بصیرت: از آغاز به کار رادیو در ایران (ششم اردیبهشت ماه 1305) بیش از هشتاد سال است که میگذرد و این رسانه توانسته با سپری کردن و زندگی کردن طی این سالها جای خود را میان مخاطبان خود به دست بیاورد. همچنین از ساخت برنامههای نمایشی در این رسانه فراگیر نیز نزدیک به شصت سال است که میگذرد و همواره در طول این شش دهه برنامه سازی نمایشی در رادیو یکی از سختترین نوع تولید برنامههای صدا به شمار میرود. چرا که در این نوع برنامه سازی تنها بیان بازیگر به کمک افکتهای صوتی است که یک متن نمایشی را به صورت اجرایی به مخاطب ارائه میکند، در حالی که اجرای یک اثر نمایشی روی صحنه با حضور فیزیکی بازیگر، دکور و طراحی نور به مراتب سادهتر از اجرای همان متن در پشت میکروفنهای رادیو به شمار میرود. اما متأسفانه طی چند وقت اخیر شاهد تعطیل شدن یکی پس از دیگری برنامههای نمایشی رادیو به خصوص در رادیو فرهنگ هستیم. برنامههایی که مانند «صبح جمعه با تئاتر» و«از رمان تا نمایش» که طی پخش مداوم در سالیان اخیر توانسته بود مخاطبان ثابت خود را پیدا کند و از قضا اینکه این تعداد مخاطب بر خلاف برخی از اجراهای زنده صحنهای تعدادشان محدود و انگشت شمار نبودند. متأسفانه برای تعطیل شدن این برنامهها و برنامه «نمایش امروز» هیچ دلیل قانع کنندهای از سوی مدیران این رسانه عنوان نشده و صرفاً هدفگذاری ساخت برنامههای رادیو بر مبنای توجه به سلیقه عموم مخاطبان به عنوان حکم تعطیلی این برنامهها عنوان شده است در همین راستا به بهانه بیتوجهی روز افزون به این هنر مولد و فرهنگ ساز با تنی چند از برنامهسازان خبره نمایشهای رادیویی به گفتوگو پرداختیم.
تاوان مادی و معنوی هنرمندان رادیو
میکائیل شهرستانی، بازیگر و کارگردان شناخته شده عرصه هنرهای نمایشی صحنهای و رادیویی با شنیدن موضوع این گزراش با همان صدای گرم و دلنشین همیشگی خود گفت: به دلیل رفتارهای غیر اصولی و غیر فنی مدیریت مرکز هنرهای نمایشی رادیو چند ماهی است که دیگر رغبت کار در رادیو را از دست دادهام! این رفتارها و اعمال سیاستها مبنی بر بیمحلی به ساخت برنامههای نمایشی در رادیو قابل پیشبینی بوده! تا زمانی که ما شاهد حضور مدیریتی با کفایت بر مسند مرکز هنرهای نمایشی رادیو نباشیم، اوضاع به همین شکل ادامه خواهد داشت. وقتی با تغییر مداوم مدیریتها روبهرو هستیم و به همان میزان شاهد نزول ارزشگذاری این مدیران رادیویی به برنامه سازی نمایشهای رادیویی هستیم، طبیعی است که شاهد تعطیل شدن برنامههای نمایشی رادیویی باشیم. همیشه این مثل را شنیدهایم که «حرمت مسجد به متولی آن است»، وقتی متولیان رسانهای مردمی و فراگیر مانند رادیو کوچکترین وقعی به یکی از پرمخاطبترین برنامههای رادیویی، یعنی نمایشهای رادیویی نمیگذارند، اگر شاهد بروز چنین اتفاقاتی نباشیم باید تعجب کنیم.
وی با بیان اینکه هنوز یازده میلیون تومانی از دستمزد ساخت برنامههای سفارشی مرکز هنرهای نمایشی رادیو که خود مدیران بر تولید آنها اصرار و تأکید داشتند را دریافت نکرده، تصریح کرد: با پیگیری اخبار هم تنها چیزی که می شنوم تعطیل کردن برنامههای نمایشی در رادیو است که نصیبم می شود نه احترام گذاشتن و قدردانی معنوی و نه حتی مادی از هنرمندان نمایش رادیویی. بعد از هشت ماه وقت گذاشتن پیاپی و پیگیری مجدانه برای تولید برنامههای سفارش داده شده علاوه بر تاوان مالی شاهد بیمهری و بیتوجهی مدیران به هنرمندان رادیویی هستیم که تاوانی روحی و معنوی است که شامل حال من شده است!
