تعامل آری سلطه خیر

رکن روانی مذاکرات برجامی

محمد اسماعیلی

اکثر مقامات جمهوری اسلامی ایران که جهت برگزاری هفتاد‌و‌نهمین نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد به آمریکا سفر کرده‌اند، رسما نسبت به ضرورت آغاز دوباره مذاکرات برجام سخن به میان آورده و با اشتیاق فراوان، احیای برجام را مقدمه‌ای بر مذاکرات حول سایر موضوعات مورد مناقشه غرب با ایران عنوان کرده‌اند.

تکرار چندین‌باره چنین گزاره‌ای از سوی مقامات مختلف دولت کمتر از یک هفته، نمایانگر اشتیاق زایدالوصفی است که می‌تواند پیامد‌های غیرقابل‌جبرانی را برای کشور در عرصه بین‌المللی با خود به همراه بیاورد. این نوع نگرش، دستگاه محاسباتی غرب را به این باور می‌رساند که ایران فراتر از آنچه تصور می‌شود در شرایط بغرنج اقتصادی، تجاری، سیاسی و حتی نظامی به‌سر می‌برد و چنانچه مقامات رسمی دولت جو بایدن در ماه‌های پایانی عمر خود، تظاهر به بی‌توجهی نسبت به این درخواست را ادامه دهند، چند هدف میان‌مدت و بلندمدت را محقق خواهند ساخت؛ نخست آن‌که نسبت به درخواست‌های طرف ایرانی استراتژی سکوت و بی‌تفاوتی را در پیش گرفته و در مرحله بعد برای آغاز مذاکرات با طرف ایرانی، پیش‌شرط تعیین کنند. میل طرف ایرانی باعث خواهد شد که پیش‌شرط‌های حداکثری طرف مقابل پذیرفته شود چراکه به زعم آنها، امروز مذاکره با غرب و حل مناقشات، تنها خواسته یک جریان خاص در داخل ایران نیست و یک باور اجتماعی است. مذاکرات با چنین مقدمه‌ای، نقطه مطلوب طرف مقابل است چراکه ولع نسبت به اصل و نفس مذاکره، طبیعتا موضع ضعف را با خود به همراه دارد چراکه اصولا در چنین شرایطی «توافق به هر قیمتی» هدف است. موضع ضعف می‌تواند منجر به کسب امتیازات فراتر از حد تصور از مذاکره‌کنندگان ایرانی شود و تعهدات مالایطاق را به همراه داشته باشد؛ با این رویکرد حقوقی که «تعهدات کلی و مبهم (ذهنی)» به طرف ایرانی داده شود و «تعهدات عینی و منجز» اخذ شود. به‌زعم طرف مقابل، پذیرش مذاکرات با چنین مقیاس و کیفیتی می‌تواند مقدمه تحدید قدرت موشکی و منطقه‌ای نیز باشد؛ البته به شکلی متفاوت‌تر از گذشته. در شرایطی که طی هفته اخیر رژیم اسرائیل، اصول حقوق بین‌الملل نظیر احترام به تمامیت‌ارضی کشور‌ها و منع توسل به زور را با حمله به جنوب لبنان، بیش از گذشته زیر پا گذاشته، اظهار نیاز فراوان نسبت به احیای برجام، این تلقی را در دستگاه محاسباتی غرب ایجاد می‌کند که ایران در موضع ضعف بوده و می‌توان با اهرم فشار نظامی و تهدیدات برآمده از آن، ایران را علاوه بر برجام، به پای میز مذاکرات موشکی و منطقه‌ای نیز کشاند. «عدم نشان دادن اشتیاق به مذاکره» از اصول اولیه و بدیهی مذاکره آن هم در سطح بین‌المللی است که نقطه مقابل آن می‌تواند پی بردن طرف مورد مناقشه به ضعف و ناتوانی‌های احتمالی و تنگ‌تر کردن حلقه‌های فشاراقتصادی و سیاسی باشد. شکل‌گیری مذاکره و توافق با چنین رویکردی، قدرت چانه‌زنی را به حداقل ممکن کاهش، سایه جنگ فرضی را ایجاد، تحریم‌های بین‌المللی را توسعه و موجب از کف رفتن کارت‌های بازی می‌شود که هرکدام آنها به تنهایی می‌تواند سرنوشت یک مقاوله‌نامه یا توافق بین‌المللی را تغییر بدهد. در مذاکرات گذشته نیز طرف مقابل در مقابل شور و شعف فراگیر طرف ایرانی، به جای مذاکرات متوازن و اجرای تعهدات متناظر، «نیاز»‌هایی را به‌عنوان «امتیاز» جاگذاری کرد. 

