اعمال فشار و تحریم علیه قطر یک سناریوی از پیش طراحی شده است تا این کشور خط مشی نسبتا مستقل خود در برابر ریاض را رها کرده و زیر چتر قیمومیت عربستان سعودی قرار گیرد. به همین دلیل اعراب، پاره ای از شروط غیرمنطقی را ارائه داده اند تا قطر آن ها را اجرا نکند تا در ادامه، طرح خود را برای فشارهای بیشتر علیه این کشور کلید بزنند.
حدود یک ماه از آغاز تنش میان قطر و چند کشور عربی می گذرد و به رغم میانجی گری بعضی از کشورها از جمله کویت در این بحران، هنوز گرهی از کار گشوده نشده است.
عربستان سعودی، مصر، بحرین، امارات متحده عربی و تعدادی دیگر از کشورهای عربی حدود یک ماه پیش با وارد کردن اتهاماتی به قطر از جمله حمایت از تروریسم، روابط دیپلماتیک با این کشور را قطع کردند. قطر این اقدام را بی اساس و غیرموجه خواند.
در مرحله بعد کشورهای عربی با دادن مهلت 10 روزه، 13 شرط دشوار برای از سرگیری روابط خود با قطر ارائه کردند. کاهش ارتباط آن کشور با جمهوری اسلامی ایران، قطع حمایت از اخوان المسلمین و حماس، تعطیل کردن شبکه تلویزیونی الجزیره و بستن یک پایگاه نظامی ترکیه در قطر از مهمترین شروط اعراب بود. قطر این شروط را غیرعادلانه خواند و آن را رد کرد، با این حال وزیر خارجه قطر آمادگی این کشور را برای انجام گفتگو در شرایط مناسب اعلام کرد.
ضرب الاجل 10 روزه، دو روز دیگر هم تمدید شد و بالاخره کشورهای عربستان، بحرین، امارت و مصر در بیانیه ای اعلام کردند که قطر به خواسته های آنها برای برقراری مجدد روابط سیاسی و اقتصادی جواب منفی داده است. در این بیانیه آمده است: در واکنش به پاسخ منفی دوحه به تقاضاهای سیزده گانه، تحریم های جدیدی علیه این کشور اعمال می کنند.
عربستان سعودی هم اعلام کرد با به پایان رسیدن مهلت مقرر شده برای قطر و پاسخ منفی این کشور، قطع روابط و تحریم ها علیه این کشور ادامه پیدا می کند. عادل جبیر، وزیر امور خارجه عربستان به خبرنگاران گفت که گام های بیشتر علیه قطر در زمان مناسب و مطابق با قوانین بین المللی برداشته خواهد شد.
روابط با ایران
یکی از مهمترین شروط از سرگیری روابط با قطر، کاهش مناسبات دیپلماسی و اقتصادی این کشور با جمهوری اسلامی ایران بود. عادل جبیر در پاسخ به سوالی در باره رابطه قطر با ایران و ترکیه، اتهامات واهی خود علیه ایران را تکرار کرد و ادعا کرد این کشور مقام اول را در حمایت از تروریسم در جهان دارد و کشوری تحت تحریم و خارج از حقوق بین الملل و منزوی است که اگر قطر با آن همکاری کند چیزی جز نتیجه منفی برایش به همراه نخواهد داشت، اما ترکیه موضعی بی طرف دارد و امیدواریم که بی طرف باقی بماند.
قطر اما تا این جای کار از مناسبات خود با ایران دفاع کرده و با نوعی کنایه اعلام کرده است که برخی کشورهای حوزه خلیج فارس، روابط تجاری شان با ایران بیشتر از قطر است. علاوه بر مناسبات اقتصادی و تجاری، قطر در بعد امنیتی نیز بر خلاف سایر کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس، ایران را به عنوان عاملی مهم در ایجاد امنیت منطقه قلمداد می کند.
اخیرا وزیر امور خارجه قطر در نطقی در لندن تاکید کرد کشورش به رابطه سالم و سازنده با همسایه اش ایران نیاز دارد. محمد بن عبدالرحمن آل ثانی ضمن اشاره به میدان گازی مشترک میان دو کشور، از لزوم هم زیستی قطر و ایران سخن گفت.
او کشورهای عربستان، بحرین، امارات و مصر را به تخاصم آشکار علیه دوحه متهم کرد و گفت آن ها می خواهد ما از حاکمیت خود دست برداریم و اتهاماتی که این چهار کشور برای قطع روابط دیپلماتیک و تجاری خود مطرح کرده اند، آشکارا برای ایجاد احساسات ضد قطری در غرب طراحی شده است.
