ردپای برجام بر اقتصاد ایران

(روزنامه بهار – 1395/10/15 – شماره 95 – صفحه 4)

برجام به‌عنوان مهمترین قرارداد بین‌المللی ایران در چند سال اخیر تاثیر غیرقابل انکاری بر روابط سیاسی و اقتصادی خارجی ایران داشته است. برخلاف آنچه که این روزها منتقدان دولت از برجام می‌گویند تاثیر مثبت برجام بر بسیاری از بازارها قابل مشاهده و ارزیابی است.

تاجایی که با انتخاب ترامپ و چند مجله جنجالی درباره برجام بازار ارز وطلای ایران کاملا تحت تاثیر قرار گرفت و تا چندین هفته به حالت عادی بازنگشت. بازارهای داخلی که چند سالی است گرفتار رکود و ریزش هستند و با مشکلات عدیده‌ای دست و پنجه نرم می‌کنند، هرچند در این مدت کوتاه نمی‌توانند همه معضلات را پشت سرگذارده و به حالت عادی بازگرداند، اما آنچه فعالان بازار می‌گویند، نتیجه مثبت «برجام» در بسیاری از معاملات و بازارها را می‌توان با آمار اندازه‌گیری کرد. از جمله بازارهایی که به گفته فعالان تحت تاثیر مثبت آثار برجام قرار گرفته‌اند، بازار مسکن، بازار نفت و انرژی و بازارهای بین‌المللی بانکی است.

بازار کار هم بی نصیب نماند

تمایل به پیدا کردن کار رو به افزایش است؛ این موضوع را هم متولیان بازار کار، هم اقتصاددانان و هم آمارهای رسمی تایید می‌کند. بنا به گزارش مرکز آمار ایران، نرخ مشارکت اقتصادی در کل کشور در تابستان امسال نسبت به تابستان سال گذشته 5. 1 درصد افزایش یافته است. به عبارتی، نرخ مشارکت اقتصادی در تابستان امسال 4. 40 درصد اعلام شده؛ این نرخ در بین مردان

9. 64 درصد و زنان 9. 15 درصد است. آمارها نشان می‌دهد که نرخ مشارکت اقتصادی در زنان نسبت به مردان بیشتر افزایش یافته؛ به طوری که نسبت به تابستان سال 1395 نرخ مشارکت اقتصادی زنان 2. 2 درصد و مردان 8. 0 درصد رشد پیدا کرده است. نرخ مشارکت اقتصادی تا مدت‌ها روندی معکوس را طی می‌کرد، ولی بعد از برجام و امید به بهبود شرایط اقتصادی، این نرخ افزایش پیدا کرد تا برای نخستین‌بار در یک دهه گذشته به بیش از ٤٠ درصد برسد. افزایش جمعیت مشارکت‌کننده اقتصادی بیانگر افزایش تمایل بخش‌های مختلف جامعه برای حضور فعالانه در اقتصاد است، ولی با این حال، به نظر می‌رسد در ایران و با افزایش فشارهای معیشتی به خانوار و همچنین امیدواری‌هایی که نسبت به اجرایی شدن برجام به وجود آمد، متقاضیان کار در کشور را افزایش داد. در این شرایط اما نرخ اشتغال کاهش و نرخ بیکاری افزایش یافته است. بنا به گزارش مرکز آمار ایران، نرخ اشتغال در تابستان 1395 نسبت به تابستان سال گذشته 8. 1 درصد کاهش پیدا کرده و نرخ بیکاری 8. 1 درصد افزایش یافته است.

