دکتر علیرضا اسماعیلی مازگر استاد دانشگاه و پژوهشگر مسائل سیاست خارجی و روابط بین الملل در یادداشتی اختصاصی درباره ابعاد سیاست خارجی دولت سیزدهم نوشت:
در آغازین سالهای گام دوم انقلاب کبیر و شکوهمند اسلامی ایران، دولت سیزدهم با رویکرد تحولی و با شعارهای انقلابی بر سرکار آمد. دولت مردمی شهید آیت الله رئیسی درکمتر از سه سال خدمتگزاری، نور ایمان و بارقهی امید را در دل ملت بزرگ ایران و مستضعفین جهان پرفروغتر از همیشه نمود. یقیناً یکی از جلوه ها و دستاوردهای افتخارآفرین دولت مردمی و انقلابی، حوزه «سیاست خارجی» است که این مهم در سایهی اتکال به خداوند متعال، تکیه بر مردم، ولایتمداری و حرکت در چارچوب اصول سیاست خارجی جمهوری اسلامی حاصل گردید.
سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران از همان ابتدا بر اصول و مبانی محکم انقلاب اسلامی ازجمله سه اصل: عزت، حکمت و مصلحت بنیان نهاده شده است. دولت سیزدهم طی عمر کوتاه خود، چه در کلام و چه در رفتار، تلاش نمود به سه اصل عزت، حکمت و مصلحت پایبند باشد. «پرهیز از چشم دوختن به حرف و تصمیم مقامات کشورهای دیگر»، «نداشتن اعتماد بی جا به طرف های مقابل»، «رفتار و گفتار خردمندانه، اندیشیده و محاسبه شده» و «داشتن انعطاف در موارد لازم»، ترجمان سه اصل عزت، حکمت و مصلحت در کلام مقام معظم رهبری هستند که در سیاست خارجی دولت آیت الله رئیسی تبلور داشتند.
عزت آفرینی و نتیجه بخش بودن پایبندی به اصول سیاست خارجی نظام مقدس اسلامی، از سنت های تغییرناپذیر الهی است که در این برهه و در برهه هایی از عمر بابرکت جمهوری اسلامی شاهد آن بوده ایم. علیرغم کوتاه بودن دوران خدمت دولت انقلابی و با وجود درگیرشدن در پیچیده ترین جنگ ترکیبیِ امنیتی، رسانه ای، شناختی علیه کشورمان در پاییز و زمستان ۱۴۰۲ و همچنین با وجود تشدید تحریم های ظالمانه نظام سلطه علیه ایران اسلامی، توفیقات و دستاوردهای دولت آیت الله رئیسی در همه بخش ها بسیار شامخ، گسترده، افتخارآمیز و امیدآفرین است. در این مجال کوتاه برخی از نتایج و دستاوردهای حوزه سیاست خارجی دولت سیزدهم مورد اشاره قرار می گیرد:
تقویت محور مقاومت و توسعهی عمق راهبردی کشور: یکی از نتایج درخشان سیاست خارجی دولت سیزدهم، تقویت محور مقاومت و افزایش انسجام و هماهنگی درونی بین اعضای محور مقاومت است که اوج این سیاست را می توان بعد از ۷ اکتبر ۲۰۲۳ مشاهده کرد. وزیرِ شهید دکتر امیرعبدالهیان، بعد از ۷ اکتبر با سفرهای متعدد به کشورهای منطقه، حضور فعال و اثرگذار در مجامع منطقه ای و بین المللی مانند اجلاس جده، مجمع عمومی و شورای امنیت سازمان ملل و با مواضع قاطع، شفاف، مدبرانه و شجاعانه خود در حمایت از جبهه مقاومت و در دفاع از مردم، زنان و کودکان مظلوم غزه، نقشی محوری و سازنده در تقویت محور مقاومت و انسجام بخشی بین اعضای جبهه مقاومت داشت. عملیات غرورآفرین وعده صادق، درسایهی هماهنگی کامل بین دیپلماسی و میدان و انسجام ایجاد شده بین اعضای محورمقاومت موفق گردید.
بدون شک، این عملیات درخشان ترین قدرت نمایی جبهه مظلومان و مستضعفان جهان علیه صهیونیسم و استکبار جهانی بود. تحقق وعده صادق، قدرت فرامنطقه ای جمهوری اسلامی ایران را تثبیت و نظام سلطه را مجبور به اعتراف و پذیرش آن نمود.
