اگرچه امروز دریاچه ارومیه «آب» ندارد، اما بیش از دو دهه است که برای بسیاری «نان» داشته و در کمال تأسف هزاران میلیارد تومان از بودجه و بیت‌المال کشور در بستر پر از نمک و املاح آن هدر رفته است.
از دهه ۷۰ مسئولان از طرح‌ها و برنامه‌هایی حرف می‌زنند که با چند هزار میلیارد تومان اعتبار برای احیای دریاچه ارومیه شروع می‌شود و پایان باز آن‌ها به وخیم‌تر شدن حال و روز این اکوسیستم می‌رسد.
بعد از طرح‌هایی که ستاد ملی احیای دریاچه ارومیه طی دو سال اخیر اعلام کرد و برخی از آن‌ها نیز عملیاتی شد، حالا تصاویر ماهواره‌ای نشان می‌دهند وضعیت دریاچه اصلاً خوب نیست و شاید با گرم شدن هوا، دیگر گریزی از خشک شدن صددرصدی آن نباشد.
یعنی، دور نیست روزی که طوفان‌های نمکی چشم‌های بسته را به سوی واقعیت‌ها باز کنند و این‌بار دریاچه نمک انتقامش را از انسان‌هایی بگیرد که با بی‌مبالاتی باعث مرگ آن شدند.
به استناد آخرین تصاویر ماهواره‌ای از دریاچه ارومیه در یک سال اخیر حدود ۸۰ درصد از ۸۷۸ کیلومتر مربع آب باقیمانده در آن هم خشک شده و حالا کلاً ۴ درصد از سطح آب یعنی حدود ۱۷۰کیلومتر مربع باقی مانده است. به گفته کارشناسان این اتفاق برای دریاچه عظیمی مثل ارومیه به منزله مرگ قطعی است.‌ای کاش حداقل مسئولانی که هر ماه از احیای دریاچه سخن گفته و هزاران میلیارد تومان از سرمایه ملی را بدون هیچ خروجی مثبتی هدر داده‌اند مقابل افکار عمومی و دادگاه پاسخگو می‌شدند. همین چند وقت پیش بود که یکی از آقایان مدعی شد «دریاچه ارومیه خشک نشده و شایعاتی که در خصوص خشک شدن کامل آن منتشر شده است، صحت ندارد...»
این حرف‌ها حدود سه ماه پیش عنوان شد و در آن روز حجم آب دریاچه یک میلیارد و ۳۶۰ میلیون مترمکعب اعلام شده بود. این رقم در مقایسه با سال‌های قبل‌تر، مهر تأییدی بر زنده شدن دریاچه بود، چون در سال ۱۳۹۴ این عدد یک میلیارد مترمکعب بود و حالا ارتفاع آب حدود ۹سانتی‌متر بیشتر از سال ۱۳۹۴ را نشان می‌دهد.
وقتی مسئولی می‌گوید «در مهرماه سال ۱۳۹۴ تراز دریاچه ارومیه ۰۴/۱۲۷۰ بوده، اما اکنون این عدد به ۱۸/۱۲۷۰ رسیده که نشان‌دهنده افزایش است... و امروز مساحت دریاچه ارومیه هزار کیلومتر است، در حالی که این عدد در سال ۱۳۹۴ حدود ۷۰۰ کیلومتر بوده است.» یا کارشناسانه صحبت نمی‌کند یا اطلاعات غلط می‌دهد.
در کمال تأسف حال و روز دریاچه نشان می‌دهد آنچه طی سال‌های اخیر بیش از هر کار دیگری انجام گرفته «اطلاعات غیردقیق مسئولان به جامعه بوده است.» بدتر اینکه هر کس انگشت اتهام را به سمت دیگری نشانه می‌رود و همین هم یعنی فرار از مسئولیت و پاسخگو نبودن در مقابل عملکرد‌های اشتباه.
امروز جایگاه ستاد احیای دریاچه ارومیه به شدت تنزل یافته است و محول کردن آن به استانداری آذربایجان غربی نشان دهنده اهمیت نداشتن موضوع برای مسئولان است.
وقتی از وضعیت این دریاچه تنها به عنوان یک مشکل زیست محیطی یاد می‌شود، می‌توان باور کرد که رسیدگی به وضعیت آن جزو اولویت‌ها نیست.
نگرش به دریاچه ارومیه مانند این است که عزیزی با بیماری سرطان دست و پنجه نرم می‌کند و ما از حقیقت فرار می‌کنیم.
جالب است به جای رساندن آب به دریاچه، این روز‌ها نمک‌های آن را بار می‌کنند و می‌برند که همین کار هم می‌تواند بیماری‌های زیادی را به همراه داشته باشد.
سؤال اصلی این است که اعتبارات ستاد احیای دریاچه ارومیه کجا رفت؟ تصفیه آب فاضلاب شهرستان‌های تبریز، ارومیه و دیگر شهرستان‌های حاشیه دریاچه ارومیه که در مراحل پایانی است، اصلاح الگوی مصرف آب در بخش کشاورزی و جلوگیری از حفر چاه‌های غیر مجاز از عواملی هستند که می‌توانند به احیای دریاچه ارومیه کمک کنند، اما اجرا و عملیاتی کردن آن‌ها هم آنقدر کند پیش می‌رود که به «نوشدارو بعد از مرگ سهراب» تبدیل خواهند شد.
حدود ۱۵ سال است راه‌های مختلفی برای احیای دریاچه مطرح شده، اما هنوز به نتیجه نرسیده‌اند و این اواخر بیش از ۵۰ نفر از نمایندگان با رئیس‌جمهور و دفتر مقام معظم رهبری مکاتباتی انجام داده و بر اساس آن درخواست کرده‌اند نسبت به انتقال آب از دریای خزر و رودخانه وان ترکیه به دریاچه ارومیه اقدام شود.
اما آیا این کار‌ها ثمری خواهند داشت یا ادامه همان بازی‌های تلف کردن وقت و سرمایه‌های کشور است و دیگر هیچ...!
هر چه هست، دریاچه ارومیه هم اکنون در وضعیت زیست‌محیطی نامطلوبی قرار گرفته است و نیاز به همت و همراهی همه مسئولان برای رهایی از خشک شدن دارد، اما نزول جایگاه ستاد احیای دریاچه ارومیه و سپرده شدن آن به دست مسئولان محلی نشان از توجه نکردن به این مشکل بزرگ زیست محیطی ملی دارد.

