دوره تقابل محیط‌زیست و صنعت گذشته است

(روزنامه مردم سالاري – 1396/05/17 – شماره 4383 – صفحه 7)

** فکر می‌کنم که اول باید به این واقعیت اشاره‌کنیم که امروز به هر دلیلی بین دیدگاه‌های حضرت امام خمینی (ره) چه در بعد نظری و چه مباحثی که ایشان در طول حیات خود بر عملیاتی شدن آنها به‌عنوان خط‌مشی اجرایی برای دستیابی به اهداف متعالی در جمهوری اسلامی‌ایران تاکید داشتند، فاصله‌ داریم و قطعاً محیط‌زیست هم یکی از این موضوعات است.

تحولات عظیم اقتصادی، سیاسی ناشی از انقلاب، تحولات ناشی دفاع مقدس را از دلایل این اتفاق و اینکه چرا محیط‌زیست از اولویت لازم در یک دوران برخوردار نبود، نام برد که همزمان با فشار بر اقتصاد کشور، عملاً باعث شد در یک دورانی فشار زیادی بر طبیعت ایران وارد شود. رشد جمعیت، صنعتی شدن از جمله عوامل موثر دیگر در این موضوع بود. شرایط به وجود آمده برای محیط‌زیست یقیناً فاصله زیادی با دیدگاه امام‌(ره) داشت. به ویژه این که در موقعیت‌های خاص کشور، این فاصله با دیدگاههای امام بیشتر شد .

نه تنها وقت آن رسیده بلکه مدت‌ها هم از آن گذشته است. باید خیلی قبل تر از این اقداماتی برای دستیابی به استانداردها انجام می‌دادیم. البته در دولت اصلاحات اقداماتی در این زمینه انجام شد که بتوانیم استانداردهای محیط‌زیست کشور را به استانداردهای جهانی نزدیک کنیم. وقتی در سال 1379 برنامه ده ساله کاهش آلودگی هوا را مبتنی بر استانداردهای جهانی تهیه کردیم هدف ما ارتقای کیفیت هوا و نزدیک شدن به استانداردهای جهانی کیفیت هوا بود. اما اتفاقاتی افتاد و فراز و نشیب‌هایی داشتیم که باعث شد امروز از این استانداردها فاصله گرفتیم .

* انفال و حفاظت از منابع طبیعی را هم می‌توانیم از موارد مورد تأکید امام (ره) بدانیم؛ ایشان نسبت بر این موضوع هم از نظر مبنایی و هم از نگاه‌های فقهی تأکید داشتند . حتی در پاسخ نامه‌ ایشان به آقای قدیری، به صراحت به اهمیت جنگل‌ها اشاره دارند اما چه شد که ما بیش از ظرفیت طبیعت استفاده کردیم؟

** الان شاخص‌های ظرفیت‌های زیستی نشان می‌دهد که ما از 75 به بعد ظرفیت زیستی کشور را به اتمام رساندیم و اکنون بیش از ظرفیت طبیعت از منابع آب، خاک، طبیعت و تنوع زیستی برداشت کرده و آن را آلوده و تخریب می‌کنیم. این درحالی است که طبیعت قدرت بازسازی راکه خداوند برای تکثیر و باروری به او داده است را گذرانده و به همین دلیل دیگر نمی‌تواند خود پالایی کند. البته این روند خاص ایران نیست و در کل دنیا این اتفاق افتاده است اما سؤالی که مطرح می‌شود این است که ما به‌عنوان کشور اسلامی‌چرا؟به عنوان کشوری که مبنای اعتقادی داشتیم و یک اندیشه متعالی و سیره روشنی نسبت به این مسائل داشتیم چرا به این شرایط مبتلا شدیم.

به طور مثال، در زمانی که بحث حفاظت و قدرشناسی از مواهب طبیعت در سیاست‌های توسعه‌ای مورد تاکید قرار گرفت برای استقلال کشور و امنیت غذایی بحث خودکفایی در تولید فرآورده‌های گندم مطرح شد اما شاید کارشناسانی که با این مسئله روبرو شدند، واقعیت‌ها را نگفتند. درست است که خودکفایی فی‌نفسه هدف خوبی است اما خودکفایی فقط در گندم نیست و در آب و خاک هم نیاز به خودکفایی داریم. در غیر این صورت اگر قرار باشد بهره برداری به حدی برسد که ما در خودکفایی انفال و منابع پایه هم را از دست بدهیم نقض غرض است. این شاید درست جا نیفتاد و کارشناسان واقعیت‌ها را عنوان نکردند . واقعیت این بود که اگر ما برای خودکفایی گندم به آب و خاک فشار بیاوریم خودکفایی منابع پایه را از دست خواهیم داد که خیلی بدتر از وابستگی در مصارف غذایی است.

