(روزنامه اطلاعات - 1396/05/18 - شماره 26788 - صفحه 12)
مردم عراق در حالی پیروزی نهایی در شهر موصل و شکست داعش در این شهر را جشن گرفتند که بخوبی از اهمیت این شکست نظامی داعش در عراق، آگاهند، اما همچنان نگرانی درباره این گروه تروریستی که مدعی «خلافت» و تشکیل حکومت است، وجود دارد. به گزارش فارس،«عمر معربونی» نویسنده و پژوهشگر امور نظامی در یادداشتی با تیتر «پس از آزادی موصل، داعش کجا می‌رود» که وبگاه لبنانی «بیروت پرس» آن را منتشر کرد، به بررسی وضعیت داعش پس از شکست نظامی در عراق می‌پردازد.
در این یادداشت آمده است: نیروهای عراقی از پایان عملیات در شهر قدیمی موصل خبر می‌دهند و مرحله آتی، دقیق و سرنوشت‌ساز است و سوالاتی زیادی درباره سرنوشت این گروه تروریستی مطرح است؛ سازمانی که «ابومحمد العدنانی» از سران برجسته و سخنگوی آن، در تاریخ 29/6/2014 موجودیت آن را اعلام و مدعی تشکیل «خلافت اسلامی» شد. سپس «ابوبکر البغدادی» به عنوان خلیفه آن در مسجد «النوری» در موصل بر آن تاکید ورزید. العدنانی که مرد شماره دو داعش به شمار می‌رفت و برخی وی را مغز متفکر این گروه تروریستی می‌دانستند، بعدها در 30/8/2016 کشته شد. هرچند که به خطا شایع شد که این البغدادی بود که اعلام خلافت کرده بود.طبعا هدف از نگارش این مقدمه، تصحیح شایعه پایان «حکومت خلافت» است که گفته می‌شود، از مسجد النوری موصل اعلام موجودیت کرده است و حتی برخی میان شکست داعش در موصل و پایان ایده خلافت به دلیل تحولات میدانی جاری ارتباط قائل می‌شوند.
اما باید گفت: میان تحولاتی که تا به امروز در میدان نبرد روی داده، بیانگر شکست‌های بزرگی است که داعش در بعد نظامی در عراق و سوریه متحمل شده و حتی ممکن است، طی مرحله آتی که احتمالا کوتاه نیز نخواهد بود، داعش دیگر زمینی نداشته باشد که بخواهد بر آن سیطره داشته باشد اما رسیدن این گروه تروریستی به این درجه و سطح از فروپاشی و ضعف، به معنای تحقق شکست نهایی بر این گروه نیست. من وظیفه خود می‌دانم که منطق و ارکانی که داعش بر پایه آنها، اعلام موجودیت کرد و بسرعت صعود کرد را متذکر شوم. این گروه، بسیار هوشمندانه نام روزنامه خود را «دابق» گذاشت. دابق نام نبردی است که میان عثمانی‌ها و حکومت ممالیک [حاکم بر مصر] روی داد و مقدمه ورود عثمانی‌ها برای اشغال سوریه و نفوذ به جهان عرب برای صدها سال بود. این نام انتخاب شد زیرا در اذهان بسیاری این چنین القاء می‌شود که تکرار این سناریو این بار به نفع داعش میسر است.
نویسنده در ادامه می‌نویسد که فرماندهان داعش زمانی که دیدند دیگر نمی‌توانند در شهر موصل بمانند، مسجد النوری را منفجر کردند تا این فرصت را از پیروز این میدان بگیرند که دقیقا از مکان و منبری که البغدادی از آنها، استفاده کرده، حرفی بزند. این به آن معناست که تروریستها می‌خواهند وجهه البغدادی در هر بحث و درسی که با مسجد النوری در ارتباط باشد، همچنان حفظ شود یا در هر مسئله‌ای مرتبط با این مسجد و موصل، نام البغدادی ابتدا به اذهان خطور کند. معربونی در ادامه می‌نویسد: از آنجا که تفکر سلفی و تکفیری زمین حاصلخیز رویش داعش بود و هست، اکنون نیز می‌تواند زمینه‌ساز پیدایش داعشی جدید با نامهای دیگر شود همانطور که اکنون شاهد این مسئله در سوریه، یمن، لیبی و ...هستیم. به طوری که صدها گروه دیگر با نامهای متفاوت، دقیقا همان تفکر و ایدئولوژی داعش را رواج می‌دهند و این مسئله‌ای قابل توجه است. آمریکا نیز که مدیر فنی این گروهها و سازمانهای تروریستی است و هر که را بخواهد، افراطی یا میانه رو اعلام میکند و در تلاشی آشکار می‌خواهد پیروزی‌های نظامی در دو میدان سوریه و عراق را دور بزند.