سواد سیاسی و تمایل به رأی دهی

هوشمند سفیدی

آرمان امروز :  اوگن برتولت فریدریش برشت نمایش‌نویس شهیر آلمانی می‌گوید: بدترین بی‌سوادی، بی‌سواد سیاسی است؛ وی کر و کور است، درک سیاسی ندارد و نمی‌داند که هزینه زندگی از قبیل قیمت نان، مسکن، دارو و درمان، همگی وابسته به تصمیمات سیاسی هستند، او حتی به جهالت خود افتخار می‌کند و سینه به جلو می‌اندازد و می‌گوید که… : “از سیاست بیزار است”. چنین آدم سبک مغزی نمی‌فهمد که بی‌توجهی به سیاست است. کریک و لیستر در سال ۱۹۹۷ “سواد سیاسی” را این گونه تعریف می‌کنند: سواد سیاسی، دانش، مهارت‌ها و نگرش‌هایی هستند که افراد برای با سوادشدن سیاسی و توانایی به کارگیری سواد لازم دارند. “سواد سیاسی”، پتانسیلی برای مشارکت سیاسی آگاهانه در نظر گرفته می‌شوند، کاسل براین باور است: اگر افراد از نظر سیاسی با سواد باشند، تفاوت‌های جزئی را درک می‌کنند و مفاهیم و واقعیت‌های اساسی سیاسی را می‌شناسند، از سواد سیاسی با اسامی دیگری مثل تجربه‌های سیاسی، آگاهی سیاسی و قابلیت شهروندی نیز یاد می‌شود. (سلطانی، ۱۳۹۶ : ۹۷)

آموزش و افزایش توانایی‌های شناختی و دانش افراد، تأثیر مثبتی بر تمامی رویدادهای سیاسی شامل دموکراسی، حاکمیت قانون و آزادی سیاسی دارد و قابلیت‌ها، نگرش‌ها و رفتار را در راستای مشارکت سیاسی در طول زندگی تغییر می‌دهند. هدف از توسعه این قابلیت‌ها، تربیت شهروندانی است که به طور دموکراتیک در زندگی سیاسی شرکت کنند .