امیدوارم اوضاع از اینکه هست بدتر نشود! رادیو برای تمام هنرمندان نمایش دارای قداست خاص است و کسانی که در این مجموعه عمر و زندیگیشان را فارغ از هر گونه اغراق در بیانم صرف کردهاند، لایق احترام بیشتری هستند. بسیاری از این افراد برای تولید برنامههای خوب سهم بیشتری از وقتی که میتوانستند با خانوادهشان بگذارند را به تولید برنامه در رادیو پرداختهاند اما حاصل سیاستگذاریهای غلط مدیران جدید زندگی و آینده و آبروی حرفهای این عزیزان را با چالشی جدی روبهرو کرده است!
شهرستانی در حالی با تلخی این جمله که مقوله نمایش برای مدیران جدید، مقولهای غیر ضروری تشخیص داده شده را به زبان میآورد که تأکید میکند: «تولید نمایش رادیویی سختترین نوع برنامهسازی در رادیو به شمار میرود و این در طول شصت سال ساخت نمایشهای رادیویی در طول عمر این رسانه بر همگان ثابت شده است. مدرکی برای اثبات این مدعا از این محکمتر ندارم که درجه برنامهسازی نمایش در رادیو برابر با درجه «الف» است که به بهترین و سختترین کار تولیدی در صدای جمهوری اسلامی ایران تعلق میگیرد، اما با این وجود شاهدیم که مدیران در برابر ساخت چنین برنامههایی با وجود مخاطبان به نسبت زیاد آن هیچ توجهی ندارند که هیچ، تازه آنها را تعطیل هم میکنند! متأسفانه امروزه مدیران در صدا و سیما بیشتر از ساخت برنامههای ارزشی و موفق به فکر حفظ صندلی و میز ریاستشان هستند! و برای حفظ این جایگاه حتی حاضر به قربانی کردن یکی از موفقترین برنامههای رادیویی یعنی تولید نمایش رادیویی هستند».
نیرویی که جدی گرفته نمیشود
همچنین محمد علی نوروش، بازیگر و کارگردان با سابقه نمایشهای رادیویی با بیان اینکه نمایش در تمام سطوح فرهنگی جامعه ما مظلوم واقع شده است و حتی برای نمونه یک محل را نمیتوان نام برد که به حمایت همه جانبه از تئاتر به صورت عملی بپردازد، گفت: «من واقعاً متأسفم که مرکز هنرهای نمایشی رادیو به عنوان متولی اصلی این هنر در رسانهای فراگیر مانند رادیو در برابر تعطیل شدن و مهجور واقع شدن نمایش در رادیو عکسالعملی که باید و شایسته است را بروز نمیدهد، ما در کشوری زندگی میکنیم که مدیران فرهنگی آن به هنگام شعار دادن آن را مهد فرهنگ میدانند اما در برابر یکی از هنرهای فرهنگ ساز، جریان ساز و پر مخاطب در رسانهای مانند رادیو، چنین رفتار خنثایی را اتخاذ میکنند. باور کنید که حتی پیشکسوتان و بزرگان نمایش رادیویی نیز نمیدانند چرا بیتوجهی به هنر نمایش رادیویی روز به روز در صدا و سیما بیشتر و بیشتر میشود؟
کارگردان نمایش بلند رادیویی حضرت یوسف (ع) تئاتر را شاهرگ هنر و فرهنگ در هر جامعه دانست و خاطر نشان کرد: «وقتی دست روی شاهرگ یک جریان میگذاریم یعنی حیات و ممات آن جریان برای ما اهمیتی ندارد! هر مدیر ارشدی که تغییر میکند تمام مدیران زیر دست خود را تغییر میدهد. مدیران جدید نیز یا به کل آشنایی با تئاتر ندارند یا اگر دارند تا بیایند و خود را با فضا تطبیق دهند، زمانی صرف شده که به خلأ جریان ممتد هنر نمایش در رادیو میانجامد و تا بیایند آن خلاء را پر کنند، زمان را از دست دادهاند و حرکت رشد نمایش رادیویی دچار تعلیق و عقب ماندگی می شود. من واقعاً متعجبم که با وجود این همه پتانسیل جوان، تحصیلکرده و خوب در صدا و سیما، سینما، تلویزیون و البته تئاتر چرا هیچ استفادهای از آنها صورت نمیگیرد و روز به روز این انرژیها که میتوانند به جریان تولید تزریق شوند به هدر میروند و هیچ استفادهای از آنها نمیشود.»
الهام غلامی