البته این نکته بدان معنا نیست که؛ سایر عوامل در این زمینه نقشی ندارند، اما به نظر میرسد علیرغم تأکید فراوان رهبر معظم انقلاب اسلامی(دامت برکاته) در تبیین و توصیف دقیق واژگان و مفاهیم موردنظر، این مشکل حداقل در عرصه اقتصاد مقاومتی همچنان لاینحل باقی مانده است، از همین رو در ادامه تلاش خواهد شد تا با اتکاء و استفاده از بیانات معظمله، تعاریف و مفاهیم مرتبط موردنظر ایشان ارائه و شرایط بهتری برای تحقق این راهبرد اصولی و اساسی فراهم گردد.
تعریف جنگ و جهاد اقتصادی:
در مجموعه بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی (دامت برکاته) بهخصوص در زمینه مسائل مربوط به حوزه اقتصاد و تولید و تلاش، دو عنصر یا دو واژه کلیدی بیش از سایر موارد مورد تآکید ایشان قرار گرفته است، کارجهادی و رویکرد نهادی همان واژگانی هستند که همواره مدنظر رهبری قرار داشته است چرا که این دو واژه تمام مفاهیم و ویژگیهای ارزشی کار و تولید در اسلام را در خود جای دادهاند، مفاهیمی مانند؛ ادای تکلیف، کار قربه الی الله، توکل و توسل، ممارست و استمرار در حرکت، خلاقیت و نوآوری، اتکاء بر نیروهای درونزا و منابع داخلی و حتی کسب سود شخصی در جهت کسب رضایت الهی همگی در ردیف این ویژگیها قرار دارند.
امام خامنهای در بیان مفهوم کار جهادی در سخنرانیهای مختلف از جمله؛ در سخنرانی تاریخ 20/3/75 در جمع فرماندهان لشكر 27 محمد رسولالله(ص) فرمودند: «يك شرط جهاد، اين است كه در مقابله با دشمن باشد. اين مقابله، يك وقت در ميدان جنگِ مسلّحانه است كه «جهاد رزمى» نام دارد؛ يك وقت در ميدان سياست است كه «جهاد سياسى» ناميده مىشود؛ يك وقت هم در ميدان مسائل فرهنگى است كه به «جهاد فرهنگى» تعبير مىشود و يك وقت در ميدان سازندگى است كه به آن «جهاد سازندگى» اطلاق مىگردد. البته جهاد، با عنوانهاى ديگر و در ميدانهاى ديگر هم هست. پس، شرط اوّلِ جهاد اين است كه در آن، تلاش و كوشش باشد و شرط دومش اينكه، در مقابل دشمن صورت گيرد. چون ما دشمن داريم. چون دشمنان ما، از لحاظ نيروى مادّى، قوى هستند... »
مجدداً در جمع مردم و كاركنان صنعت نفت عسلويه در تاریخ 8/1/90 افزودند: «اين جهادى كه امروز بايد انجام دهيم - جهاد اقتصادى - از جهادهائى كه تا امروز ملت ايران انجام داده، مشكلتر نيست؛ اما بايد بدانيم چه كار ميخواهيم بكنيم .... جهاد اقتصادى، صرفاً تلاش اقتصادى نيست. ... جهاد اقتصادى، يعنى مبارزهى اقتصادى.»
قبل از آن نیز در جمع اعضای لشگر المهدى در تاریخ 14/5/67 در بیان مفهوم واژه جنگ اقتصادی، اینگونه مطلب را مورد توجه و تأکید قرار داده اند: «جنگ اقتصادى چيه؟ جنگ اقتصادى اين است كه نمىگذارند ملت ايران آن چيزى را كه مىخواهد به دنيا بفروشد، آن كالايى را كه مال اوست مثل نفتش، مثل بقيهى منابع طبيعىاش يا مثل فرآوردهها و محصولاتش، اين را آزادانه به قيمت عادلانه مشتريش را پيدا كند و بفروشد. استكبار مانع اين كار است، شما خيال نكنيد ما نفتمان را هر جورى كه مىخواهيم و طبق روش عادلانهى دنيا در بازار مىفروشيم، نه يكى از كارهاى دشوار دولت جمهورى اسلامى اين است كه نفتش را به شكل مناسبى تا آنجايى كه ممكن است تو دنيا بفروشد، همين كار ساده را استكبار جهانى نمىگذارد. مانعتراشى مىكند، نمىگذارند آن چيزى را كه ما در دنيا مىخواهيم تهيه كنيم، تهيه كنيم.
يعنى بازارهاى دنيا زير سلطهى استكبار جهانى سعى مىكنند دل آنها را به دست بياورند، اگر چه مشترى را كه جمهورى اسلامى است يك جا رد كنند، اين جنگ اقتصادى است، البته اين جنگى است كه آنها با ما مىكنند، حملهاى است كه آنها مىكنند، هر تكى يك پاتك هم دارد، ما پاتكش را بلديم خوشبختانه، اينجور نبوده كه دشمن بتواند در طول اين چند سال نگذارد كه ما كار اقتصادى خودمان را در آن حدى كه مورد نياز ماست پيش ببريم، چرا، خوشبختانه دنياى فاسد سرمايهدارى آن قدر دچار تناقضها و مشكلات است كه علىرغم تصميم قاطع استكبار بر تحريم اقتصادى ما، ما بالأخره بار خودمان را بار كرديم آنجايى كه لازم بوده توانستيم كارمان را پيش ببريم. حرف، حرف ما شد بالأخره، نه حرف استكبار. اين جنگ اقتصادى.»