امروز به برکت سیاست خارجی عزت مدارانه دولت سیزدهم، شاهد تقویت، تحکیم و اعتلای جبهه مقاومت، افزایش روحیه مبارزه علیه صهیونیسم در کشورهای منطقه و جهان، وحدت و انسجام بالا در میدان نبرد، افزایش کنشگری و ابتکار عمل جبهه مقاومت از یمن تا لبنان، گسترش بیش از پیش اعتبار و مقبولیت منطقه ای و جهانی گفتمان مقاومت، افزایش چشمگیر قدرت بازدارندگی و توسعه عمق راهبردی جمهوری اسلامی ایران هستیم.
تقویت سیاست همسایگی: دولت سیزدهم طی عمر کوتاه خود، سیاست همسایگی را نه در حرف و شعار، بلکه در عمل پیش برد. برخی از مصادیق اجرای سیاست همسایگی دولت آیت الله رئیسی عبارتند از: انجام ۱۴ سفر رئیس جمهور به کشورهای همسایهی روسیه (۲ بار)، تاجیکستان (۲ بار)، ترکمنستان (۲ بار)، ازبکستان (۲ بار)، قزاقستان، عمان، قطر، ترکیه، عربستان و پاکستان، سفر روسای جمهور و امرای کشورهای روسیه، ترکیه، عراق، ترکمنستان، قزاقستان، ارمنستان، ازبکستان، عمان، قطر و کردستان عراق به ایران، امضای بیش از ۱۱۰ سند همکاری با کشورهای همسایه در سفر رئیس جمهور ایران و میزبانی از روسای جمهور کشورهای همسایه، امضاء موافقتنامه جامع همکاری ۲۰ ساله با روسیه، نهایی سازی موافقتنامه همکاری های جامع با عراق و ترکیه، احیای روابط با عربستان سعودی و بازگشایی سفارت خانه های دو کشور.
اقدامات موفقیت آمیز در احیای روابط با بحرین، بهبود و توسعه روابط با امارات متحده، مدیریت تنش های سیاسی با طالبان و آذربایجان، افزایش چشمگیر روابط اقتصادی و رشد مدوام تجارت خارجی با ۱۵ کشور همسایه (رشد ۴۳ درصدی در سال ۱۴۰۰، رشد ۴/۱۴ درصدی در ۱۴۰۱ و رشد ۳۵/۱ درصدی در ۱۴۰۲)، افتتاح نخستین بازارچه مرزی مشترک ایران و پاکستان با حضور روسای جمهور دو کشور، افتتاح سد مشترک «قیز قلعه سی» بر روی روخانه ارس با حضور روسای جمهور ایران و آذربایجان.
فعال شدن دیپلماسی اقتصادی: از مهم ترین دلایل موفقیت سیاست خارجی دولت سیزدهم، توفیقات و دستاوردهای حاصل شده در حوزه دیپلماسی اقتصادی است. با توجه به آمار موجود، اغراق نیست اگر بگوییم در کمتر از سه سال دولت سیزدهم بیش از هشت سال دولت های یازدهم و دوازدهم در حوزه دیپلماسی اقتصادی فعالیت صورت گرفته است. برخی از دستاوردهای فعال شدن دیپلماسی اقتصادی در دولت سیزدهم عبارتند از: برگزاری ۴۲ اجلاس کمیسیون مشترک همکاری های اقتصادی با کشورهای مختلف، افزایش تجارت خارجی و دستیابی به رکورد ۱۵۳ میلیارد دلار (۹/۸۶ میلیارد دلار صادرات و ۳/۶۶ میلیارد دلار واردات)، امضای موافقتنامه تجارت آزاد بین ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا، افزایش ۴۰۰ درصدی صادرات خدمات فنی و مهندسی، تکمیل و افتتاح مگاپروژه انتقال آب، سد و نیروگاه سریلانکا (به عنوان بزرگترین صادرات خدمات فنی و مهندسی تاریخ کشورمان به میزان ۵۳۰ میلیون دلار).