منابع پایه ما، از آب و خاک سرمایه‌های ماست. اما این‌ها بحث‌هایی است که باید کارشناسی و تبیین می‌شده است. یقیناً با شناختی که از دیدگاه امام‌خمینی‌(ره) یا مقام معظم رهبری داریم چنین شرایط ایجاد نمی‌شد .

ما در موقعیت‌هایی فشار بیش‌از حدی به طبیعت وارد کردیم و صدای کارشناسان ذی‌ربط یا به مسئولان نرسیده است یا به دلیل وضعیت فوق العاده و اولویت‌هایی که کشور در هر برهه داشته است مثل جنگ یا شرایط خاص تحریم در اولویت قرار نگرفت.

* وقتی امام برای ضرورت‌های محیط‌زیستی حتی تخریب مسجد را جایز می‌داند، در ارزیابی موضوع خودکفایی انفال و گندم از منظر امام، فکر می‌کنید بر مبنای دیدگاه امام اولویت به کدام موضوع داده می‌شود؟

** همان‌طور که اشاره کردم بر اساس شناختی که از دیدگاه‌های حضرت امام دارم و آن چه که قاطبه صاحب‌نظران دارند؛ این مسئله خودکفایی در اصل بر می‌گردد به این که کشور ما بتواند روی پای خود بایستد. ما از ظرفیت‌های ملی خود به‌درستی استفاده کنیم. یعنی ظرفیت‌ها، فرصت‌ها و تهدیدها را بشناسیم. در کنار هر فرصتی تهدیدی وجود دارد و این ظرفیت طبیعت، نامحدود نیست و شاید موقعی تصور کنیم که طبیعت ظرفیتش نامحدود است ولی الان محرز شده است.

توان طبیعت برای پذیرش زباله محدود است. در ادبیات ما این گفته می‌شود که زباله‌ها را دور می‌ریزیم . الان می‌بینیم که دوری وجود ندارد. شما به راحتی می‌توانید اهمیت این موضوعات را در نگاه فقهی امام ببینید که منابع پایه خدمت‌رسانی می‌کنند و کشاورزی بر مبنای آب و خاک است و این عناصر خدمت گذار بشر است مشروط بر این که قوانین و سنت‌های الهی را رعایت شود. اگر قرار باشد شما از طبیعت بهره کشی کنید ولی قوانین را رعایت نکنید و طبیعت را به هر قیمتی، مورد تخریب و آلودگی قرار می‌گیرد. خودکفایی زیر سؤال می‌رود برای اینکه طبیعت دیگر نمی‌تواند جوابگو باشد و خدمات را ارائه دهد.

به نظرم بحث مبنایی خیلی مهم است و حتماً باید به‌ دور از ملاحظات به آن بپردازیم چرا که همیشه ملاحظات اجازه بررسی درست از مسائل را نداده است. گفته شده است که بحث خودکفایی اولویت ملی کشور و یک مساله راهبردی است. بنابراین به دلیل ملاحظات صحبت زیادی نشد. به نظرم آنچه در عمل انجام شد با آن دیدگاه‌ها متاسفانه فاصله زیادی داشت. ما موضوع را سطحی دیدیم و گفتیم باید هر قیمتی به این هدف می‌رسیم درحالی‌که قیمت سنگینی برای محیط‌زیست و طبیعت داشت.