در ادامه این یادداشت آمده است: آمریکا که می‌داند داعش در آخرین روزهای خود است، تلاش میکند با همراهی ترکیه، سوریه، قطر و امارات جایگزینی برای آن در عراق بیابد و این کار را با ایجاد یک رهبری تحت عنوان رهبری عرب‌های سنی با استفاده از رهبرانی که اساسا هیچ مشارکتی در مقابله با داعش نداشته‌اند، انجام می‌دهد تا دولت عراق همچنان دولت گروههای مختلف و نه دولت شهروندی باقی بماند. آمریکا همچنین به دنبال حفظ فضای ایجاد شده برای تجزیه عراق یا دست‌کم تشکیل دولت‌های خودگردان در این کشور همانند منطقه کردستان که از پیامدهای اشغال عراق از سوی آمریکایی‌ها بود، است.این کارشناس نظامی می‌گوید: هرچند که مانند خیلی‌ها، بابت آزادی موصل از دست توحش داعش بسیار خشنودم اما نگرانی‌های زیادی درباره مرحله پس از داعش دارم. به ویژه که می‌دانم این گروه تروریستی و سایر گروههای تکفیری دارای پایه‌های راسخ و ثابتی در بیش از یک مکان در جهان دارند و تنها در منطقه ما نیستند.
وی در ادامه به بررسی سرفصلهای مرحله پساداعش می‌پردازد و می‌نویسد که از آنجا که بررسی هر یک از این سرفصلها فرصت زیادی می‌طلبد، به همین اشاره‌های تیتروار بسنده میکند و صرفا پیش‌بینی‌های خود را بیان میکند. نگارنده این یادداشت می‌نویسد: درباره پیش‌بینی‌ها، من معتقدم که داعش تلاش میکند تا پارامترهای سیطره و نفوذش را در بیش از یک مکان تقویت کند و این اقدام را در شبه جزیره سیناء، اردن و لبنان ادامه می‌دهد به گونه‌ای که ضامن ارتباطات و نفوذش در منطقه باشد اما رویکرد و توجه اصلی آن، الجزائر، لیبی و نیجر خواهد بود تا مثلث نفوذش را در مناطق صحرایی تثبیت کند. لذا با وجود خوشحالی بسیارم از آزادی موصل، باید بگویم که ضروری است تلاش زیادی کنیم تا وارد مرحله تعادل میزان قوای راهبردی شویم که نخستین گامهایش را با ارتباط برقرار کردن میان مرزهای عراق و سوریه، برداشتیم.لذا برای کوتاه کردن دوره رویارویی که به نظر نمی‌رسد کوتاه باشد، باید دستاوردهای مرتبط با میدان نبرد و سیاست را حفظ کنیم.
پایانی بر کابوس شب سیاه دهم ژوئن
تروریستهای تکفیری داعش پس از گذشت سه سال از اشغال موصل و پس از سپری شدن ۹ماه عملیات نظامی در این شهر به زانو درآمدند و پیروزی بزرگ برای ملت عراق رقم خورد.به گزارش خبرگزاری مهر، لحظات رعب آور عراقی‌ها در واپسین ساعات نهم ژوئن ۲۰۱۴با یورش داعش به موصل به عنوان دومین شهر بزرگ عراق و مرکز استان نینوا شروع شد و در روز دهم ماه ژوئن همین سال موصل سقوط کرد. آنچه آن روزها رسانه‌ها مخابره می‌کردند فرار نیروهای نظامی و امنیتی عراق از استان نینوا و اشغال آن از سوی تکفیری‌ها بود. لحظات بسیار سختی بود زیرا داعش همچنان در حال ادامه تحرکات خود در دیگر مناطق و اشغال آنها بود. داعشی‌ها مرتکب جنایات بسیاری در مناطق تحت اشغال به ویژه موصل شدند و علاوه بر کشتن بسیاری از عراقی‌هايی که از نظر این گروه، تکفیری به حساب می آمدند در مسیر حرکت خود هر خودرو و هر هدفی را نابود می کردند. در روز ۱۳ژوئن ۲۰۱۴آیت‌الله العظمی سیستانی مرجع عالیقدر شیعیان عراق از عراقی‌ها خواستند که علیه داعش سلاح به دست بگیرند. در ۲۹ژوئن همان سال یک خلافت خودخوانده به سرکردگی ابوبکر البغدادی اعلام کرد.