تعریف سیاستهای اقتصاد مقاومتی:
ایشان در جلسه تبیین مفهوم سیاستهای اقتصاد مقاومتی در تاریخ 20/12/92 این مفهوم را به این شکل تشریح کردند: «مجموعهی سیاستهای اقتصاد مقاومتی در واقع یک الگوی بومی و علمی است که برآمدهی از فرهنگ انقلابی و اسلامی ما است؛ متناسب با وضعیت امروز و فردای ما است. من شرح خواهم داد که این مربوط به وضع کنونی و شرایط کنونی کشور نیست، این یک تدبیر بلندمدت برای اقتصاد کشور است؛ میتواند اهداف نظام جمهوری اسلامی را در زمینهی مسائل اقتصادی برآورده کند؛ میتواند مشکلات را برطرف کند؛ درعینحال پویا هم هست؛ یعنی ما این سیاستها را به صورت یک چهارچوب بسته و متحجر ندیدهایم، قابل تکمیل است، قابل انطباق با شرایط گوناگونی است که ممکن است در هر برههای از زمان پیش بیاید؛ و عملاً اقتصاد کشور را به حالت "انعطافپذیری" میرساند؛ یعنی شکنندگی اقتصاد را در مقابل تکانههای گوناگون - که اشاره خواهم کرد - برطرف میکند.
این الگو با تلاش و همفکری افراد صاحبنظر و با بحث در مجمع تشخیص مصلحت و حضور رؤسای قوا و مسئولان تهیه شده؛ از کمک صاحبنظران اقتصادی برای تهیهی این الگو بهطور کامل استفاده شده؛ در واقع یکی از محسنات این الگو این است که مورد وفاق است؛ یعنی در مجمع تشخیص وَرز پیدا کرده است و چکشکاری شده، جوانب آن دیده شده؛ رؤسای قوا در مجمع تشخیص حضور دارند، مسئولان گوناگون هم در آنجا هستند، بحث کردند؛ کارِ ملاحظه شده و دقت شده و مستحکم شدهای است. (بیانات قبلاً سیاستهای گوناگونی در زمینههای اقتصادی ابلاغ شده است؛ مثل سیاست انرژی، سیاست تولید ملی، سیاست اصل ۴۴، سیاست امنیت سرمایهگذاری، سیاستهای آب و غیره؛»
تعریف اقتصاد مقاومتی:
رهبر معظم انقلاب اسلامی(دامت برکاته) در جهت تبیین دقیق این راهبرد و ایجاد همزبانی لازم، بارها در جریان پیامها و سخنرایهای مختلف، به تعریف و توصیف این واژه پرداختهاند، که گزیده مهمترین آنها عبارتند از:
یک الگوی علمی متناسب با نیازهای کشور ما است، این آن جنبه ی مثبت امّا منحصر به کشور ما هم نیست. (بخشی از بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی در حرم رضوی در تاریخ 1/1/93 )
اقتصاد مقاومتی یعنی مقاوم سازی و محکم سازی پایههای اقتصاد کشور؛ این چنین اقتصادی چه در شرایط تحریم، چه در شرایط غیر تحریم، بارور خواهد بود و به مردم کمک میکند. (بخشی از بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی در حرم رضوی در تاریخ 1/1/93 )
اقتصاد مقاومتى یعنى ما اگر به نیروى داخلى، به ابتکار جوانها، به فعّالیّت ذهنها و بازوها در داخل، تکیه کنیم و اعتماد کنیم، از فخر و منّت دشمنان خارجى، خودمان را رها خواهیم کرد؛ راه درست این است. (بیانات در دیدار مردم استان ایلام در سالروز ولادت امیرالمؤمنین علی علیهالسلام 1393/02/23)
معناى اقتصاد مقاومتى این است که ما نگاه کنیم، ظرفیّتهاى بىپایانى را که در داخل هست جستجو کنیم، شناسایى کنیم، با برنامهریزى درست و صحیح این ظرفیّتها را فعّال کنیم، این استعدادها به کار گرفته بشوند. (بیانات در دیدار مردم استان ایلام در سالروز ولادت امیرالمؤمنین علیهالسلام1393/02/23)
امّا در مورد اقتصاد و در مورد فرهنگ، یک اهتمام بیش از متعارف لازم است تا بتوانیم اقتصاد کشور را به شکلی دربیاوریم که از آن طرف دنیا کسی نتواند با یک تصمیمگیری، با یک نشست و برخاست، بر روی اقتصاد کشور ما و بر روی معیشت ملّت ما اثر بگذارد؛ این دست ما است، ما باید بکنیم؛ این همان اقتصاد مقاومتی است که سیاستهای آن در اسفند ماه ابلاغ شد. (بیانات در حرم مطهر رضوی1393/01/01)
اقتصاد مقاومتی یعنی آن اقتصادی که مقاوم است؛ با تحریکات جهانی، با تکانههای جهانی، با سیاستهای آمریکا و غیر آمریکا زیرورو نمیشود؛ اقتصادی است متّکی به مردم. (بیانات در حرم مطهر رضوی1393/01/01)
