقیمی بین مساله گرجستان و پرونده هسته یی ایران برقرار کرد چرا که روس ها درخصوص این معامله دغدغه های خود را دارند و مساله گرجستان نیز حاکی از حساسیت شدید روسیه به جمهوری های پیشین اتحاد جماهیر شوروی است. این دو موضوع ماهیتاً با یکدیگر تفاوت دارند و روس ها همچنان از موضوع پرونده هسته یی ایران براساس ملاحظات و منافع خود دفاع یا با جامعه جهانی در این خصوص همکاری و همراهی خواهند کرد.» وی در ادامه می افزاید:«پس نمی توان تصور کرد جنگ گرجستان بر این موضوع به نفع ما تاثیر قابل ملاحظه یی داشته باشد.»
دکتر شکیبی نیز توضیح می دهد:«نباید فکر کنیم سیاست روسیه نسبت به پرونده هسته یی ایران براساس روابط بین مسکو و واشنگتن شکل می گیرد. روسیه تا حد زیادی براساس منافع خود سیاست خود را نسبت به پرونده هسته یی ایران درست و اجرا می کند. به اصطلاح بازی روسیه در این مساله کمرنگ نمی شود.»
دکتر امیراحمدیان نیز تشریح می کند:«امریکا از مدت ها پیش به مرزهای روسیه نزدیک شده است. جمهوری های بالتیک عضو ناتو هستند. احتمال پیوستن گرجستان و اوکراین هم به ناتو زیاد است. اکنون روسیه از سوی غرب در حال تهدید است. استقرار سپر دفاع موشکی در اروپا و استقرار 10 سامانه موشکی در لهستان که قرارداد آن در ماه آگوست امضا شده است و استقرار سامانه راداری امریکا در جمهوری چک در قلب اروپا همه نشان دهنده رویارویی دو کشور است. اینها همه برای پرونده هسته یی ایران نیست.»
وی در ادامه تاکید می کند:«باید در نظر داشته باشیم پرونده هسته یی بهانه یی است در دست امریکا و روسیه و هر کدام از آنها می خواهند از این کارت به نفع خود بهره گرفته و بازی کنند. ما نباید به آنها این بهانه را بدهیم که با کارت ما بازی کنند. باید قدرت و هنر دیپلماسی خود را با استفاده از ابزارهای در اختیار افزایش دهیم.»