* با توجه به توضیحاتی که دادید آیا موافق هستید که باید مهلت‌هایی برای پیوستن به استاندارد‌های جهانی در تمام حوزه‌های تکنولوژی تعیین شود؟

** ما این کار را بارها و بارها انجام می‌دهیم و هرروز داریم زمان‌بندی تعیین می‌کنیم اما مهم این است که در مسیر درستی حرکت کرده باشیم و حرکت خود را با ملاک و معیارهای منطقی و علمی‌بسنجیم و مطمئن باشیم که در مسیر درست و با سرعت مناسب به سمت هدف غایی در حرکت هستیم. تعیین مهلت بسیار اتفاق افتاده است ولی هدف تحقق نیافت. ما سال 79 هم گفتیم ده ساله آلودگی هوا تهران را حل می‌کنیم تا سال 84 هم برای رسیدن به این هدف تلاش‌ کردیم اما پس از آن، اولویت‌های کشور یکباره تغییر کرد و موضوع از برنامه‌های دولت حذف شد تا سال 92 که دولت دیگری سرکار آمد و دیدیم برنامه‌های زیست محیطی را باید از ابتدا شروع کنیم . هدف گذاری چه فایده‌ای دارد وقتی اراده ملی نباشد. الان خوشبختانه این اراده ملی شکل گرفته است و امیدواریم بتوانیم روی هدف‌گذاری‌ها تأکید کنیم. الان به نظر می‌رسد نسبت به دیدگاه‌های امام در موضوعات محیط‌زیست، منابع طبیعی و انفال یک بیداری جدیدی در حال وقوع است.

موضوع محیط‌زیست به حدی که امروز برخلاف دوره امام خمینی، عمومیت یافته و جنبه بحرانی و بسیار ضروری پیدا کرده است. دیگر کسی مثل آن زمان نمی‌گوید محیط‌زیست موضوع لوکسی است. نمی‌گوید «ای بابا مردم گرسنه هستند و شما درباره حفاظت از آب می‌گویید؟» تا ما بگوییم برای تأمین غذا باید آب را حفظ کنیم. کسی نمی‌گوید «ای بابا این همه فقر و مشکلات هست و شما میخواهید در این منطقه کارخانه احداث نکنیم؟ اجازه بدهید کارخانه ایجاد و مشکل کار حل شود تا بعد تخریب طبیعت را جبران کنیم.» این تصور در سال‌های گذشته رایج بود که ما توسعه پیدا کنیم بعدا می‌رویم مانند اروپا فشار بر طبیعت را رفع می‌کنیم . در حالی که از نظر بنیادی، فقهی، علمی‌و ‌شان انسانی غلط بود که طبیعت را نابود کنیم و بعد دنبال راه‌حل بگردیم.

* با توجه به این که پدیده‌های محیط‌زیست نیاز به علوم و فعالیت‌های میان رشته‌ای دارد و این که هر پدیده زیست محیطی مستلزم تنظیم رفتار مصرف کننده و تولید کننده است؛ سازمان محیط‌زیست برای این که بتواند دیدگاه مورد نظر امام را دنبال کند نیاز به این دارد که اقتدار به مراتب گسترده تری از سوی قانون داشته باشد و امکانات بودجه ای بیشتری داشته باشد. سازمان باید چگونگی موقعیت و زمان و مکان مصرف را در شرایط مختلف بتواند تعیین و سیاستگذاری کند و حق تغییر و وضع و هر نوع مالیاتی را به صورت پلکانی بر این نوع مصارفی که موضوعیت محیط‌زیستی داشته باشند. یعنی سازمان به کیفیت تولید و مصرف بپردازد و زمان و مکان را هم بتواند تعیین کند و از طرف دیگر از مالیات‌هایی که بتواند وضع کند این امر را کنترل کند . نظر شما چیست؟

** خیلی نکته دقیقی است و هم در گفتار، کلام و هم در سیره عملی امام (ره) می‌بینیم که به بحث اصلاح الگوی مصرف توجه داشتند. در همان دوران این مثال استفاده مجدد امام از یک لیوان آب نیمه و نگه‌داشتن و استفاده دوباره از نیمه لیوان آب مطرح می‌شد. آن هم در شرایطی که عامه مردم آب را بیرون می‌ریختند و برای آن اهمیتی قائل نبودند اما امام آنقدر توجه نشان می‌دادند که این مسئله تبدیل به یک مثال از سیره امام شده بود. همین‌طور ایشان بارها به بحث اصلاح الگوی مصرف و پرهیز از تجمل‌گرایی تذکر می‌دادند.

