عملیات آزادسازی موصل به عنوان مهمترین پایگاه داعش در عراق، از اوایل آبان ماه در حالی برگزار شد که کارشناسان از همان ابتدا متوجه سخت و پیچیده بودن این عملیات بودند و آن را یک عملیات طولانی می دانستند.
بعد از گذشت بیش از 70 روز از شروع این عملیات مشکلات پیش بینی شده باعث کُند شدن و در پاره ای از مواقع توقف عملیات شدند. هفته گذشته این عملیات چند روزی متوقف شد، اما مرحله دوم عملیات آزادسازی شهر موصل از پنج‌شنبه هفته گذشته پس از یک وقفه نسبی آغاز شد. در این مطلب به مهمترین دلایل کُند شدن عملیات موصل خواهیم پرداخت.
با وجود کُندی عملیات، چندین منطقه در شمال موصل با مشارکت حشد الشعبی آزاد شده است. جنبش نجباء عراق، آمریکا را عامل اصلی توفق عملیات آزادسازی موصل دانسته و از آمادگی نیروهای مردمی بدون حضور آمریکا، برای ادامه عملیات آزادسازی سخن گفته است، اما حقیقت موضوع چیست و چه دلایلی را می توان به عنوان مهمترین دلایل کند شدن توقف عملیات موصل دانست؟
بومی بودن تروریست های داعش در موصل
بیشتر جمعیت داعش در عراق، بر خلاف سوریه، از نیروهای بومی شکل گرفته‌اند. حدود 10 هزار از 15 هزار تروریست مستقر در موصل، بومی هستند. همین مسئله امکان دستیابی به پیروزی و نتیجه‌گیری سریع و قاطع را با مشکل مواجه کرده است. از طرفی به گفته حشد الشعبی، وجود مردم عادی و استفاده داعش از آن ها به عنوان سپر انسانی، روند عملیات‌ها را کند و سخت کرده است. داعش به خوبی متوجه احتیاط ارتش عراق در مورد نجات جان غیرنظامیان است و به این جهت بیشتر مواضع خود را در محله های پرجمعیت قرار داده است و از همین رو ارتش و نیروهای مردمی عراق به دلیل حساسیت نسبت به رعایت جان غیرنظامیان بسیار با دقت و کُند پیش می روند. از سوی دیگر، اطراف موصل از منظر انسانی نقاط کم تراکم است که همین مسئله در ابتدا پیش روی را سرعت بخشید، اما در خود موصل تراکم بالای جمعیت مردم عادی، عملیات‌ها را با کندی مواجه ساخته است. یعنی تبدیل جنگ به جنگ شهری، امکان عملیات در مقیاسی وسیع و راهبردی را دشوار می‌کند. این موضوع سابقاً در آزادسازی فلوجه و تکریت نیز وجود داشت.
سنگ اندازی آمریکا
مهمترین بازیگر فرامنطقه ای حاضر در عملیات موصل، آمریکا است. آمریکا از ابتدای هزاره سوم به عراق حمله کرد و تاکنون به طور کامل این کشور را ترک نکرده است که یکی از دلایل آن به هراس واشنگتن از نفوذ بیشتر ایران در عراق بر می گردد. به همین دلیل آمریکا از ابتدای نبرد ارتش عراق مخالفت خود را با حضور نیروهای حشد الشعبی که ارتباط فکری و معنوی با ایران دارند، اعلام کرد. اما حشد الشعبی در عملیات موصل بر خلاف خواسته آمریکا شرکت کرد. آمریکا به خوبی می داند که پیروز موصل، پیروز میدان سیاسی عراق نیز خواهد بود، از این رو سعی دارد با سنگ اندازی در مسیر عملیات، مانع تحقق خواسته های بسیج مردمی عراق شود. پس از آزادسازی حلب در سوریه، آمریکا زمین بازی را به ارتش سوریه واگذار کرد و نمی خواهد این اتفاق با آزادسازی موصل در عراق، تکرار شود، از همین رو کاخ سفید منافع خود را در آزاد سازی سریع موصل نمی بیند.
از همین رو ائتلاف غربی مبارزه با داعش با اعلام فضای پس از داعش در موصل، سعی می کند عملیات را کُند سازد و در مسیر پیشروی ها مانع ایجاد کند. در این زمینه آمریکایی ها با فشار به دولت عراق سعی می کنند در فرایند عملیات اختلال ایجاد کنند.
در همین راستا دبیر کل جنبش النجباء اعلام کرد: عملیات موصل هرچند با رعایت شدید مسائل انسانی همراه است، اما با نقش منفی آمریکا مسیر عملیات با مشکل مواجه شده است. دبیر جنبش النجباء گفت: طبق برنامه پیشین قرار بود تا پایان سال ۲۰۱۶ عملیات موصل پایان یابد اما تسلط آمریکا به آسمان موصل و همچنین اصرار آمریکا و ترکیه مبنی بر دور نگه داشتن الحشد‌الشعبی از عملیات موصل و محدود کردن آنها در غرب نینوی باعث تأخیر در پیروزی نهایی شده است. همچنین بدرعلی حیدر الحیدری فرمانده لشکر ۱۱۰ الحشد الشعبی تاکید کرد: تروریست‌های داعش در مناطق شرق دیالی جهت ادامه حیات خود بطور مستمر مورد حمایت و پشتیبانی آمریکا قرار دارند. الحیدری گفت: ما در عمق تپه‌های حمرین سنگر‌ها و مقرهایی یافتیم که در بردارنده تجهیزات نظامی و مواد غذایی و لوازم مورد نیاز تروریست‌ها بودند که توسط هواپیماهای آمریکایی برای آنها فرو ریخته شده بود.