من این بخش را جمع بندی کنم. من عرض میکنم: اقتصاد مقاومتی به معنای مقاوم ساختن پایههای اقتصاد، یکی از وظایف عمومی امروز ما است و همه میتوانند در آن نقش ایفا کنند، هم مسئولین و مسئولین قوای سهگانه، هم آحاد مردم، هم کسانی که دارای مهارت کارند، هم کسانی که دارای سرمایهاند. (بیانات در حرم مطهر رضوی1393/01/01)
مجموعهی سیاستهای اقتصاد مقاومتی در واقع یک الگوی بومی و علمی است که برآمدهی از فرهنگ انقلابی و اسلامی ما است؛ متناسب با وضعیت امروز و فردای ما است. (بیانات در جلسه تبیین سیاستهای اقتصاد مقاومتی1392/12/20)
«اقتصادي مقاومتي، به معناي رياضت اقتصادي نيست، به معناي در لاك خود رفتن نيست؛ يك معناي كاملاً معقولتر و عميقتري دارد كه قابل فهم و قابل دفاع است و علاج هم همين است؛ ما بايد بتوانيم يك اقتصادي را در كشور به وجود بياوريم يك اقتصادي را در كشور به وجود بياوريم كه در مقابل بحرانها و جزر و مدهاي بين المللي مقاوم باشد، آسيب نبيند؛ اين لازم است. (بيانات رهبري در ديدار رئيس جمهور و اعضاي هيئت دولت 6/6/92)
اقتصاد مقاوم آنوقتی است كه ما در داخل، ظرفیت داریم. با هر كدام از این مسئولین اقتصادی و مرتبط با این قضایا انسان مینشیند، میبیند اینها ظرفیتهای داخلی فراوانی را میشمرند؛ این هم یك واقعیتی است كه بسیار مهم است. (بیانات در دیدار اعضای مجلس خبرگان رهبری 1392/12/15)
اقتصاد مقاومتی به معنای ریاضت اقتصادی نیست، به معنای در لاك خود رفتن نیست؛ یك معنای كاملاً معقولتر و عمیقتری دارد كه قابل فهم و قابل دفاع است؛ و علاج هم همین است؛ ما باید بتوانیم یك اقتصادی را در كشور بهوجود بیاوریم كه در مقابل بحرانها و جزرومدهای بینالمللی مقاوم باشد، آسیب نبیند؛ این لازم است. (بیانات در دیدار رئیسجمهور و اعضای هیأت دولت1392/06/06)
یك آرمان دیگر، اقتصاد مقاومتی است. (بیانات در دیدار دانشجویان1392/05/06)
بالاخره اقتصاد مقاومتی معنایش این است که ما یک اقتصادی داشته باشیم که هم روند رو به رشد اقتصادی در کشور محفوظ بماند، هم آسیبپذیریاش کاهش پیدا کند. یعنی وضع اقتصادی کشور و نظام اقتصادی جوری باشد که در مقابل ترفندهای دشمنان که همیشگی و به شکلهای مختلف خواهد بود، کمتر آسیب ببیند و اختلال پیدا کند. (بیانات در دیدار رئیسجمهوری و اعضای هیئت دولت1391/06/02)
اینجور نیست که اقتصاد مقاومتی معنایش حصار کشیدن دور خود و فقط انجام یک کارهای تدافعی باشد؛ نه، اقتصاد مقاومتی یعنی آن اقتصادی که به یک ملت امکان میدهد و اجازه میدهد که حتّی در شرائط فشار هم رشد و شکوفائی خودشان را داشته باشند. این یک فکر است، یک مطالبهی عمومی است. شما دانشجو هستید، استاد هستید، اقتصاددان هستید؛ بسیار خوب، با زبان دانشگاهی، همین ایدهی اقتصاد مقاومتی را تبیین کنید؛ حدودش را مشخص کنید؛ یعنی آن اقتصادی که در شرائط فشار، در شرائط تحریم، در شرائط دشمنیها و خصومتهای شدید میتواند تضمین کنندهی رشد و شکوفائی یک کشور باشد. (بیانات در دیدار دانشجویان1391/05/16)
یعنی اقتصادی که همراه باشد با مقاومت در مقابل کارشکنی دشمن، خباثت دشمن؛ دشمنانی که ما داریم. (بیانات در دیدار جمعی از پژوهشگران و مسئولان شرکتهای دانشبنیان1391/05/08)