این دقیقاً یک نگاه زیست‌محیطی روز دنیاست. یعنی بحث اصلاح الگوی مصرف و اسراف غذا امروز یک مساله حیاتی در دنیاست. امروز 30 درصد غذایی که در دنیا تولید می‌شود در حال هدر رفتن است و گفته می‌شود که منابع آب بی دلیل و بدون مدیریت صحیح در کشور هدر می‌رود و پسماند تولید می‌شود.

نگاه دقیق علمی‌و درستی بود اما این که چرا کاربردی نشد و چطور باید این اتفاق بیفتد یک راه فرهنگی دارد. یعنی رفتار امام(ره) در این موضوعات به الگو تبدیل شود چراکه علاوه بر اهمیت مذهبی ، این نگاه کاملاً منطبق با دیدگاه روز دنیاست. این نوع رفتار می‌تواند به عنوان یک رفتار بسیار مترقیانه تلقی شود بنابراین امروز گفته می‌شود که ما باید ذهنیت، رفتار و فرهنگ جامعه را نسبت به محیط‌زیست تغییر دهیم موضوعی که شاید هیچ وقت به درستی به آن وارد نشدیم.

در اصلاح الگوی مصرف انرژی هم باید تلاش کنیم و بازگشت به خویش داشته باشیم. ما اصول خوب و درستی در حوزه محیط‌زیست داشتیم و این اصول هم در تاریخ رفتار ایرانیان با آب و طبیعت و محیط‌زیست و هم در افکار و سیره حضرت امام کاملاً مشهود است. یکی از روش‌ها بحث وضع مالیات‌ها و عوارض‌هاست. همچنین فصل مالیات سبز قانون ارزش افزوده که در حال بررسی بیشتر است .

علاوه بر آن؛ کالاهای مخرب و آلوده کننده محیط‌زیست به ویژه یکی از مهم‌ترین آن‌ها؛ پلاستیک که هم اکنون آیین نامه‌هایی هم برای آن آماده کردیم در حال بررسی است. امیدواریم بتوانیم با وضع عوارض محدود، تدریجاً مصرف را حذف کنیم. خیلی از کشورهای در حال‌ توسعه دنیا هم مثل رواندا و مراکش به صورت کامل کیسه‌های پلاستیکی را از چرخه تولید و مصرف حذف کرده‌اند و هیچ اتفاق بدی نه برای تولید، اشتغال و نه رفاه مصرف کننده نیفتاده است. این نشان می‌دهد که اصلاح الگوی مصرف امری شدنی است و وضع مالیات‌ها و عوارض می‌تواند درروند آن مؤثر باشد.

وضع عوارض برای سوخت و عوارض کربن برای تغییر اقلیم بسیار جدی است و ما همه این‌ موارد را در سیاست‌های ملی دنبال می‌کنیم. در بعضی از زمینه‌ها هم گام‌هایی برداشتیم. اما بخش مهمی‌به فرهنگ مردم و این که ما سالها نظام یارانه برای انرژی را اجرا کردیم و یارانه باعث شده است که متاسفانه قیمت سوخت و انرژی واقعی نباشد .مسلما قبل از این که سراغ وضع عوارض برویم باید واقعی کردن قیمت‌ها را عملی کنیم.

ما در حال حاضر به دلیل نگاه یارانه‌ای الگوی مصرفی درست برای مهم ترین منابع انرژی نداریم. تا زمانی که برای انرژی یارانه پرداخت ‌شود مردم ارزش واقعی این کالا را در سبد هزینه‌های خانوار درک نمی‌کنند و همین باعث می‌شود خانه‌های ما تا 24-25 درجه با گاز طبیعی گرم شود. این درحالی است که در روزهای گذشته شرکت گاز اعلام کرد که ما در یک روز به اندازه 62 کشور اتحادیه اروپا گاز مصرف کردیم. عوارض بعد از حذف یارانه‌ها معنا پیدا می‌کند. در مرحله بعد از واقعی کردن قیمت‌ها برای مصرف کنندگان مطرح شود که از سوختی استفاده می‌کنید که علاوه بر از بین بردن منابع پایه، هوا را آلوده می‌کند و موجب گرمایش زمین می‌شود.