افزایش ۲۰ درصدی صادرات محصولات صنعتی، رشد مداوم ترانزیت خارجی از ایران (رشد ۶۸ درصدی در نیمه دوم سال ۱۴۰۰، رشد ۲۲ درصدی در سال ۱۴۰۱، رشد ۵/۳۶ درصدی در سال ۱۴۰۲ و رشد ۵/۵۶ درصدی در دو ماهه اول ۱۴۰۳)، راه اندای کریدور شمال- جنوب از روسیه تا هند پس از ۲۲ سال، ساخت و بهره برداری از راه آهن زاهدان- خاش بطول ۱۵۵ کیلومتر به عنوان بخش مهمی از کریدور شمال- جنوب، امضاء موافقتنامه احداث راه آهن رشت- آستارا بین ایران و روسیه، آغاز عملیات اجرایی راه آهن شلمچه- بصره با همکاری و سرمایه گذاری مشترک با عراق، آزادسازی ۴/۱۸ میلیارد دلار از منابع ارزی بلوکه شده ایران در عراق، کره جنوبی، ژاپن و ...، وصول طلب ۳۹۰ میلیون پوندی (۵۳۰ میلیون دلاری) ایران از انگلیس بعد از نیم قرن، تسویهی بدهی ۶/۱ میلیارد دلاری ترکمنستان، افزایش تولید نفت خام و بازپس گیری جایگاه سوم ایران در اوپک، جهش صادرات نفت خام و دستیابی به رکورد بالاترین میزان صادرات طی ۶ سال اخیر (۱ میلیون ۵۶۰ هزار بشکه در روز بطور متوسط در سه ماهه اول ۲۰۲۴).
رشد ۸۶ درصدی صادرات گاز مایع و دستیابی به ۸/۶ میلیارد دلار صادرات، افزایش ۱۲۵ درصدی صادرات گاز طبیعی به کشورهای همسایه، آغاز ساخت خط لوله انتقال گاز ایران از سوی پاکستان پس از ده سال وقفه، آغاز امضای تفاهم‌نامه ۴۰ میلیارد دلاری با شرکت گازپروم روسیه، انعقاد تفاهم‌نامه همکاری با کشور عمان برای صادرات گاز، سواپ گازی ترکمنستان، ایران و آذربایجان پس از ۵ سال توقف.
سهامداری ایران در پالایشگاه‌های فراسرزمینی آمریکای لاتین، ثبت رکورد حمل نفت خام و فرآورده با حجم ۹۴ میلیون تن توسط ناوگان شرکت ملی نفتکش ایران به عنوان یکی از ۵ ناوگان بزرگ جهان، تقویت ناوگان هوایی کشور با خرید و بکارگیری ۶۰ فروند هواپیمای مسافربری، اتصال شبکه برق ایران به پاکستان و توافق برای صادرات ۲۰۰ مگاوات برق در گام نخست، ساخت و تحویل دو نفتکش عظیم به ونزوئلا و امضاء قرارداد ساخت دو نفتکش دیگر، برقراری خط کشتیرانی با قاره آفریقا و آمریکای لاتین، افزایش امنیت غذایی و تامین پایدار ذخایر راهبردی کشور، کاهش وابستگی تجارت خارجی کشور به دلار از ۳۰ درصد سال ۱۴۰۰ به ۱۰ درصد در سال ۱۴۰۲، جذب سرمایه خارجی ۹/۱۱ میلیارد دلاری در کمتر از سه سال و ثبت رکورد بالاترین میزان جذب سرمایه خارجی در ۱۶ سال گذشته (در دو دولت یازدهم و دوازدهم مجموع سرمایه خارجی جذب شده ۷/۹ میلیارد دلار بود)، خروج نام ایران از لیست سیاه گروه ویژه اقدام مالی (FATF) و ...
سیاست خارجی متوازن و توسعهی چندجانبه گرایی: دولت سیزدهم به جای تمرکز ومعطوف کردن توان و ظرفیت دستگاه سیاست خارجی بر مذاکره و گفتگوی بی نتیجه با غرب، سیاست خارجی متوازن مبتنی بر همگرایی و چندجانبه‌گرایی را در دستور کار خود قرار داد. برخی از نتایج ارزشمند این رویکرد عبارتند از: خروج ایران از انزوای جهانی، عضویت دائم ایران در سازمان همکاری شانگهای پس از ۱۵ سال عضویت ناظر، عضویت رسمی ایران در گروه بریکس، حضور و سخنرانی رئیس جمهور در جمع سران سازمان همکاری شانگهای، سران کشورهای گروه بریکس، اجلاس سران سازمان همکاری اقتصادی (اکو) و اجلاس سران کشورهای صادرکننده گاز، سفر رئیس جمهور به چین و اجرایی شدن سند جامع همکاری ۲۵ ساله دو کشور و امضاء ۲۰ سند همکاری.
