قانون جدید کنگره آمریکا به صورت آشکار نقض برجام است و این موضوع در حالی است که هنوز ما سانتریفیوژها را برنچیدیم و اراک را تغییر کاربری ندادیم و هنوز 9 تُن مواد هسته ای خودمان را خارج نکرده ایم، چنین ادعایی کردند. آیا پس از انجام این تعهدات توسط ایران، آن ها جسورتر نخواهند شد؟ و اقداماتی فراتر از این ها انجام نخواهند داد؟
بازی های چندگانه آمریکا و نقش خاکستری آژانس انرژی اتمی در قبال برنامه هسته ای ایران همچنان ادامه دارد. در حالی که در هفته قبل پرونده PMD ایران در شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی بسته شد، اما آمانو بلافاصله اعلام کرد این نقاط خاکستری با ایران وجود دارد. از طرف دیگر کنگره آمریکا در روزهای قبل مصوبه ای را بیرون داد که طبق آن اتباع کشورهایی که با آمریکا لغو روادید دارند، در صورت سفر به ایران برای ورود به آمریکا باید ویزا دریافت کنند، مهم تر این که این مصوبه با امضای اوباما تبدیل به قانون شد.
دکتر سیامک باقری، کارشناس مسئله هسته ای در گفتگو با بصیرت درباره این بازی های دوگانه امریکا، میزان بازرسی ها از برنامه هسته ای کشور با بسته شدن PMD، بحث کرده اند که در ذیل می آید:
بصیرت: در حالی که آژانس قطعنامه گروه 1+5 برای بسته شدن پرونده PMD را تصویب کرد، آمانو بلافاصله اعلام کرد هنوز نقاط خاکستری با ایران وجود دارد. آیا آژانس مسائل خاکستری که در گزارش آمانو در هفته های قبل وجود داشت را دیگر دنبال نخواهد کرد یا به شکل جدیدی مطرح خواهد شد؟ در این وضعیت آیا بازرسی از مراکز نظامی هم کاملا برداشته می شود یا همچنان مطرح خواهد بود؟
دکتر باقری: قطعنامه مصوب شورای حکام، صراحت پروندهPMD مختومه شده ایران را تائید می کند. علیرغم این که مدیرکل آژانس، قطعنامه‌ی تصویب شده‌ایی را مطرح می کند که هنوز در آن پرونده، ایران نقاط خاکستری دارد، در این زمینه صحبت های مدیرکل آژانس را باید این گونه ارزیابی کرد که هنوز پرونده ایران خاکستری هست. این احتمال داده می شود که مدیرکل آژانس، یکی از وظایف ترسیمی خودش را بر این مبنا قرار داده که همچنان بحث بررسی گذشته پرونده جمهوری اسلامی ایران را در دستور کارش باقی بماند. این اولین حدس و گمان است که در این رابطه می باشد.
دومین حدس آن است که جمله ایشان به عنوان یک جمله تاریخی باقی بماند. یعنی برای زمانی باشد که آژانس باید پس از هشت سال بر اساس برجام، یا پس از 10 سال بر اساس قطعنامه مصوب شورای حکام، گزارش گسترده‌ای از برنامه هسته ای ایران ارائه دهد تا مبنای بسته شدن کلی پرونده هسته ای ایران در آژانس و شورای امنیت باشد. متاسفانه در آن جا واژه خاکستری بودن پرونده جمهوری اسلامی ایران خودنمایی خواهد کرد.
این موضوع باعث می شود نسبت به چنین نشانه هایی حساس باشیم و دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران باید به صورت شفاف این ها را در دستور کار خودش قرار دهد، حتی به صورت مکتوب سندی باقی بگذارد که چنین حرف و حدیث هایی در قالب گزارش که در دل آن موارد خاکستری باقی مانده و بندهای باز در گزارش آمانو وجود دارد، به گونه ای وزارت خارجه کشورمان، بیانیه ای بدهد تا به عنوان اعتراض رسمی جمهوری اسلامی ایران در آژانس ثبت گردد.
از سوی دیگر این نوع جملات از سوی آمانو یا برخی از مقامات آمریکایی، این ذهنیت را برای ما ایجاد می کند که ممکن است منظور از این بخش های خاکستری، همان ابعاد نظامی ما به شکل دیگری باشد. این هم قابل تصور است که آن ها در زمینه مباحث حوزه های نظامی دغدغه های بی پایه ای را همواره سعی دارند زنده نگه دارند. بحث دیگری که آمانو در مورد بخش های خاکستری دیگری در پرونده هسته ای ایران مطرح می کند، این که از مدیرکل می خواهد نگرانی های خود را از پرونده هسته ای ایران به شورای حکام یا به شورای امنیت گزارش بدهد. اگر چنین پرونده ای خاکستری باشد نشان می دهد که مدیرکل می تواند براساس همین پرونده ی خاکستری، نگرانی هایی را مطرح کند و از آن نگرانی ها یک سری مسائل جدیدی را برای پرونده هسته ای ایران به وجود بیاورد.