ایران اسلامی با استعدادهای سرشار معنوی و مادی و ذخائر و منابع غنی و متنوع و زیرساختهای گسترده و مهمتر از همه، برخورداری از نیروی انسانی متعهد و كارآمد و دارای عزم راسخ برای پیشرفت، اگر از الگوی اقتصادی بومی و علمی برآمده از فرهنگ انقلابی و اسلامی كه همان اقتصاد مقاومتی است، پیروی كند نه تنها بر همه مشكلات اقتصادی فائق میآید و دشمن را كه با تحمیل یك جنگ اقتصادی تمام عیار در برابر این ملت بزرگ صفآرایی كرده، به شكست و عقبنشینی وا میدارد، بلكه خواهد توانست در جهانی كه مخاطرات و بیاطمینانیهای ناشی از تحولات خارج از اختیار، مانند بحرانهای مالی، اقتصادی، سیاسی و ... در آن رو به افزایش است، با حفظ دستاوردهای كشور در زمینههای مختلف و تداوم پیشرفت و تحقق آرمانها و اصول قانون اساسی و سند چشمانداز بیست ساله، اقتصاد متكی به دانش و فناوری، عدالت بنیان، درونزا و برونگرا، پویا و پیشرو را محقق سازد و الگوئی الهامبخش از نظام اقتصادی اسلام را عینیت بخشد. (متن نامه ابلاغ سیاستهای اقتصاد مقاومتی ۲۹/ بهمن ماه/ ۱۳۹۲
ویژگیهای اقتصاد مقاومتی:
امام خامنهای ویژگیهای متعدد و منحصربفردی را برای اقتصاد مقاومتی قائل هستند، ویژگیهایی که اقتصاد مقاومتی موردنظر جمهوری اسلامی ایران را از الگوهای اقتصادی غربی و شرقی متمایز میسازد و تصویری متفاوت از اقتصاد را در قالب اصول و ارزشهای اسلامی ارائه می نماید؛ برخی از این ویژگیها که در پیامها و بیانات ایشان تصریح شده عبارتند از:
درون زا و برون گرا است درون گرا نیست (یعنی از دل ظرفیّتهای خود کشور ما و خود مردم ما میجوشد؛ رشد این نهال و این درخت، متّکی است به امکانات کشور خودمان. درون زا است، امّا برون گرا است؛ با اقتصادهای جهانی تعامل دارد، با اقتصادهای کشورهای دیگر با قدرت مواجه میشود. بنابراین درون زا است، امّا درون گرا نیست.) (بخشی از بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی در حرم رضوی در تاریخ 1/1/93)
مردم بنیاد (اقتصادی که به عنوان اقتصاد مقاومتی مطرح میشود، مردم بنیاد است؛ یعنی بر محور دولت نیست و اقتصاد دولتی نیست، اقتصاد مردمی است؛ با اراده ی مردم، سرمایه ی مردم، حضور مردم تحقّق پیدا میکند.) (بخشی از بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی در حرم رضوی در تاریخ 1/1/93 )
دانش بنیان (یعنی از پیشرفتهای علمی استفاده میکند، به پیشرفتهای علمی تکیه میکند، اقتصاد را بر محور علم قرار میدهد؛ امّا معنای آن این نیست که این اقتصاد منحصر به دانشمندان است و فقط دانشمندان میتوانند نقش ایفا کنند در اقتصاد مقاومتی؛ نخیر، تجربهها و مهارتها ـ تجربههای صاحبان صنعت، تجربهها و مهارتهای کارگرانی که دارای تجربه و مهارتند ـ میتواند اثر بگذارد و میتواند در این اقتصاد نقش ایفا کند.) (بخشی از بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی در حرم رضوی در تاریخ 1/1/93 )
عدالت محور (یعنی تنها به شاخصهای اقتصاد سرمایهداری ـ [مثل] رشد ملّی، تولید ناخالص ملّی ــ اکتفا نمیکند؛ بحث اینها نیست که بگوییم رشد ملّی اینقدر زیاد شد، یا تولید ناخالص ملّی اینقدر زیاد شد؛ که در شاخصهای جهانی و در اقتصاد سرمایهداری مشاهده میکنید.....عدالت در این برنامه به معنای تقسیم فقر نیست، بلکه به معنای تولید ثروت و ثروت ملّی را افزایش دادن است.) (بخشی از بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی در حرم رضوی در تاریخ 1/1/93 )
همیشه بارور خواهد بود و به مردم کمک خواهد کرد. (بخشی از بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی در حرم رضوی در تاریخ 1/1/93 )
حالگرا نیست (در اینکه گفتیم اقتصاد مقاومتی بهترین راه حلّ مشکلات اقتصادی کشور است شکّی نیست، امّا معنای آن این نیست که ناظر به مشکلات کنونی کشور است..... این مال همیشه است) (بخشی از بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی در حرم رضوی در تاریخ 1/1/93 )
تحقق یافتنی است. (کاملاً، عملاً، حتماً ممکن است. چون این کشور، دارای ظرفیّتهای فوق العاده است.) (بخشی از بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی در حرم رضوی در تاریخ 1/1/93 )