تاثیر مثبت بر بازار مسکن

کارشناسان بازار مسکن در ابتدای انعقاد معاهده برجام بر این باور بودند که هرچند تاثیر این توافق بر بازار مستقیم نخواهد بود اما با این حال شیب خروج از رکود بخش مسکن با برجام سرعت گرفته و اثرات آن در بلندمدت نمایان می‌شود. حالا شاخص‌های بازار مسکن در آستانه یک‌سالگی توافق برجام از اثر نامحسوس توافق هسته‌ای بر معاملات بازار حکایت دارد. بازار مسکن چند سال اخیر را در رکودی به سر برد که علی‌رغم برنامه‌های وزارت راه و شهرسازی برای تحرک آن، نتیجه چندانی در این باره حاصل نشد. رکود این بازار در حالی وارد سومین سال پیاپی خود شد که هر ساله در ماه‌های پایانی کارشناسان وفعالان بخش مسکن چشم امید به شروع سال جدید بدون رکود می‌بندند. با این حال جنب و جوش و تحرک بازار نمی‌تواند پاسخگوی انتظارات باشد، بدین‌ترتیب رکود همچنان گریبان‌گیر بازار مسکن باقی می‌ماند.

در چنین شرایطی بسیاری به بالا و پایین شدن شاخص‌های اقتصادی و اتفاقات تاثیرگذار بر بدنه اقتصاد کشور چشم می‌دوزند؛ اتفاقاتی که بتواند تحرکی را در بازار راکد مسکن ایجاد کند. در این میان برجام و توافق هسته‌ای ایران با گروه 1+5 به عنوان یکی از مهم‌ترین رویدادهای تاریخ ایران، روزنه امیدی را برای فعالان اقتصادی نه تنها در بخش مسکن، بلکه در تمام بخش‌های کلان اقتصادی ایجاد کرد که حالا در آستانه یک سالگی این توافق می‌توان نتیجه‌ گرفت این رویداد دست‌مایه‌ای برای باز شدن برخی مشکلات پیش روی فعالان بازار کسب‌وکار شده‌ است. مسکن نیز به عنوان یکی از بخش‌های مهم اقتصادی از این قاعده مستثنی نیست. هرچند که مسئولان این بازار بارها اعلام کرده‌اند که تاثیر توافق برجام بر این بازار مستقیم و زود بازده نخواهد بود.

خروج از رکود

آن طور که حسام عقبایی رئیس اتحادیه مشاوران املاک استان تهران درباره تاثیر برجام بر بازار مسکن به خبرگزاری آنا گفته، اجرای برجام می‌تواند سرعت خروج از رکود بازار مسکن را افزایش دهد و بدین‌ترتیب این بازار خیز خروج از رکود را با سرعت بیشتری طی کند. وی همچنین معتقد است بازار مسکن، یک بازار مقاوم است و نباید انتظار داشته باشیم برجام در کوتاه مدت اثر خود را بر بازارهای مقاومی همانند بازار مسکن نشان دهد. بنابراین تاثیر برجام بر مسکن در بلندمدت صورت می‌پذیرد و به هیچ عنوان اثر آن در کوتاه مدت نمایان نخواهد شد. اما فردین یزدانی مدیر مطالعات علمی طرح جامع مسکن درباره تاثیرپذیری بازار مسکن از برجام عنوان می‌کند که لغو تحریم‌ها حرکت چرخ‌های اقتصاد را به همراه داشته و نرخ رشد اقتصادی نیز از این امر متاثر شده است؛ بنابراین با تقویت قدرت خرید و بالا رفتن توان خرید مردم در بازار مسکن، تعداد معاملات افزایش خواهد یافت. وی در عین حال اظهار می‌کند که اجرایی شدن برجام به صورت غیرمستقیم در بازار مسکن تاثیرگذار است و نمی‌توان انتظار داشت بازاری مانند مسکن به صورت مستقیم از لغو تحریم‌ها و اجرایی شدن برجام تاثیر پذیری داشته باشد. به عبارتی با اجرای برجام بازار مسکن در مسیر خروج تدریجی از رکود قرار گرفته است.

ضمانت اعتماد به ایران

عقد قرارداد خرید ۸۰ فروند بوئینگ و ۱۰۰ فروند ایرباس هم ازموضوعات داغ پس از برجام است. رئیس جمهور در جریان گفت‌وگوی مستقیم خود با مردم که بخش قابل توجهی از آن به برنامه‌های اقتصادی دولت می‌پرداخت، بار دیگر از قرارداد خرید هواپیما با شرکت‌های بزرگ جهان دفاع کرد. طبق توافق‌های صورت گرفته با بوئینگ و ایرباس، ایران‌ایر تنها ۱۵ درصد از مبلغ کل توافق برای خرید هواپیما را به شکل نقدی پرداخت می‌کند و مابقی با استفاده از فاینانسی تامین می‌شود که این شرکت‌ها خودشان آن را برای ایران ایجاد کردند. این موضوع در نگاه کلان‌تر اهمیت ویژه‌ای خواهد داشت؛ ‌اینکه دنیا به ایران برجام و ادامه‌ راهی که آغاز کردیم اعتماد دارد.