همانطور که گفته شد داعش در موصل و بسیاری از مناطق تحت اشغال خود در عراق دست به جنایات زیادی زد و صحنه‌های هولناکی را ایجاد کرد اما با ورود نیروهای مردمی که با فتوای آیت الله العظمی سیستانی شکل گرفته بودند اوضاع به گونه‌ای دیگر رقم خورد زیرا تا این زمان رعب و وحشتی که داعش ایجاد کرده بود سبب فرار نظامیان از مقابل تکفیری‌ها می شد اما نیروهای مردمی عراق به عنوان یک نیروی قوی در برابر داعش ظاهر شدند و ضمن توقف تحرکات داعش شروع به بازپس گیری مناطق اشغال شده از لوث تکفیری‌ها کردند که این مناطق در دیالی و صلاح الدین و الانبار بود تا اینکه نوبت به موصل رسید.در ۲۶مهرماه سال گذشته نیروهای عراقی عملیات آزادسازی موصل را کلید زدند و ابتدا کرانه چپ یا شرق موصل را از لوث داعش آزاد کردند و سپس در نوزدهم فوریه سال ۲۰۱۷ برابر با یکم اسفندماه سال ۹۵عملیات آزادسازی غرب موصل را آغاز کردند و در روز ۱۸تیرماه سال ۱۳۹۶به رود دجله رسیدند و به دنبال آن حیدر العبادی نخست وزیر عراق در موصل حضور یافت و آزادسازی موصل را اعلام کرد.
موصل موقعیت خاصی دارد به گونه ای که از بغداد از نظر موقعیت جغرافیایی و فرهنگی دور است. این شهر در حدود ۲۰۰مایلی پایتخت عراق قرار دارد. موصل دومین شهر بزرگ عراق محسوب می شود. نزدیکترین پایگاه‌های نظامی عراق در بیجی در ۱۰۰مایلی موصل قرار دارد. موصل شهری است که طوایف و ادیان و نژادهای مختلف در آن زندگی می‌کنند. قبل از استیلای داعش بر آن در ژوئن ۲۰۱۴حدود ۶۵درصد از ساکنان آن را اهل سنت تشکیل می دانند.موصِل (به عربی: المَوْصِل، به کردی: مووس، استاندارد لاتین: Mosul) شهری در شمال عراق، مرکز استان نینوا و پرجمعیت‌ترین شهر عراق پس از بغداد و مرکز اقتصادی شمال کشور است؛ بخش اصلی شهر در کرانه شرقی دجله جای گرفته و در کرانه غربی آن، بازمانده‌های شهر باستانی نینواست موصل در سده‌های دهم و یازدهم میلادی/ سوم و چهارم هجری، پایتخت دولت‌های جداشده از عباسیان مانند حمدانیان بود.
پس از جنگ جهانی اول، مدتی از امپراتوری عثمانی به‌دست امپراتوری بریتانیا افتاد. بیشتر مردم شهر عرب هستند اما اقلیت‌های قابل توجه کرد، ترکمن و آشوری نیز در شهر زندگی می‌کنند. جمعیت شهر در سال ۲۰۰۸به یک میلیون و هشتصد هزار نفر رسیده بود اما در سال ۲۰۱۴حدود نیم میلیون نفر آواره شدند .رود دجله از میان موصل می‌گذرد و پنج پل دو قسمت شهر را به هم پیوند می‌دهند. این شهر در ۳۹۶کیلومتری شمال غربی بغداد قرار دارد. در طول قرن بیستم موصل یادآور زندگی اقوام و مذاهب گوناگون در کنار یکدیگر بوده است.
در این مدت نیروهای عراقی اعم از مبارزه با تروریسم، پلیس، نیروهای زرهی و حشد شعبی دستاوردهای زیادی در موصل به دست آوردند و صحنه‌های بی بدیلی را خلق کردند. اما با آزادسازی موصل هنوز داعش در مناطق اندکی در الانبار در غرب عراق و صلاح الدین و استان کرکوک حضور دارد و بازماندگان آن در برخی مناطق از کوچکترین فرصت برای یورش استفاده می کنند .آزادسازی موصل دستاورد بزرگ و پیروزی چشمگیری محسوب می شود اما آنچه موصل با آن روبرو است ویرانی زیر ساخت‌ها و تبدیل شدن آن به ویرانه‌ای است. میراثی که تکفیری‌ها برجای گذاشته‌اند تخریب ساختمان‌ها و مراکز حیاتی و تاثیرات مخرب فرهنگی است.