بصیرت: قطعنامه شورای حکام و برجام خواهان دسترسی بیشتر آژانس برای جمع بندی کلی در مورد برنامه هسته ای جمهوری اسلامی ایران در آینده هستند. تفاوت این دسترسی ها را با دسترسی های که آژانس براساس PMD در گذشته می خواستند، چیست؟
دکتر باقری: برجام، قطعنامه2231 و همچنین قطعنامه شورای حکام هر سه سند، از آژانس می خواهند که یک جمع بندی کلی یا به عبارت بهتر یک جمع بندی گسترده از پرونده هسته ای ایران در هشت سال بعد ارائه بدهد. مبنی بر این که آیا برنامه هسته ای ایران صلح آمیز باقی می ماند؟ یا به عبارت دیگر برنامه هسته ای ایران صلح آمیز باقی هست و باقی خواهد ماند؟
این سه سند از مدیرکل آژانس درخواست می کند یا به عبارتی در دستور کار آژانس قرار می گیرد که بایستی گزارش گسترده ای را در طی مدتی ارائه بدهد. ممکن است این گزارش قبل از هشت یا ده سال یا ده سال تمام باشد. تفاوت این دسترسی ها برای این گزارش در میزان دسترسی است.
قطعنامه شورای امنیت2231 دسترسی های گسترده ای را به شورای حکام و مدیرکل آژانس می دهد که می تواند براساس آن نه تنها در چارچوب پروتکل، بلکه در برخی موارد فراتر از پروتکل، کاری را انجام دهد. تفاوت این دسترسی ها با دسترسی هایPMD در این است که دسترسی هایی که در چارچوب PMD صورت می گرفت، عموما در چارچوب پادمان های موجود بین ما و آژانس می باشد نه در چارچوب پروتکل و کد 1/3 و همچنین این دسترسی های PMD در چارچوب مدالیتی که بین ایران و آژانس به صورت برنامه ریزی شده و محدود شده، انجام می شد. در حالی که اگر بنا باشد آژانس دسترسی هایی برای گزارش کلی خودش ارائه بدهد باید در چارچوب پروتکل الحاقی و در برخی موارد فراتر از پروتکل الحاقی داده شود.
این به معنی این است که وقتی آژانس در چارچوب پروتکل الحاقی می خواهد کاری انجام شود، دسترسی های بیشتری به او داده می شود، اگر چه جمهوری اسلامی ایران در رابطه با این دسترسی ها معتقد است و بارها گفته که شامل مراکز نظامی ما نمی شود، اما با توجه به رویه گذشته آژانس و همچنین رویه دولت های اروپایی با جمهوری اسلامی ایران، احتمال دارد که آن ها درخواست های این گونه را بعدها از جمهوری اسلامی ایران داشته باشند.
بصیرت: PMD بسته شد؛ ولی آیا ایران با اجرای برجام وارد یک چارچوبی فراتر از توافقات مرسوم بین المللی نمی شود. از لحاظ تعداد بازرسان و تنوع بازرسی ها و آسیب های احتمالی این موضوع را شما چگونه ارزیابی می کنید؟
دکتر باقری: هر نوع بازرسی برای هر کشوری یک سری آسیب های احتمالی دارد. تردیدی نیست که با توجه به بازرسی هایی که در مورد پروتکل الحاقی در چارچوب قطعنامه2231 به مدیرکل آژانس داده شده است، در این زمینه آسیب های احتمالی باید بیشتر باشد. به همین جهت بود که رهبر معظم انقلاب در آن نامه 9 ماده ای فرمودند که بایستی به صورت دقیق و هوشمندانه با این موضوع برخورد شود. از همین جهت است که دسترسی های آژانس یا بازرسان آژانس و تنوع بازرسی ها باید به گونه ای صورت نگیرد که امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران را مخدوش کند.
علی الظاهر بازرسان و تنوع بازرسی ها، مبتنی بر برجام و خواسته هایی است که در برجام آمده و در آن چارچوب باید صورت بگیرد. در عین حال متولیان دیپلماسی ما و دولت یازدهم، بر این اعتقادند که این بازرسی ها کمّی است و وجه کیفی ندارد و فقط آن چیزهای ملموس و مشخص که در برجام آمده را بازرسی می کنند. مثلا بازرسی از این که سانتریفیوژهای ما چه تعداد باشد؟ بایستی مواد غنی شده ما300 کیلو بیشتر نباشد، آن را ارزیابی می کنند. یا آب سنگین اراک بیشتر نشود، یا در ساخت، ساز و مونتاژ سازی نسل های جدید سانتریفیوژها را بازرسی کنند.