اگر این صحبت‌ها را در کنار اهمیت ورود هواپیماهای جدید برای صرفه‌جویی چهار میلیارد دلاری سالانه در کنار گذاشتن ایرلاین‌های خارجی قرار دهیم، مشخص می‌شود که خرید این هواپیماها نه تنها برای صنعت حمل‌ونقل هوایی کشور اهمیت جدی داشته که حتی دیگر ابعاد اقتصادی و سیاسی را نیز پوشش می‌دهد. ابعادی که می‌تواند برنامه‌ریزی‌های کلان برای توسعه کشور را ممکن سازد.

انتقال فناوری‌های جدید

با توجه به ضرورت طرح‌های ازدیاد برداشت از مخازن نفتی کشور، در قراردادهای جدید نفتی نیز بدان توجه شده، به طوری که یکی از شرط‌های حضور شرکت‌های بین‌المللی در طرح‌های توسعه بخش بالادستی صنعت نفت ایران، اجرای طرح‌های ازدیاد برداشت تعیین شده است. یک مسئول صنعت نفت با بیان این که برجام، انتقال فناوری‌های جدید نفتی را به کشور تسهیل کرد، گفت: قرار است برای اجرای طرح ازدیاد برداشت از یک میدان مهم نفتی کشور با دانشگاه دلف هلند مشارکت شود. محمدرضا کمالی افزود: در زمان تحریم، شرکت‌های اروپایی و استرالیایی حتی از پاسخگویی به تماس‌های ما خودداری می‌کردند اما پس از اجرای برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) و رفع تحریم، این شرکت‌ها اقدام به برقراری ارتباط با ما کردند. رییس پردیس، بالادستی پژوهشگاه صنعت نفت افزود: پس از اجرای برجام، مذاکراتی با شرکت‌های اروپایی و استرالیایی انجام شد و اکنون درحال ارزیابی شرکت‌ها هستیم. کمالی یادآور شد: پس از اجرای برجام، شرایط صنعت نفت بهبود یافته و فرصت خوبی برای استفاده از فناوری‌های جدید در این صنعت فراهم شده است.

وی گفت: ضریب بازیافت میدان‌های نفتی ایران در مقایسه با میانگین جهانی، پایین است که بخشی از آن به ویژگی‌های مخازن نفتی کشور بازمی گردد، بنابراین باید از فناوری‌های جدید در این بخش استفاده کنیم. به گفته کمالی، در قراردادهای جدید نفتی به انتقال دانش فنی و بومی‌سازی فناوری‌های ازدیاد برداشت توجه شده است.

گشایش‌های بانکی پس از برجام

مدیرعامل بانک ملی ایران از رایزنی با 86 بانک خارجی برای توسعه روابط کارگزاری خبر داده بود. «محمدرضا حسین زاده» با یادآوری اینکه پس از برجام گشایش‌های خوبی در روابط بانکی با کشورها انجام شده است، گفت: پیش از این هیچ ارتباطی بین بانکی وجود نداشت و بانک‌های خارجی حتی جواب نامه‌های ما را نمی‌دادند؛ حتی نمی‌توانستیم یک دلار حواله کنیم اما اکنون گفت وگوها آغاز شده و بانک‌های ایرانی در خارج از کشور مجوز فعالیت مجدد اخذ کرده اند. وی دلیل تاخیر در فعالیت کامل شعب خارجی بانک‌های ایرانی پس از برجام را ضرورت به روز رسانی سیستم‌های بانکی و انطباق آن با نظام پولی کشورهای میزبان دانست.

ش.د9503329