چراغ سبز پزشکیان به صلح در نیویورک

امین جمشیدزاده

 موفقیت در حل مسئله نه تنها تابع نوع راهبرد تجزیه مسئله و عناصر آن است بلکه به نحوه بازنمایی مسئله نیز بستگی دارد. گاه بازنمایی گزاره‌ای سودمند است و بعضی وقت‌ها نیز بازنمایی دیداری یا تجسمی، کارآمدتر است. برای نمونه، مسأله زیر را در نظر بگیرید؛ یک روز صبح، درست هنگام طلوع آفتاب، راهبی راه افتاد که از کوه بالا برود. کوره راه باریکی به عرض تقریباً نیم متر مثل ماری بر تنه کوه می‌پیچید و به معبدی در قله کوه ختم می‌شد. راهب با سرعتی ناهمسان راه می‌رفت و بارها می‌ایستاد تا نفسی تازه کند. سرانجام اندکی مانده به غروب آفتاب به معبد رسید. چند روزی را در معبد گذراند؛ آنگاه یک روز هنگام طلوع آفتاب، از همان راهی که آمده بود، سفر خود را به پایین کوه آغاز کرد. باز هم با سرعت ناهمسانی راه می‌رفت و بارها سر راه توقف می‌کرد. البته در مقایسه با زمانی که از کوه بالا رفته بود، هنگام پایین آمدن به طور متوسط با سرعت بیشتری حرکت می‌کرد. حالا مخاطبان روزنامه پاسخ دهند در طول کوره را نقطه‌ای وجود دارد که راهب در رفت و برگشت خود، دقیقاً سر ساعت واحدی از روز از آنجا رد شده است.« مسلماً وقت معینی از روز به معنای- سر ساعت واحد- نتواند بود؛ به خاطر یکنواخت نبودن سرعت حرکت در هیچ شرایطی، در واقع زمان و مکان معینی مطرح نیست؛ فقط راهب دو بار از نقطه‌ای می‌گذرد و این نقطه نیز مسلماً ثابت نمی تواند باشد؛ رهبران جهان برای نخستین بار از زمان آغاز جنگ بین اسرائیل و نیروهای حماس در نوار غزه و شروع حملات هوایی مرگبار در لبنان؛ به نیویورک آمده‌اند، هیچ رویداد دیگری در سپهر سیاست جهان و عرصه سیاست بین‌الملل نمی‌توان آدرس داد و سراغ گرفت که به اندازه مجمع عمومی سازمان ملل متحد بتواند مقامات عالی رتبه دنیا را در طول یک هفته به یک محل بیاورد. در مجمع امسال سازمان ملل متحد که از ۲۴ تا ۳۰ سپتامبر « ۳ تا ۹ مهر ۱۴۰۳» در حال برگزاری است؛ ۷۶ نفر از سران حکومتی، ۴۲ رئیس دولت، چهار معاون رئیس جمهور، دو ولیعهد، ۹ معاون نخست وزیر، ۵۴ وزیر، ۱ معاون وزیر، ۶ نفر از رؤسای هیئت‌های دیگر سخنرانی کردند و یا تا ۹ مهر بقیه نیز به ایراد مواضع و دیدگاه‌های خویش خواهند پرداخت.