عمران و بازسازی موصل بودجه هنگفتی نیاز دارد و زدودن تفکرات تکفیری خود نیازمند برنامه جامعی است. عراقی‌هایی که اکنون مشغول جشن گرفتن به مناسبت آزادسازی موصل هستند هرگز نمی توانند لحظات تلخ زمان داعش را فراموش کنند. موصلی‌ها بسیاری از عزیزان خود را از دست داده‌اند. آنها نمی توانند کابوسی که داعشی‌ها ایجاد کرده بودند را به این زودی‌ها فراموش کنند.داعش در این مدت بسیاری از آثار ارزشمند تاریخی و مذهبی را نابود کرده است که آخرین آن مسجدي با بیش از ۸۴۴ سال قدمت در غرب موصل بود که هنگامی که عرصه بر تروریستها تنگ شد آن را منفجر کردند. به عبارت دیگر تخریب و جنایتی که داعشی‌ها رقم زدند از مغول‌ها هم بدتر بود.خلافت کوتاه و پوشالی داعش در عراق فروپاشید و بیش از سه سال دوام نیاورد.
عبدالباری عطوان از تحلیلگران معروف جهان عرب با اشاره به آزاد سازی موصل در رای الیوم نوشته است: « نگرانی که عراقی‌ها پس از سپری شدن جشن‌های آزادسازی موصل با آن روبرو هستند آینده کشورشان است. مسعود بارزانی رئیس اقلیم کردستان دم از همه پرسی در ۲۵سپتامبر آینده می‌زند. وی قصد دارد که شهر نفت خیز کرکوک را به اقلیم کردستان ملحق کند و از نظر اقتصادی روی آن حساب ویژه ای باز کرده است. آیا این سرآغازی برای تجزیه عراق بر اساس مذهب و نژاد است؟ آیا شاهد جنگی خونین میان کردها و عربها خواهیم بود؟
وی می‌نویسد: بازسازی موصل به ميلیاردها دلار نیاز دارد و این در حالی است که خزانه عراق خالی است. از سویی سرنوشت ۶۰۰نظامی آمریکایی و ۲۰۰۰نظامی ترکیه ای در بعشیقه چه می شود؟ عطوان درباره آینده داعش در عراق نوشت: یا همانند دیگر گروهها منحل می‌شود و شکست را می‌پذیرید که این گزینه‌ای محال است و القاعده گواه این مدعاست. یا به اقدام زیر زمینی و اقدامات تروریستی ادامه می دهد و دست به اقدامات تلافی جویانه می زند که این احتمال قوی‌تر است و اروپا و آمریکا و همپیمانان عرب آن اهداف در اولویت داعش خواهند بود. یا اینکه داعش به کشورهای بحران زده مانند یمن، افغانستان، لیبی و برخی مناطق دیگر از جمله مصر و ساحل آفریقا و سومالی می رود.
اما جدای از بحثی که این تحلیلگر در این باره کرده است دستاوردی که در موصل به دست آمده بسیار بزرگ است. از ورود نیروهای عراقی به قلب موصل باید به عنوان آغازی بر پایان نظامی داعش یاد کرد و مدت زمان زیادی نمی کشد که در الرقه در سوریه نیز به پایان راه می رسد اما بحث این است که آیا پس از برد نظامی جنگ تمام می شود؟
مشکل عراق بسترهای تفکرات افراطی است. عراقی‌ها باید در مسیر وحدت گام بردارند و با تحرکات تجزیه طلبانه مقابله کنند. عراق به طور حتم از اوضاع سوریه متاثر است. خواست‌های تجزیه طلبانه تهدید کننده عراق است.باید از پیروزی در موصل به نفع ثبات منطقه بهره برداری شود به ویژه که برخی از جمله رژیم صهیونیستی از این دستاورد عراقی‌ها خشنود نیستند. آمریکایی‌ها که همواره از طولانی بودن جنگ با موصل خبر می دادند و شکست داعش را در کوتاه مدت امری محال می دانستند از این دستاورد بزرگ عراقی‌ها نمی توانند خوشحال باشند. آمریکا و صهیونیستها که گروههای تروریستی را در منطقه مدیریت می کنند همواره به دنبال کمرنگ کردن دستاوردها و ناتوان جلوه دادن نیروهای عراقی بودند اما این دستاوردها نقشه‌های آنها را بر باد داده است و به طور حتم از هم اکنون به دنبال جایگزینی برای داعش هستند و به دنبال شخصیت‌هایی خواهند رفت که اصلا در نبرد با داعش نقشی نداشته اند. آمریکایی‌ها از همه ابزارهای موجود و برگه‌های فشار برای پیشبرد منافع خود استفاده خواهند کرد.
ش.د9601870