سفر رئیس جمهور به اندونزی و امضاء ۱۱ سند همکاری، سفر رئیس جمهور به سه کشور ونزوئلا، نیکاراگوئه وکوبا و امضاء ۳۵ سند همکاری، سفر رئیس جمهور به کشورهای آفریقایی کنیا، اوگاندا، زیمبابوه و آفریقای جنوبی و امضای ۲۱ سند همکاری، سفر رئیس جمهور به سوریه و امضای ۱۴ سند همکاری، سفر رئیس جمهور به سریلانکا و امضای ۵ سند همکاری، حضور فعال وزیر خارجه در اجلاس بریکس پلاس، داووس، اتحادیه کشورهای حاشیه اقیانوس هند و ...
فعال شدن در مجامع بین المللی و پویایی پیگیری های حقوقی: در عمر کمتر از سه سال دولت سیزدهم، شاهد فعال شدن دستگاه سیاست خارجی کشورمان در مجامع بین المللی و پویایی اقدامات حقوقی در تامین منافع ملی کشورمان بودیم. برخی از مصادیق این رویکرد تحولی در سیاست خارجی عبارتند از: سفر رئیس جمهور به نیویورک و سخنرانی تبیینی، کنشگرانه و اثرگذار در هفتاد و هفتمین نشست مجمع عمومی سازمان ملل بویژه به نمایش گذاشتن عکس سردار دلها شهید سلیمانی و تکریم روحیهی شجاعت و مقاومت، سفر دوم رئیس جمهور به نیویورک و سخنرانی تاریخی در مجمع عمومی سازمان ملل در دفاع از قرآن و نقد غرب و آمریکا، انتخاب ایران به عنوان نایب رئیس مجمع عمومی سازمان ملل.
انتخاب ایران به عنوان رئیس‌نوزدهمین اجلاس مجمع اجتماعی شورای حقوق بشر، انتخاب ایران به عنوان ریاست اجلاس خلع سلاح سازمان ملل، انتخاب ایران به عنوان رئیس منطقه ای آسیا و اقیانوسیه در سازمان بین المللی کار، انتخاب ایران به عنوان ریاست مجمع گفتگوی آسیا (ACD)، انتخاب ایران به عنوان ریاست سازمان همکاری اقتصادی (ECO)، صدور رای دادگاه بین المللی لاهه به نفع ایران و علیه آمریکا درخصوص اقدامات واشنگتن در ضبط و مصادره غیرقانونی اموال بانک مرکزی و شرکت ها و موسسات ایرانی، آزادی بیش از یکصد زندانی ایرانی و انتقال به داخل کشور ازجمله آزادی اسدالله اسدی؛ دیپلمات اسیر شده در بلژیک پس از ۵۸ ماه اسارت و ...
آنچه در این مجال اندک بیان شد، بررسی و تبیین اجمالی نتایج، آثار و برکات عزت مداری و ولایت پذیری در سیاست خارجی دولت سیزدهم بود که صدها، بلکه هزاران دستاورد غرور آفرین و امید بخش را در کوتاه مدت به ارمغان آورد و آینده ای درخشان را برای ایران عزیز نوید داد، حال اینکه ملت بزرگ ایران هنوز آثار و نتایج خسارت بار دیپلماسی التماسی و غیر انقلابی در سال های قبل را بیاد دارند.
مردم فهیم و قدرشناس ایران اسلامی با حضور میلیونی خود در بدرقه پیکر شهدای خدمت، تلاش ها و مجاهدت های خالصانه رئیس جمهورِ شهید؛ آیت الله سید ابراهیم رئیسی، وزیر انقلابی؛ شهید امیرعبدالهیان و دیگر شهدای خدمت را ارج نهادند و یاد و خاطره شان را تا ابد در دفتر افتخار و عزت تاریخ ایران ماندگار کردند.ان‌شاء الله به فضل پروردگار، مردم با بصیرت ایران با انتخاب فردی صالح با بیشترین قرابت فکری و رفتاری به شهید جمهور، حرکت و پیشرفت شتابان آغاز شده توسط دولت سیزدهم درگام دوم انقلاب را استمرار و تداوم خواهند بخشید.