مسعود پزشکیان رئیس جمهوری ایران در نخستین حضور و اولین نطق خود در نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد در اولین سال ریاست جمهوری اش گفت:« صلح و امنیت در جهان مستقر نخواهد شد، مگر اینکه حقوق همه انسان‌ها، جوامع و ملت‌ها در چارچوب عدالت و انصاف رعایت شود. پزشکیان عصر سه شنبه، به وقت شرق آمریکا در جریان سخنرانی خود در هفتاد و نهمین نشست سالانه مجمع عمومی سازمان ملل متحد پرسید« آیا علت جنگ و خونریزی که در دنیای امروز در جریان است، غیر از این است که متجاوزی به حقوق دیگران تجاوز کرده، حقوق ملتی را نادیده گرفته؛ تبعیض و نابرابری را اعمال کرده، گروهی را در ضعف و عقب ماندگی نگه داشته و حق و حقوق دیگران را نادیده انگاشته است، تا زمانی که بی‌عدالتی، ظلم، زیاده خواهی، فقر و جهل در منطقه حاکم باشد، جنگ و خونریزی ادامه خواهد داشت؛ پزشکیان با بیان اینکه مردم ایران در انتخاب او به« شعار محوری وفاق ملی» رأی دادند، گفت من قصد دارم بنیان‌هایی استوار برای ورود کشورم به عصر جدید و نقش آفرینی سازنده و مؤثر در نظام در حال ظهور جهانی پایه گذاری کنم؛ موانع و چالش‌ها را برطرف کنم و مناسبات کشورم را بر اساس ملزومات و واقعیت‌های دنیای امروز سازماندهی کنم؛ جامعه جهانی باید فوراً خشونت را متوقف کند و هرچه زودتر آتش بس دائمی برقرار شود و وحشی‌گری دیوانه وار اسرائیل در لبنان، پیش از آنکه منطقه و جهان را به آتش بکشاند، متوقف شود. پزشکیان با اشاره به تهدیداتی که ایران با آنها مواجه بوده است، گفت ما به تجربه آموخته‌ایم که تنها می‌توانیم به مردم و توانمندی‌های بومی خود متکی باشیم و ایران مصمم به تأمین و تضمین امنیت خود است و نه ایجاد ناامنی برای دیگران؛ خواهان صلح برای همه هستیم، ما خواستار صلح و امنیت پایدار برای مردم اوکراین و روسیه هستیم.
ایران ضمن مخالفت با جنگ و تأکید بر لزوم توقف سریع درگیری‌های نظامی در اوکراین، از هرگونه راه حل صلح‌آمیز حمایت می‌کند و این بحران تنها از طریق گفت و گو خاتمه پیدا می‌کند. رئیس جمهور ایران در سخنرانی خود خطاب به حاضران در نشست، گفت که به تاریخ معاصر منطقه نگاه کنید ایران، هرگز آغازگر هیچ جنگی نبوده و تنها در برابر تجاوز دیگران قهرمانانه از خود دفاع کرده و متجاوزان را پشیمان ساخته است؛ ایران، سرزمین هیچ ملتی را اشغال نکرده و چشم به منابع هیچ کشوری نداشته و بارها برای ایجاد صلح و ثبات پایدار در منطقه طرح‌های گوناگون به همسایگان و مجامع بین المللی پیشنهاد کرده است. دکتر مسعود پزشکیان که باسوادترین رئیس جمهور دنیا-فوق تخصص قلب و استاد تمام در رشته خویش- در ادوار گذشته تا مقطع کنونی« هفتاد و نهمین اجلاس سالانه مجمع عمومی سازمان ملل متحد» محسوب شده و بشمار می رود؛ در ادامه گفت که برای داشتن یک منطقه قوی باید به چند اصل توجه کرد؛ او گفت اول اینکه بپذیریم همسایه هستیم و به لطف همسایگی همواره در کنار هم باقی خواهیم ماند، حضور قدرت‌های خارجی در منطقه، موقتی و منشاء بی‌ثباتی است. پزشکیان با بیان اینکه برون سپاری امنیت به کشورهای فرامطقه‌ای به سود هیچ یک از کشورهای منطقه نیست، به دومین اصل اشاره کرد و گفت نظم جدید منطقه‌، باید فراگیر و به سود همه همسایگان باشد؛ نظمی که منافع تک تک کشورهای همسایه را تأمین نکند نمی‌تواند پایدار باشد؛ سومین اصلی که رئیس جمهور جدید ایران در این مورد به آن اشاره کرد این بود که کشورهای همسایه و برادر نباید منابع ارزشمند خود را در جهت رقابت‌های فرسایشی و مسابقه تسلیحاتی هدر دهند، منطقه ما از جنگ، تنش های فرقه ای، تروریسم، افراط گرایی، قاچاق مواد مخدر، کمبود آب، بحران پناهندگی و مداخلات خارجی رنج می برد؛ پزشکیان با اشاره به توافق برجام گفت که ایران و قدرت‌های جهانی با نگرش فرصت محور به برجام دست یافتند و ما در برابر شناسایی حقوق ایران و رفع تحریم‌ها، بالاترین سطح از نظارت‌ها در حوزه هسته‌ای را پذیرفتیم، اما خروج یک جانبه ترامپ از برجام؛ نشانگر دیدگاه تهدید محور در عرصه سیاسی و نگاه قدرت محور در عرصه اقتصادی بود؛ تحریم‌های یک جانبه مردم را هدف قرار داده و در پی نابودی بنیان‌های اقتصادی ایران است و هدف امنیتی‌سازی ایران است و نتیجه آن ناامنی همگان است؛ سیاست فشار حداکثری زمانی علیه ملت ایران به کار گرفته شد که ایران به گواهی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به تمامی تعهداتش در برجام پایبند بود.

رئیس جمهور ایران با این اوصاف گفت که تهران آماده تعامل با اعضای برجام است؛ البته اگر تعهدات برجامی به طور کامل و با حسن نیت اجرا شود، می‌توان در مورد دیگر مسائل هم وارد گفت و گو شد. رئیس جمهور ایران در بخش پایانی سخنان خود در هفتاد و نهمین نشست سالانه مجمع عمومی سازمان ملل متحد خطاب به همه دولت‌هایی که راهبردی- غیرسازنده- در قبال ایران در پیش گرفته‌اند؛ گفت« ما می‌توانیم از این محدودیت‌ها فراتر رویم و دوران جدیدی را آغاز کنیم؛ این دوران جدید با به رسمیت شناختن دغدغه‌های امنیتی ایران و همچنین کار مشترک بر سر مسائل مشترک شروع می‌شود و ایران آمادگی دارد برای ساختن دنیایی بهتر با قدرت‌های جهان و همسایگانش مراودات اقتصادی،اجتماعی، سیاسی و امنیتی مؤثر و از جایگاه برابر داشته باشد.

فاجعه طبس و خواست اجتماعی برای تغییر