   دای جان و پرویسکو در سال ۲۰۱۰ اذعان داشتند که مشارکت سیاسی، نیازمند دانش درباره موضوعات سیاسی، مهارت‌های استفاده از ابزارهای سیاسی و در اختیار گرفتن رویه مناسب و بسنده است. (غفاری هشتجین، ۱۳۸۹ : ۹۶) گوتمن نیز براین باور است که آموزش سیاسی به معنای پرورش دانش‌ها، نگرش‌ها و مهارت‌های لازم برای مشارکت سیاسی، گونه‌ای اولویت و تقدم نسبت به سایر ارزش‌ها دارد. (غفاری هشتجین،۱۳۸۹: ۹۹)

اما، بین سواد و آگاهی سیاسی چه رابطه ای می توان یافت؟ بی‌تردید، سواد یک پیش نیاز مهم در توانمندسازی سیاسی افراد، و بستر دریافت و توسعه آگاهی سیاسی است. نقش سواد در شکل‌دهی به بخش پایدار آگاهی سیاسی افراد، مبرهن و غیرقابل اغماض است، زیرا گام نخست در این مورد محسوب می‌شود و نمی‌توان از یک فرد بی‌سواد، انتظار دستیابی به آگاهی سیاسی بالا و موثر را داشت.  آنتونی گیدنز اعتقاد دارد که سواد عبارت از توانایی افراد در خواندن و نوشتن است. (گیدنز ۱۳۷۳ : ۵۰) همچنین جوزف نای (۱۹۹۵) سواد را یک پیش‌بین کننده اساسی مشارکت می‌داند (حیدری، ۱۳۹۶ : ۱۴۸) مطالعاتی که در ارتباط با سطح تحصیلات انجام گرفته، حاکی است که شهروندانی که تحصیلات عالیه دارند، بدون توجه به نوع فعالیت، بیشتر در سیاست مشارکت می‌کنند. همچنین افراد تحصیلکرده در مورد توانایی درک سیاسی، حداقل از اعتماد به نفس بیشتری برخوردارند. (قوام، ۱۳۹۵ : ۱۴۳-۱۴۲) به‌عبارت دیگر، سواد با ایجاد نظم و تشکل فکری، ایجاد حساسیت به منافع شخصی و جامعه‌پذیری توسط فرهنگ سیاسی بر مشارکت سیاسی و مشارکت انتخاباتی تأثیرگذار است (رضی، ۱۳۸۰ :۲۲۷)؛ پس سواد در وهله اول و تحصیلات عالیه در ادامه آن، امری ضروری، مقدماتی و تسهیل‌کننده برای رسیدن به آگاهی از جمله آگاهی سیاسی و در نهایت ایفای نقش سیاسی توسط افراد است، در اینجا شایسته به‌نظر می‌رسد در مقابل سواد، از نقش عامل بی‌سوادی در ضعف آگاهی و کاهش مشارکت سیاسی نیز بحث شود.آیا داشتن سواد و تحصیلات، فرد را درخصوص رأی دهی در چه وضعیتی قرار می دهد؟

ارسطو نیز بر این عقیده بود که گروهی از مردم، طبیعتاَ  برده هستند و انسان‌ها، متفاوت آفریده شده‌اند و به همین دلیل هیچوقت، عقلایی نخواهند شد، حتی اگر قابلیت تحصیل و روشن‌شدگی داشته باشند. به طور خلاصه، پین جامعه را عامل نادانی می‌دانست. (اسپریگنز، ۱۹۷۹ : ۹۳) بنابراین می‌توان گفت که سواد و تحصیلات عالیه، نقش مهمی را در بروز رفتار سیاسی آگاهانه دارند و در مقابل آن بی‌سوادی، کم‌سوادی و یا فقدان آگاهی می‌توانند عوامل محدودکننده و یا دلیل انتخاب ناآگاهانه باشند. رابرت دال براین باور است که هرگاه شخصی فکر کند دانش و آگاهی او محدودتر از آن است که بتواند با داخل‌شدن در سیاست، به کارآیی کافی برسد، ترجیح می‌دهد که کمتر در آن مشارکت کند. (دال-۱۹۸۵) در کتاب جمهوریت افلاطون آمده است: سقراط رأی‌دادن را یک مهارت می‌داند و نه یک توانایی ذاتی و براین باور است که یک مهارت، محتاج آموزش است؛ رأی‌دادن همه شهروندان بدون آموزش‌های لازم، همانقدر غیرمسئولانه است که سپردن ناخدایی کشتی به کسی که از دریا هیچ چیزی نمی‌داند. (خطایی، آزاده (۱۳۹۶). “مشکل سقراط با دموکراسی چه بود؟ وبلاگ شخصی مدرسه زندگی)؛ جان استوارت میل نیز اعتقاد به محدودیت حق‌رأی به افراد باسواد و فرهیخته داشت، او نگران از اکثریت نافرهیخته و بی‌سواد، پیشنهاد کرد حق‌رأی به باسوادها محدود شود و ضمانت و شرایط برتر خاص رأی مردم افزایش یابد. (بال،۱۳۹۵ : ۱۷۸)  افلاطون نیز مخالف دادن حق رأی به عموم است و به همه دلیل، دموکراسی آتنی را به نقد می‌کشید و براین باور بود که آن، سرنوشت جامعه را بازیچه هوس توده مردم می‌کند. و توده مردم در امور سیاسی از داوری درست ناتوانند و رهبری درست هم نمی‌تواند توده مردم را هوشیار و خردمند کند. (صادقی، ۱۳۹۳ : ۷۹) “سومین” در کتاب خود تحت عنوان “دموکراسی و نادانی سیاسی” اذعان می‌‌کند: “دانش سیاسی، علی‌رغم افزایش آموزش و قابلیت دسترسی به اطلاعات، چندان افزایش نیافته است. تقاضا برای اطلاعات و نه تأمین آن، محدودیت اصلی یادگیری سیاسی در دنیایی است که اکثر مردم به طور منطقی درباره امور سیاسی ناآگاهند. این خلاء دانش و آگاهی با اعتقاد ما به دموکراسی، سخت منطبق می‌شود، چراکه اصولاً برای پی‌بردن به آنچه که حکومت باید انجام دهد و ثانیاً انتخاب نامزدهایی که اولویتشان را به انجام می‌رسانند، به مردم عادی متکی است. (سومین، ۲۰۱۶ : ۴۵)

