آزمایش هسته‌ای کره شمالی، سفر رایس و معادلات منطقه‌ای

هادی مجیدی
اعلام اولین آزمایش هسته ای کره شمالی تاثیر آشکاری در معادلات منطقه ای از منظر استراتژیک به جای می گذارد و جایگاه و موقعیت بازیگران بزرگ منطقه ای در قبال سیاست ها و راهبردهای آمریکایی را برجسته تر می سازد.
مقامات آمریکایی که از ابتدای دهه نود با پروژه هسته ای کره شمالی برخورد می کنند، در عمل با اجرای سیاست های افراطی و بی توجهی به مطالبات بدیهی کره شمالی در تامین انرژی پاک و تاسیس مراکز آب سبک و یا برداشتن فشارهای مالی و تحریم و ارائه برخی مساعدت های اقتصادی به نقطه فعلی رسیده اند.
خانم رایس اگرچه مصوبه 1718 شورای امنیت را در سفر منطقه ای به آسیا در دستور کار خود قرار داده ولی به خوبی می داند که ملاحظات چین و روسیه در برخی مواد این مصوبه و یا چگونگی و سرعت اجرای مجازات های پیش بینی شده و یا نگرانی های ژاپن و کره جنوبی از بازتاب های منطقه ای واکنش احتمالی کره شمالی در قبال اجرای مصوبه 1718 می بایست در این سفر مدنظر مقامات آمریکایی باشد. رایس طی سفر به ژاپن، کره جنوبی و سپس به چین و روسیه تلاش کرد تا ضمن تضمین دهی امنیتی به دو همپیمان منطقه ای خود (ژاپن و کره جنوبی)، از چین و روسیه بخواهد تا در اجرای مصوبه شورای امنیت همراهی نمایند.
شرایط منطقه ای و مناسبات تاریخی ژاپن و چین و نگرانی کره جنوبی از واکنش کره شمالی و حجم و اقتدار چین در سطح منطقه آسیا و به ویژه جنوب شرق آسیا موجب شده تا رایس نتواند ژاپن و کره جنوبی را هم به شکل فعالی در برنامه بازرسی دریایی از محموله های کره شمالی همراه خود ببیند.
چین و روسیه نه تنها اجرای سریع مجازات ها را مفید نمی دانند، بلکه با تاکید بر راهبرد حفظ ثبات در منطقه و عدم تحریک کره شمالی، بر ضرورت نرمش آمریکا برای از سر گیری مذاکرات شش جانبه اصرار دارند.
کره شمالی حذف تحریم های مالی آمریکا و یا تعهد به حذف آن را شرط بازگشت به مذاکره اعلام کرده که مقامات چین و روسیه به رایس ابلاغ کرده اند. در حالی که کره شمالی راهبرد خلع سلاح هسته ای در کره را در سقف مطالبات خود دارد، آمریکا سعی می کند با تکیه بر مناسبات با ژاپن و کره جنوبی پیمان امنیتی منع انتشار سلاح هسته ای را فعال و اجرا نماید.
در نگاه مرحله ای و تاکتیکی رایس ضمن عدم دستیابی به اهداف سفر خود مبنی بر سرعت بخشیدن به اجرای مجازات ها و یا ملزم کردن چین و روسیه و چگونگی اجرای مصوبه 1718 به ناچار پذیرفته است که این مسئله چه در تعامل با هم پیمانان منطقه ای و یا قدرت های بزرگ آسیایی نیازمند زمان بیشتری است و مکانیزم های بازگشت به مذاکره نیز باید با نرمش سیاست های آمریکا همراه باشد.
در نگاه استراتژیک، با توجه به محتوای مصوبه 1718، فشارهای پیش بینی شده، صرفا با هدف بازگرداندن کره شمالی به مذاکرات است و عملا هرگونه مذاکره بعدی باید با لحاظ کردن مطالبات کره شمالی به پیش رود. زیرا ژاپن و کره جنوبی برای حفظ منافع و امنیت ملی خود باید از اتکای کامل به آمریکا در سیاست های امنیتی فاصله گرفته و متناسب با متغیرهای منطقه ای عمل کنند.
حضور چین قدرتمند موجب شده تا تمایل ژاپن برای خروج از قوانین اساسی منع ایجاد ارتش نیز یک راهبرد موفق ارزیابی نشود و رویکرد های همزیستی با محیط منطقه ای اولویت برتری داشته باشند.
مقامات آمریکایی با توجه به فقدان اجماع جهانی و آسیایی در قبال کره شمالی به دنبال نوعی توازن حقوقی از طریق مصوبه 1718 می باشند تا در قبال تحولات امنیتی و معادلات منطقه ای «چین محور» در سیر مذاکرات بعدی دست خالی نباشند و از سوی دیگر با اطمینان بخشی به ژاپن و کره جنوبی از میزان واگرایی سیاست های امنیتی آنان با راهبردهای آمریکایی در بلندمدت بکاهند.
تقویت زمینه های الگوی امنیت منطقه ای در آسیا، خاورمیانه، آمریکای لاتین، آفریقا و کاسته شدن از چترهای امنیتی قدرت های هژمون و جهانی مانند آمریکا، موجب شده تا یکجانبه گرایی آمریکایی در سطح جهانی در حوزه های مختلف با چالش جدی مواجه شده و تعدد قطب های اثرگذار در پرونده کره شمالی، عراق، خاورمیانه و سودان، چندجانبه گرایی را ارتقا بخشد.
از سوی دیگر بر همین اساس می توان اعزام هیئت اقتصادی کره جنوبی به کره شمالی که همزمان با سفر رایس صورت گرفته و به فشارهای آمریکا بی توجهی نشان دادند را ارزیابی کرد.
چندجانبه گرایی، الگویی است که از کارکرد لابی های صهیونیستی و یا تاثیر مقامات صهیونیستی در سفر به مسکو علیه ایران نیز کاسته و سفر اخیر اولمرت را به مذاکرات درحوزه های دو جانبه محدود نمود. روس ها نیز که طی دوره پوتین شرایط بهبود یافته ای پیدا کرده اند در یک منحنی تدریجی و رشد یابنده، در قبال سیاست های آمریکایی و راهبردهای آنان در حوزه های مختلف واکنش فعال نشان می دهند.
روس ها نگرانی های استراتژیک روشنی را در استقرار موشک های ضدموشک در آلاسکا، گسترش ناتو به شرق، فعالیت های آمریکا در قفقاز و آسیای میانه دارند و لذا تجدیدنظر در استراتژی امنیتی خود را در مواضع دیپلماتیک حوزه عراق، فلسطین، سوریه، کره شمالی و احتمالا ایران نیز نشان می دهند.
اگرچه شاخص های پرونده کره شمالی و ایران تفاوت های عمده ای دارد ولی شرایط منطقه ای یاد شده و اوضاع نامطلوب بوش در عرصه رقابت های قدرت های جهانی و یا پرونده های چالشی منطقه ای، احتمال امیدوارکننده ای برای رایس و حکومت بوش در پرونده کره شمالی و ایران را نوید نمی دهد.