بر این اساس نمی توان به این بحث خیلی ساده نگریست چون در این زمینه رفتار دشمن بسیار پیچیده است و رویه و تجربه نشان داده است که همواره از ترفندهای مختلفی استفاده می کنند. این احتمال وجود دارد که آن ها بازرسی های خودشان را در یک چارچوب فراتر سوق بدهند و این که PMDهای متفاوتی را طرح کنند. یکی از نگرانی های که وجود دارد، بحث موشکی ما است. با توجه به احساس تهدیدی که آمریکایی ها از قدرت موشکی ایران دارند و به دنبال مهار آن هستند و سعی کردند این قدرت موشکی را در قطعنامه2231 حفظ کنند و همچنین در برجام به گونه ای به آن توجه بکنند، بنا بر این ها این ذهنیت وجود دارد که در آینده کشورهای غربی با تحت فشار قرار دادن مدیرکل آژانس، موضوع موشکی ما را به یک نوع دیگری در چارچوب های نظامی شدن هسته ای پیوند زده و از این طریق خواستار یکسری بازرسی هایی باشد. این چیزی است که توجهات باید به آن جلب باشد و راه های مسدود کردن چنین منفذهایی را از الان به فکر باشند.
بصیرت: در مجموع شرایط بازرسی از تاسیسات هسته ای کشور را در حال حاضر نسبت به قبل چگونه می بینید؟
دکترباقری: شرایط بازرسی هایی که از تاسیسات هسته ای ما صورت خواهد گرفت با گذشته تفاوت بنیادی خواهد داشت. تفاوت بنیادی مبتنی بر این است:
1- ما به صورت داوطلبانه پروتکل الحاقی را پذیرفته ایم، بنابراین در چارچوب پروتکل الحاقی، بازرسی های اضافی را ارائه می دهد که متفاوت با پادمان های موجود و قبلی است.
2- چون دستور کار را از طریق قطعنامه ی 2231 تعیین شده است، فلذا این قطعنامه شرایط بازرسی های متفاوتی نسبت به گذشته به مدیرکل آژانس می دهد.
3- برجام و محورهای آن از مدیرکل خواسته هایی دارد که خود به خود یک سری بازرسی هایی را به مدیرکل و کمیته های متعدد دیگری ارائه می دهد که این نوع بازرسی ها را با بازرسی های قبلی متفاوت می کند. به عبارتی شرایط بازرسی ما نسبت به گذشته بسیار استثنایی شده است، یعنی در واقع به این صورت است که هیچ یک از کشورهای عضو آژانس بین المللی انرژی اتمی ممکن است چنین بازرسی هایی را نداشته باشند، اما جمهوری اسلامی ایران در بازه ده ساله این بازرسی ها را دارد.
بصیرت: سوالی که همیشه وجود دارد این که آیا گروه غربی1+5 و همچنین شورای حکام آژانس که عموما تحت سیطره غربی ها است، برجام را متعهدانه اجرا خواهند کرد و به آن التزام خواهند داشت؟ نظر شما در این باره چیست؟
دکتر باقری: این موضوع یکی از نکات چالشی بسیار بزرگ است. رفتارهای آمریکا بیانگر این موضوع است که آن ها به شکل های مختلف و نرم موضوع برجام را مخدوش می کنند.
در حین مذاکرات، از آغاز مذاکرات که به بیانیه لوزان رسید و از بیانیه لوزان تا جمع بندی برجام، بارها دیدیم آمریکایی ها نقض غرض کردند و تعهدات توافق اولیه ای را که در سال 1392 با ما بسته بودند را نقض کردند. اکنون که برجام صادر شده و قطعنامه 2231 تصویب شد و نیز قطعنامه شورای حکام مصوب شد، در عین حال شاهد اقدامی از سوی کنگره آمریکا و همچنین شخص رئیس جمهور آمریکا هستیم که قانونی را به عنوان اعمال محدودیت روادید برای کسانی که به ایران سفر می کنند، مصوب کردند که این قانون به صورت آشکار نقض برجام است و این موضوع در حالی است که هنوز ما سانتریفیوژها را برنچیدیم و اراک را تغییر کاربری ندادیم و هنوز 9 تُن مواد هسته ای خودمان را خارج نکرده ایم، چنین ادعایی کردند. آیا پس از انجام این تعهدات توسط ایران، آن ها جسورتر نخواهند شد؟ و اقداماتی فراتر از این ها انجام نخواهند داد؟
این ها نکات مهمی است که به نظر می رسد دیپلماسی ما باید بسیار قاطعانه تر برخورد کند. اگر چه موضعی را وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران اتخاذ کرده اند، اما لازم است ضمن موضع گیری ها، هشدارها و اولتیماتوم های عملی به آمریکایی ها داده شود که از همین الان چنین موانعی پیش روی آن ها قرار بگیرد تا جرات و جسارت نقض برجام را نداشته باشند./