حتی در امریکا نیز وقتی مشکلات انتخابات بررسی می شود از هشت مسئله مهم نام می برند که دو  مسئله شامل “تعداد بی شمار رأی دهندگان ناآگاه” و “رأی دهندگان فاقد صلاحیت” هستند. (گریفین، ۲۰۱۸) همچنین، دیلی مارتینس (۱۹۷۱) در مقاله ای تحت عنوان “آگاهی سیاسی و توزیع سایر منابع اجتماعی” برای رأی آگاهانه اطلاعات سیاسی یا آگاهی سیاسی را مهمترین شاخص رأی آگاهانه می داند. (مارتینس، ۱۹۷۱)؛ از نظر ارسطو، انجام کارکرد کامل نظام‌های دموکراتیک، مستلزم وجود شهروندانی باسواد از نظر سیاسی است، لذا، توسعه و تکامل فردی، به بهترین وجه از طریق مشارکت فعال، با برخورداری از دانش سیاسی حاصل می‌شود (قوام، ۱۳۹۵ : ۳۳-۱۳۵)   گابریل تارد، فرد را به عنوان کوچکترین ذرات تشکیل دهنده اجتماع قرار می‌دهد که با مجهزشدن به مفهوم میل و آگاهی، پایه‌های شکل‌گیری تغییرات اجتماعی را ایجاد می‌کنند. (طاهری کیا، ۱۳۸۴: ۵۴)   باید اذعان داشت که میان میزان آگاهی سیاسی – اجتماعی افراد و مشارکت سیاسی-اجتماعی رابطه مثبت و معناداری وجود دارد، یعنی کسانی که آگاهی بالاتری نسبت به مسائل سیاسی- اجتماعی دارند، مشارکت بیشتری نیز در مسائل سیاسی – اجتماعی خواهند داشت. اگر مشارکت افراد را به دو دسته فعال و پیرو تقسیم کنیم، معمولاً مشارکت از نوع اول آگاهانه است، اما در صدد بالایی از افراد به دلیل عدم آگاهی کافی و صحیح و کامل از مسائل سیاسی – اجتماعی، نمی‌توانند مشارکت فعال و تأثیرگذاری در جریانات سیاسی – اجتماعی داشته باشند و در قالب مشارکت غیرفعال در مسائل سیاسی – اجتماعی شرکت می‌کنند. (احد باصری،۱۳۸۹ : ۱۰۳) در هر صورت چنین به نظر می‌رسد عوامل پیچیده‌ای مثل آگاهانه یا ناآگاهانه بودن، عقلایی یا غیرعقلایی بودن، خودخواهانه یا بدون خودخواهی بر رفتار رأی‌دهی تأثیر می‌گذارد. (هیوود،۱۳۸۹: ۳۴۳)

فساد چای دبش و سکوت فراگیر نهادهای دولتی