حماس و اخوان المسلمین
قطر سالیان طولانی حامی اخوان المسلمین و شاخه های وابسته به آن به ویژه جنبش حماس در فلسطین بوده است. هدف قطر از این رابطه و حمایت، دستیابی به ابزارهای دیپلماتیک برای ایفای نقش سیاسی در رقابت با سعودی و ایجاد نوعی موازنه در معادلات منطقه ای بوده است. به همین دلیل عربستان اصرار دارد که قطر باید رابطه خود را با اخوان و حماس قطع کند.
در شرایط تنش فعلی، قطر رسما تاکید کرده است که جنبش مقاومت اسلامی (حماس) یک سازمان تروریستی نیست، بلکه یک جنبش مقاومت است که سعی در یکپارچه سازی جبهه داخلی فلسطین دارد. وزیر امور خارجه قطر چندی پیش در کنفرانس مطبوعاتی مشترک با همتای فرانسوی خود خاطرنشان کرد نام حماس در لیست های تروریسم کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس درج نشده است؛ پس چرا از میزبانی از این جنبش انتقاد می‌شود؟
وی افزود حمایت های قطر روشن و آشکار است و از طریق کانال های بین المللی و به منظور بازسازی نوار غزه، حمایت از ملت فلسطین، دولت و آشتی ملی صورت می گیرد و نه با هدف حمایت از یک گروه خاص. به گفته وی هدف از پیوند زدن قطر و یک جنبش خاص، طرح اتهامات بیشتر است.
در باره اخوان المسلمین هم مقامات دوحه تاکید دارند که با این سازمان هیچ رابطه رسمی ندارند؛ اما اگر اخوانی ها در اعضای حاکم بر کشوری باشد، این موضوع ما را از تعامل با آن حکومت منع نمی کند و زمانی که اخوان در حکومت مصر حضور داشت، دوحه از این کشور حمایت کرد؛ همان طور که از حکومت نظامیان قبل از اخوان حمایت کرد و در تونس نیز وضع به همین شکل بود.
شبکه الجزیره
شبکه الجزیره به عنوان یک شبکه مطرح منطقه ای و جهانی، با همه فراز و نشیب هایی که داشته، در معرض خطر تعطیلی قرار گرفته است. یاسر ابوهلاله، مدیر فعلی این شبکه، در واکنش به درخواست توقف الجزیره گفته است هدف از تعطیلی الجزیره ساکت کردن رسانه ای آزاد در منطقه است. کمیساریای عالی حقوق بشر سازمان ملل متحد نیز در واکنش به چنین درخواستی اعلام کرد شبکه دو زبانه الجزیره قانونی است و میلیون ها مخاطب دارد، در نتیجه درخواست برای تعطیلی فوری این شبکه از نظر ما یک حمله علیه حق آزادی بیان است و قابل قبول نخواهد بود.
برخی از مطبوعات عربی از طرح قطر برای انتقال شبکه الجزیره به لندن در صورت پیشرفت مذاکرات خبر داده اند، اما این خبر به شکل رسمی تایید نشده است. وزیر خارجه قطر صراحتا تاکید کرد که هیچ کس حق افشای جزئیات پاسخ قطر به کشورهای عربی را ندارد.
الجزیره برای قطر فقط یک شبکه نبوده، بلکه یک پرستیژ جهانی است. از این رو آبروی قطر به بقای این شبکه گره خورده و کوتاه آمدن از آن به حیثیت بین المللی این کشور لطمه خواهد زد.
تجربه نشان داده که دولت قطر کمتر مواضع روشن و قاطعی در عرصه بین المللی داشته است. به عبارتی اگر فشارها تشدید شود دولت تمیم بن خلیفه آل ثانی کوتاه خواهد آمد و اگر الجزیره را تعطیل نکند، دست کم سیاست هایش در باره الجزیره تعدیل خواهد کرد. در این صورت الجزیره دیگر الجزیره سابق نخواهد بود و این شبکه پربیننده، در فضای آکنده از رقابت سنگین رسانه ای، به تدریج به محاق خواهد رفت.
میانجی گری آلمان و روسیه
با تداوم تنش میان اعراب و قطر، به تدریج بازیگران دیگری خواهان نقش‌آفرینی در حل این بحران بی سابقه میان کشورهای عربی حوزه خلیج فارس شده اند. آلمان از جمله کشورهایی است که طرفین را به مذاکره دعوت کرد و با سفر وزیر خارجه آلمان، زیگمار گابریل به قطر و دیدار با امیر این کشور، نقش آلمان پررنگتر شده است. علاوه بر این دیدارها، تماس تلفنی آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان، با سلمان بن عبدالعزیز، پادشاه عربستان را نیز باید به تلاش های میانجي گرانه آلمان اضافه کرد.