امّا منحصر به کشور ما هم نیست؛ یعنی بسیاری از کشورها، امروز با توجّه به این تکانه های اجتماعی و زیروروشدن های اقتصادیای که در این بیست سی سال گذشته اتّفاق افتاده است، متناسب با شرایط خودشان به فکر یک چنین کاری افتاده اند. پس مطلب اوّل اینکه این حرکتی که ما داریم انجام میدهیم، دغدغه ی دیگر کشورها هم هست؛ مخصوص ما نیست. (بخشی از بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی در حرم رضوی در تاریخ 1/1/93 )
سیاستهای اقتصاد مقاومتی ...... مربوط به وضع کنونی و شرایط کنونی کشور نیست، این یک تدبیر بلندمدت برای اقتصاد کشور است؛ میتواند اهداف نظام جمهوری اسلامی را در زمینهی مسائل اقتصادی برآورده کند؛ میتواند مشکلات را برطرف کند؛ درعینحال پویا هم هست؛ یعنی ما این سیاستها را به صورت یک چهارچوب بسته و متحجر ندیدهایم، قابل تکمیل است، قابل انطباق با شرایط گوناگونی است که ممکن است در هر برههای از زمان پیش بیاید؛ و عملاً اقتصاد کشور را به حالت "انعطافپذیری" میرساند؛ یعنی شکنندگی اقتصاد را در مقابل تکانههای گوناگون - که اشاره خواهم کرد - برطرف میکند....... در واقع یکی از محسنات این الگو این است که مورد وفاق است؛ یعنی در مجمع تشخیص وَرز پیدا کرده است و چکشکاری شده، جوانب آن دیده شده (بیانات در جلسه تبیین سیاستهای اقتصاد مقاومتی1392/12/20)
گرایش به اقتصاد مقاومتی مخصوص ما هم نیست؛ ..... کشورهای متعددی به دنبال مقاومسازی اقتصاد خودشان برآمدند؛ البته هر کشوری شرایط خاص خودش را دارد. (بیانات در جلسه تبیین سیاستهای اقتصاد مقاومتی1392/12/20)
یکی مسئلهی ایجاد تحرک و پویایی در اقتصاد کشور و بهبود شاخصهای کلان است؛ از قبیل رشد اقتصادی، از قبیل تولید ملی، از قبیل اشتغال، کاهش تورم، افزایش بهرهوری، رفاه عمومی. (بیانات در جلسه تبیین سیاستهای اقتصاد مقاومتی1392/12/20)
نکته دوم [از مؤلفههای سیاستهای مقاومتی]، توانایی مقاومت در برابر عوامل تهدیدزا است که در این سیاستها دیده شده و مورد ملاحظه قرار گرفته. بیانات در جلسه تبیین سیاستهای اقتصاد مقاومتی1392/12/20
نکته سوم [از مؤلفههای سیاستهای مقاومتی]، تکیه بر ظرفیتهای داخلی است که در این سیاستها دیده شده؛ بیانات در جلسه تبیین سیاستهای اقتصاد مقاومتی1392/12/20
نکتهی چهارم [از مؤلفههای سیاستهای مقاومتی]، رویکرد جهادی است که در این سیاستها مورد ملاحظه قرار گرفته. بیانات در جلسه تبیین سیاستهای اقتصاد مقاومتی1392/12/20
نکتهی پنجم [از مؤلفههای سیاستهای مقاومتی]، مردممحوری است که در این سیاستها ملاحظه شده. تجربه هم به ما نشان میدهد. بیانات در جلسه تبیین سیاستهای اقتصاد مقاومتی1392/12/20
مسئلهی ششم [از مؤلفههای سیاستهای مقاومتی] امنیت اقلام راهبردی و اساسی است؛ بیانات در جلسه تبیین سیاستهای اقتصاد مقاومتی1392/12/20
نکتهی هفتم [از مؤلفههای سیاستهای مقاومتی]، کاهش وابستگی به نفت است؛ بیانات در جلسه تبیین سیاستهای اقتصاد مقاومتی1392/12/20
موضوع هشتم [از مؤلفههای سیاستهای مقاومتی]، مسئلهی اصلاح الگوی مصرف است؛ بیانات در جلسه تبیین سیاستهای اقتصاد مقاومتی1392/12/20
نکتهی نهم [از مؤلفههای سیاستهای مقاومتی]، فسادستیزی است؛ بیانات در جلسه تبیین سیاستهای اقتصاد مقاومتی1392/12/20
نکتهی دهم از مؤلفههای سیاستهای مقاومتی، مسئلهی دانشمحوری است که این هم یک مشخصهی بسیار مهمی است. بیانات در جلسه تبیین سیاستهای اقتصاد مقاومتی1392/12/20)
این سیاستها سیاستهای بلندمدت است؛ برای امروز هم مفید است، برای دورانی که هیچ تحریمی هم ما نداشته باشیم مفید است؛ یعنی سیاستهای بلندمدتی است که بنای اقتصاد کشور بر اینها گذاشته میشود؛ تدبیر مقطعی نیست، این یک تدبیر بلندمدت است، یک سیاست راهبردی است. (بیانات در جلسه تبیین سیاستهای اقتصاد مقاومتی1392/12/20)