چند هفته پیش یکی از اعضای ارشد دستگاه اطلاعاتی آمریکا گفت: عملیات آزادسازی موصل بسیار پیچیده است، لذا بسیار بعید می رسد که در سال 2016 عملیات نظامی به رهبری عراق برای پاکسازی کامل شهر موصل در نینوا به نتیجه برسد.
این اظهارات مقام عالیرتبه اطلاعاتی آمریکا حاکی از سیاست این کشور مبنی بر تلاش برای به تأخیر انداختن آزادسازی موصل است. ظاهرا اصرار در تاخیر در عملیات به منظور آماده سازی طرح آمریکا برای مرحله بعد از آزادی موصل صورت می گیرد. خلاصه این طرح، ناظر به تجزیه و تقسیم عراق است. جو بایدن معاون کنونی رئیس جمهوری آمریکا نخستین کسی است که در سال 2006 از طرح تجزیه عراق و تقسیم آن به سه بخش «شیعی، کردی و سنی» سخن به میان آورده بود. اکنون نیز برخی مقامات آمریکایی مقاصد خود را مبنی بر طرح فدرالیزه عراق پنهان نساخته اند. توجیه این طرح بر اساس حل مشکلات فرقه ای و طائفه ای عراق انجام می گیرد. به عبارتی آمریکایی ها معتقدند حل مشکلات درونی عراق تنها در سایه تقسیم و تجزیه امکان پذیر است. در همین جهت در اوایل سپتامبر گذشته، طرحی از سوی نمایندگان جمهوری خواه و دموکرات به کنگره ارائه شد که خواستار تبدیل نینوا به استانی مستقل و غیر متنازع بود. آمریکا برای تسهیل در اجرای این طرح، بر حقوق اقلیت ها تاکید می کند تا بتواند سایر عرب ها و اهل تسنن را نیز در زمینه تعیین سرنوشت به آن ملحق کند. مخالفت با حضور نیروهای مردمی در عملیات موصل که غالبا شیعه هستند، در همین چهارچوب انجام می گیرد.
بنابراین مشخص و معین نبودن وضعیت بازیگران غربی حاضر در صحنه عملیات نیز می‌تواند در کُند شدن عملیات موصل مؤثر باشد. به طور مثال آمریکا بارها عنوان کرده بعد از آزادسازی موصل در عراق باقی خواهد ماند. در مقابل، حشد الشعبی مخالف حضور آمریکا در عراق است. همین مسئله و مشخص و روشن نشدن وضعیت و تکلیف نیروهای خارجی، در کند شدن عملیات بی تأثیر نبوده است.
از همین رو، عراق بعد از موصل با یک چشم انداز نسبتا مبهمی نگریشته می شود و به نظر می‌رسد این مسئله نیز در کندشدن عملیات موثر است. طرح های آمریکا برای عرقا که آیا کشور واحد، تجزیه، فدرال یا کنفدرال شدن عراق خواهد بود، موضوعی است که می‌تواند در فردای آزادسازی موصل، مناقشه برانگیز و نزاع آفرین باشد. تا حدی ترس از مطرح شدن چنین نزاع‌هایی بر عملیات موصل سایه افکنده است. شاید از همین روست که بزرگترین ائتلاف شیعیان عراق یعنی ائتلاف «التحالف الوطنی» به رهبری عمار حکیم با بزرگترین ائتلاف اهل سنت یعنی ائتلاف «تحالف القوی» به رهبری «سلیم الجبوری» دیدار کرده و از لزوم «آشتی ملی» سخن گفته‌اند.
نتیجه
نجات جان غیر نظامیان و بومی بودن تروریست ها در کند شدن عملیات موصل بسیار موثر است، اما کارشکنی های آمریکا در مسیر این عملیات تاثیر مهمتری دارد. رهبران گروه‌های مقاومت نیروهای بسیج مردمی عراق، ائتلاف بین المللی ضد داعش به فرماندهی آمریکا را مسئول کُندی عملیات آزادسازی موصل می دانند.
آمریکا به دلیل تلاش برای به دست گرفتن فضای سیاسی عراق پس از آزادی موصل، سعی دارد تا با مانع ایجاد کردن در مسیر این عملیات، خواسته های خود را به پیش ببرد و در راس این اهداف نیز جلوگیری از قهرمان شدن حشد الشعبی در عراق و نیز قرار دادن عراق در وضعیتی که ظرفیت تجزیه و شکاف همچنان در آن پایدار بماند، می باشد./