سرگئی لاوروف وزیر خارجه روسیه هم در کنفرانس خبری مشترک با دبیرکل اتحادیه عرب، ضمن تأکید بر نقش روزافزون این اتحادیه در آرام‌کردن اوضاع خاورمیانه و شمال آفریقا، از آمادگی کرملین برای بهبود روابط میان کشورهای عربی و حل بحران قطر خبر داد.
اتحادیه عرب نیز برای نخستین بار نسبت به این بحران عربی واکنش نشان داد. احمد ابوالغیظ، دبیرکل اتحادیه عرب با اشاره به این که اعلام خواسته ها گامی رو به جلوست، از آماگی این اتحادیه برای نقش‌آفرینی در حل این بحران خبر داد. این واکنش دبیرکل اتحادیه عرب بعد از آن صورت می‌گیرد که وزیر امور خارجه قطر از عدم موضع گیری این سازمان نسبت به بحران قطر انتقاد کرده بود.
اهداف عربستان
از ابتدا معلوم بود که عربستان به دنبال بهانه ای می گردد تا ضمن تثبیت هژمونی خود در منطقه، برخی از کشورهای عضو شورای همکاری را که حاضر نیستند تحت قیمومیت عربستان قرار گیرند، تحت فشار قرار دهد. این راهبرد پس از سفر ترامپ به منطقه و هماهنگی و چراغ سبز کاخ سفید، رسما اجرایی شد.
عربستان در اعمال فشار و تحریم علیه قطر، سایر کشورهای عربی مانند مصر، امارات و بحرین را با خود همسو کرد، اما کشورهایی مانند کویت و عمان تمایل زیادی به این همسویی ندارند. به همین دلیل برخی ناظران پیش بینی می کنند احتمال تسری فشارهای عربستان به این کشورها وجود دارد.
از سوی دیگر، اتهامی که عربستان به قطر وارد کرده، حمایت از اخوان المسلمین و حماس است که آن ها را گروه های تروریستی می خواند. این اتهام نوعی فرافکنی محسوب می شود و یکی از اهداف اتهام عربستان به قطر، تبرئه خود به عنوان اصلی ترین حامی تروریسم در منطقه است. امروزه بر کسی پوشیده نیست که افکار تروریستی تکفیری و ظهور گروه هایی چون القاعده و داعش ریشه در وهابی گری دارد که خاستگاه اصلی آن عربستان است.
هدف دیگر عربستان سرپوش گذاردن بر شکست های پیاپی این کشور در یمن، عراق و سوریه است. در واقع سعودی ها که برای مثال در یمن از پس جنبش انصارالله برنیامده اند، اینک با اعمال فشار علیه یک کشور کوچک، به نوعی قصد عرض اندام و خودنمایی دارند.
از دیگر سو، عربستان با تروریست خواندن حماس و اخوان المسلمین قصد دارد در نزدیکی به اسراییل و آمریکا گوی سبقت را برباید و ضمن ادامه مقابله با محور مقاومت به رهبری جمهوری اسلامی، طرح شوم ائتلاف «عبری ـ عربی» را در منطقه رقم زند.
دورنما
اعمال فشار و تحریم علیه قطر یک سناریوی از پیش طراحی شده است تا این کشور خط مشی نسبتا مستقل خود در برابر ریاض را رها کرده و زیر چتر قیمومیت عربستان سعودی قرار گیرد. به همین دلیل اعراب، پاره ای از شروط غیرمنطقی را ارائه داده اند تا قطر آن ها را اجرا نکند تا در ادامه، طرح خود را برای فشارهای بیشتر علیه این کشور کلید بزنند.
اگر قطر مقاومت کند و استقلال خود را به نمایش گذارد، اعتبار عربستان را در میان اعراب فروخواهد ریخت، به همین دلیل برخی تحلیلگران پیش بینی می کنند اقدامات سعودی و اعراب علیه قطر جدی و سخت خواهد بود.
اما اگر قطر کوتاه بیاید و حداقل به برخی از خواسته های اعراب تن دهد، بحران تا حد زیادی فروکش خواهد کرد. میانجی گری هایی که این روزها در حال افزایش است، احتمالا به حالتی از توافق طرفین منجر می شود که البته سهم امتیازاتی که قطر باید بدهد، به مراتب بیشتر خواهد بود./