این سیاستها سیاستهای متحجری نیست، بسته نیست که اگر چنانچه یک فکر جدید، یک طرح جدید، راه نویی در دنیا بهوجود آمد، نتواند آن را در خودش هضم کند، بههیچوجه اینجور نیست؛ قابل انعطاف است، میتواند تکمیل بشود، میتواند توسعه پیدا کند، لکن خط مستقیم آن تغییر پیدا نخواهد کرد. (بیانات در جلسه تبیین سیاستهای اقتصاد مقاومتی1392/12/20)
در اقتصاد، اصول امام تكيهى به اقتصاد ملى است؛ تكيهى به خودكفائى است؛ عدالت اقتصادى در توليد و توزيع است؛ دفاع از طبقات محروم است؛ مقابلهى با فرهنگ سرمايهدارى و احترام به مالكيت است...همچنين هضم نشدن در اقتصاد جهانى؛ استقلال در اقتصاد ملى؛ (14-3-1392)
[درباره سیاستهای اقتصاد مقاومتی] کار بزرگی شروع شده، این کار بزرگ را ما میتوانیم انشاءالله با همت، با توکل به خدای متعال، قدم به قدم، با شتاب متناسب و لازم پیش ببریم. و جوری هم هست که به اعتقاد من آثار و نتایج آن بلندمدت هم نیست؛ برنامهها برنامههای بلندمدتی است، لکن نتایج آن خیلی زود به دست خواهد آمد انشاءالله؛ یعنی شروع ثمرات این کار و احساس عمومیِ مردم برای شیرینی نتایج این کار انشاءالله دیر و دور از دسترس نیست. انشاءالله امیدواریم در همین دولت، با پیشرفتی که انجام میگیرد، با کاری که انجام میگیرد، مردم این را احساس کنند و ثمرات این حرکت عمومی و بزرگ را بچشند. بیانات در جلسه تبیین سیاستهای اقتصاد مقاومتی 1392/12/20
یك آرمان دیگر، اقتصاد مقاومتی است؛ كه نسبت به آرمان قبلی كه گفتیم، [ایجاد جامعهی عادلانه و عادل و پیشرفته و معنوی] یك آرمان خُرد است. با اینكه خود اقتصاد مقاومتی چیز مهمی است، اما در واقع در ذیل آن آرمان قبلی تعریف میشود. (بیانات در دیدار دانشجویان1392/05/06
سیاستهای كلی اقتصاد مقاومتی با رویكردی جهادی، انعطاف پذیر، فرصت ساز، مولد، درونزا، پیشرو و برونگرا ابلاغ میگردد. (متن نامه ابلاغ سیاستهای اقتصاد مقاومتی ۲۹/ بهمن ماه/ ۱۳۹۲
اهمیت و ضرورت:
طبیعی است که با توجه به نقش و جایگاه اقتصاد مقاومتی در پیشرفت توسعه کشور، این موضوع از اهمیت فوقالعادهای برخوردار است، رهبر معظم انقلاب ضمن تآکید بر اهمیت و ضرورت توجه به دو موضوع فوقالعاده مهم دیگر یعنی فرهنگ و علم، در تشریح و بیان اهمیت و ضرورت موضوع اقتصاد مقاومتی در سخنرانیهای مختلف می فرمایند:
سه نقطهى اصلى وجود دارد: یکى اقتصاد است که تکیه روى اقتصاد مقاومتى در آن برنامه باید تجلّى پیدا کند. یکى مسئلهى فرهنگ است؛ ... و سوّم علم. (بیانات در دیدار نمایندگان مجلس شوراى اسلامى1393/03/04
ستون فقرات اقتصاد مقاومتی تولید داخلی است. (بیانات در دیدار کارگران در گروه صنعتى مپنا1393/02/10
قوی شدن یک ملّت فقط به این نیست که تسلیحات جنگی پیشرفتهای داشته باشد؛ البتّه تسلیحات هم لازم است، امّا فقط با تسلیحات هیچ ملّتی قوی نمیشود. من وقتی نگاه میکنم، سه عنصر را پیدا میکنم که دو عنصر از آنها همین دو نقطهای است که در پیام عرض کردهام؛ این سه عنصر اگر مورد توجّه قرار گرفتند، یک ملّت قوی میشود: یکی اقتصاد، یکی فرهنگ، و سوّمی علم و دانش. (بیانات در حرم مطهر رضوی1393/01/01)
نمیگوییم خرید جنس خارجی حرام است، امّا عرض میکنیم خرید جنس داخلی یک ضرورت برای مقاومسازی اقتصاد است و بر روی همه چیز این کشور تأثیر میگذارد. باید به این توجّه کرد. (بیانات در حرم مطهر رضوی1393/01/01)
به نظر من احتیاج ما به اقتصاد مقاومتی بیش از کشورهای دیگر است؛ ما بیشتر احتیاج داریم که اقتصاد خودمان را مقاومسازی کنیم. اولاً به همان دلیل مشترک بین ما و دیگر کشورها؛ ما با اقتصاد جهانی مرتبطیم، بنای بر همین ارتباط هم داریم، ما قصد جداشدن و مُنعزِل شدن از اقتصاد جهانی را بههیچوجه نداریم و در شرایط کنونی دنیا نمیتوان هم داشت؛ بنابراین متأثر میشویم از آنچه در دنیا در اقتصادهای جهانی اتفاق میافتد. ثانیاً خصوصیتی است که ما داریم؛ ما بهخاطر استقلالمان، بهخاطر عزتمداریمان، بهخاطر اصرارمان بر تحت تأثیر سیاستهای قدرتها قرار نگرفتن، مورد تهاجم و سوء نیت هم قرار داریم؛ (بیانات در جلسه تبیین سیاستهای اقتصاد مقاومتی1392/12/20)
جهاد اقتصادى را يك ضرورت براى كشور ميدانيم، نه صرفاً يك اولويت؛ يك نياز قطعى است. اولاً اقتصاد، پيشرفت اقتصادى، رونق اقتصادى ارتباط مستقيم دارد با معيشت مردم. معيشت مردم جزو اولين اهداف همهى دولتهاست در همه جاى دنيا و در همهى دوران تاريخ؛ ... بدون جهاد اقتصادى، به چشمانداز نخواهيم رسيد. در چشمانداز، قدرت اول اقتصادى منطقه هم مطرح شده. در اين ميدان - كه ميدان مسابقه است - اگر چنانچه عقب مانديم، ضربه خواهيم خورد. آن روز در آن جلسه هم مطرح شد كه مسئلهى چشم و همچشمى مطرح نيست؛ مسئله اين است كه در اين چالش عمومى و ميدان تحركات عمومىِ دولتها در اين برههى از زمان، اگر كسى عقب ماند، پامال خواهد شد. پيشرفت اقتصادى ما و رسيدن به اهداف چشمانداز، به خاطر اين است كه اگر چنانچه به آنجا نرسيديم، ملت ما و كشور ما دچار ضربات سختى خواهد شد؛ احياناً ضربات مهلكى به ما وارد خواهد آمد. بايد به آنجا برسيم؛ اين نياز ماست. (بیانات در دیدار رئیسجمهوری و اعضای هیئت دولت1390/06/06
حقيقت اين است كه نظام اسلامى، امروز نظام استكبار و سلطه و الحاد را به چالش گرفته؛ اين يك حركتى است كه آغاز شده. شكست خوردن در اين ميدان، خسارتهايش غير قابل توصيف است و مخصوص به ملت ما هم نخواهد شد؛ لذا بايد در اين ميدان قطعاً پيروز شد. اين پيروزى با اين ابزار ممكن نيست؛ ابزارهاى گوناگون ديگرى هم لازم است؛ از جملهى اينها، پيشرفت اقتصادى است. (بیانات در دیدار رئیسجمهوری و اعضای هیئت دولت1390/06/06
يك مسئلهى ديگر هم اين است كه امروز دشمنان نظام اسلامى و دشمنان ملت ايران از ابزار اقتصادى دارند عليه ما استفاده ميكنند، كه نمونهاش همين تحريمهائى است كه گفته شد. البته لازم است من تشكر كنم از اين مجموعهاى كه در مقابل تحريمها كار ميكنند. (بیانات در دیدار رئیسجمهوری و اعضای هیئت دولت1390/06/06
پيغمبر اكرم - طبق روايت - فرمود: «كاد الفقر ان يكون كفرا». مضمون اين حرف، آن است كه ما آمدهايم به مردم ايمان بدهيم؛ اگر نتوانى نانشان را بهراحتى به دستشان برسانى، ايمانشان از آنها گرفته خواهد شد. واقع قضيه هم همين است. مسألهى فقرزدايى و روان كردن كار اقتصادى در كشور، از جمله مسائل بسيار مهم است. (خطبههاى نماز جمعهى تهران1380/02/28
به نظر ما طرحهاى «اقتصاد مقاومتى» جواب ميدهد. همين مسئلهى سهميهبندى بنزين كه اشاره كردند، جواب داد. اگر چنانچه بنزين سهميهبندى نميشد، امروز مصرف بنزين ما از صد ميليون ليتر در روز بالاتر ميرفت. توانستند اين را كنترل كنند؛ كه خب، امروز در يك حد خيلى خوبى هست. حتّى بايد جورى باشد كه هيچ به بيرون نيازى نباشد، كه الحمدللّه نيست. تحريم بنزين را در برنامه داشتند؛ اقتصاد مقاومتى تحريم بنزين را خنثى كرد. و بقيهى چيزهائى كه مورد نياز كشور است. هدفمند كردن يارانهها هم در جهت شكل دادن به اقتصاد ملى است؛ كه اينها ميتواند هم رونق ايجاد كند - در توليد، در اشتغال - و هم موجب رفاه شود؛ اينها مايهى رشد توليد كشور، رشد اقتصادى كشور، مايهى اقتدار يك كشور است. با رشد توليد، يك كشور در دنيا اقتدار حقيقى و آبروى بينالمللى پيدا ميكند. اين كار بايستى به انجام برسد. (بیانات در دیدار كارگزاران نظام 03/05/1391
من امسال تقسيم ميكنم مسائل مربوط به جهاد اقتصادى را. يك بخش مهم از مسائل اقتصادى برميگردد به مسئلهى توليد داخلى. اگر به توفيق الهى و با اراده و عزم راسخِ ملت و با تلاش مسئولان، ما بتوانيم مسئلهى توليد داخلى را، آنچنان كه شايستهى آن است، رونق ببخشيم و پيش ببريم، بدون ترديد بخش عمدهاى از تلاشهاى دشمن ناكام خواهد ماند. پس بخش مهمى از جهاد اقتصادى، مسئلهى توليد ملى است. (پيام نوروزى به مناسبت آغاز سال 1/1/91
اين استحكام درونى، يكى از پايههاى مهمش «اقتصاد» است. بنابراين اينكه ميگوئيم اول بشويم، به خاطر اين است؛ نه به خاطر اينكه حالا يك هوسى است كه ايران در منطقه اول بشود؛ نه، سرنوشت ملت به اين وابسته است. (بيانات در ديدار فعالان بخشهاى اقتصادى كشور 26/5/90
گزارهها (دامنه و ابعاد موضوع):
از نظر امام خامنهای (دامت افاضاته)، اقتصاد مقاومتی دارای ابعاد و زوایای مختلف است و از جنبههای گوناگون باید مورد بررسی و مداقه قرار گیرد، در واقع اقتصاد مقاومتی منظومه فکری وسیع و منسجمی است که چنانچه همه بخشها و همه موضوعات مرتبط با مباحث اقتصادی را به طور یکپارچه مورد توجه قرار ندهد، نمیتواند به همه اهداف خود دست پیدا کند، به عنوان مثال؛ ایشان در تاریخ 20/12/92 در تبیین ابعاد سیاستهای اقتصاد مقاومتی میفرمایند:
«از قبیل رشد اقتصادی، از قبیل تولید ملی، از قبیل اشتغال، کاهش تورم، افزایش بهرهوری، رفاه عمومی..... و از همهی این شاخصها مهمتر، شاخص کلیدی و مهم عدالت اجتماعی است.»
برخی از دیگر گزارههای مورد اشاره رهبری در این جلسه عبارتند از: «عوامل تهدیدزا- ظرفیتهای داخلی- چه ظرفیتهای علمی، چه انسانی، چه طبیعی، چه مالی، چه جغرافیایی و اقلیمی- رویکرد جهادی- مدیریت جهادی- مردممحوری- امنیت اقلام راهبردی و اساسی- تولید داخلی– خودکفایی- کاهش وابستگی به نفت- اصلاح الگوی مصرف– صرفهجویی، پرهیز از ریختوپاش، پرهیز از اسراف- فسادستیزی- دانشمحوری- اقتصاد دانشبنیان– وابستگی به نفت- عادت به واردات- واردات بدون اولویت- تورم مزمن– بیکاری- اشکال در بهرهوری- اشکال در نظامات مالی- نظامات پولی- نظامات بانکی- نظامات گمرکی- الگوی مصرف- اشکال در مسئلهی تولید- معیوب بودن برخی از ساختارهای اقتصادی.»
در دیدار کارگزاران نظام در تاریخ 3/5/91 نیز در این رابطه یادآور شدند که: «اصلاح الگوی مصرف، مسئلهی جلوگیری از اسراف، مسئلهی همت مضاعف و کار مضاعف، مسئلهی جهاد اقتصادی، و امسال تولید ملی و حمایت از کار و سرمایهی ایرانی. ما اینها را به عنوان شعارهای زودگذر مطرح نکردیم؛ اینها چیزهائی است که میتواند حرکت عمومی کشور را در زمینهی اقتصاد ساماندهی کند؛ میتواند ما را پیش ببرد. ما باید دنبال این راه باشیم.»
قبل از آن در جریان دیدار جمعی از اساتید دانشگاهها با ایشان در تاریخ 2/6/90 متذکر شده بودند که: «جهاد اقتصادى ابعادى دارد. جهاد اقتصادى به دانشكدهى حقوق هم مربوط ميشود، به دانشكدهى اقتصاد هم مربوط ميشود، به دانشكدههاى فنى هم مربوط ميشود، به دانشكدههاى علوم پايه هم مربوط ميشود. اگر ما بخواهيم ابعاد جهاد اقتصادى را ملاحظه كنيم، همهى دستگاههاى علمى كشور به نحوى ميتوانند مستقيم و غير مستقيم درگير مسئلهى جهاد اقتصادى باشند. پس هر كدام يك مسئلهاى دارند براى اينكه در قضيهى جهاد اقتصادى آن را مطرح و دنبال كنند.»
به این ترتیب در مراحل بعد باید با مطالعه محیطی لازم، چالشها و به تعبیر دیگر؛ فرصتها، تهدیدات، نقاط قوت و نقاط ضعف موجود در مسیر تحقق اقتصاد مقاومتی به درستی و با دقت شناسایی و سپس نقشه راه مورد نیاز در ابعاد مختلف راهبردی، کاربردی و عملیاتی در تمام سطوح و بخشهای قوای سه گانه تهیه و نقش و وظیفه هر دستگاهها در قالب یک مجموعه کاملاً پیوسته تهیه و اجرا شود.
به اميد تجديد حيات آن نهاد مقدس ا ن شاءالله