مسئله ما در الگوی مصرف بی تردید نگاه یارانه‌ای بوده و امروز کاملاً مشخص شده است که بحث یارانه برخلاف تصور عمومی‌ برای ایجاد عدالت اجتماعی، می‌تواند غیرعادلانه باشد. به طور مثال بیشترین استفاده از بنزین را خودرو سواران ثروتمند در شهرهای بزرگ دارند و کمترین استفاده را روستا نشینان، در حالیکه عوارض آلودگی هوا و هزینه‌های سنگین آن برای همه است. بنابراین حتما باید درباره الگوی مصرف بازنگری داشته باشیم که خوشبختانه ما در بحث اقتصاد سبز این امر را در دولت پیگیری می‌کنیم و بازنگری اساسی در بسیاری از مناسبات اقتصادی انجام می‌دهیم.

* دکتر غفوری فرد درباره تجربیات خود‌ از ‌مسوولیتشان در دوره امام می‌گویند که در آن دوران برای مستضعفین با هدف اجرای دیدگاه امام در باره این قشر، کف مصرف انرژی را رایگان اعلام کرده بود و تاثیر مثبتی داشت چون عامل تشویقی بود برای حانواده‌هایی که مصرف پایینی داشتند از معافیت برخوردار بودند . حتی خیلی از خانواده‌هایی که نیازمند نبودند برای استفاده از این معافیت تشویق می‌شدند. نظر شما چیست؟ به نظر شما مالیات پلکانی باعث می‌شود که اصلاح قیمتی هم صورت بگیرد و متناسب با مصرف قیمت تنظیم شود؟

** مالیات پلکانی می‌تواند خوب باشد ولی مسائل ما ریشه‌ای تر از مالیات است. فکر نمی‌کنم نگاه یارانه‌ای و حمایت از اقشار محروم جامعه با مجانی کردن منابع انرژی جوابگو باشد. موضوعی که باید به آن توجه شود کنترل است یعنی این که فرد بتواند مصارف خود را مدیریت کند. هر کسی که مصارفی دارد باید هزینه ان را پرداخت کند ولی ممکن است از جای دیگری کمکی برای پرداخت برسد. مثل بیمه بیکاری، فردی به دلیل بیکاری و در آمد نداشتن حقوق بیکاری دارد و از محل آن باید هزینه مصارف خود را بپردازد. چنین امری هم به عدالت نزدیک‌تر است و هم به شأن اجتماعی فرد. وقتی به افراد یارانه یا یک کالای مجانی تعلق بگیرد، بیشتر شکل صدقه دارد و با شئون انسانی فاصله می‌گیرد.

این روشی است که در دنیا پذیرفته شده است؛ وقتی قیمت‌ها پلکانی باشد و بر مصارف زیاد عوارض سنگین بسته می‌شود اما بهتر است که عدالت را به روش جبرانی که خیلی با عزت نفس افراد سازگار است دنبال کنیم. ما خیلی از این روش‌ها را اول انقلاب تجربه کردیم و نقاط ضعف و قوت را می‌شناسیم.

* معمولا مالیات‌ها وضع و اخذ می‌شود اما ضرورتاً این مالیات‌ها در مسائل مورد نظر محیط‌زیست است هزینه نمی‌شود . آن هم در شرایطی که بودجه محیط‌زیست در مقایسه با شانیتی که امام برای این مسئولیت قائل است یک شوخی است. به نظر شما آیا نباید سازمان محیط‌زیست اختیار تعیین اولویت در هزینه کرد مالیات‌های زیست محیطی را در دست داشته باشد.

** در ابتدا باید تاکید کنم که محیط‌زیست فقط سازمان حفاظت محیط‌زیست نیست بلکه این سازمان مسئولیت جدی در هماهنگی ستادی دارد. این سازمان در کمیته ملی توسعه پایدار، ستاد و هماهنگی و فرماندهی کلان‌، گزارش گیری و نظارت بر عملکرد دستگاه‌های عضو را بر عهده دارد. در کمیته ملی کاهش آلودگی هوا با عضویت 16 دستگاه هم وظایفی مشابه دارد.

مرکزیت کارگروه تغییر اقلیم هم که تمامی‌امور مربوط به ‌سازگاری با تغییر اقلیم را انجام می‌دهد ‌در سازمان حفاظت محیط‌زیست است و سازمان در سیاست‌گذاری، تدوین آیین‌نامه‌ها‌، مقررات ضوابط جهت گیری‌ها و جلب مشارکت مردم و بعد در رصد، پایش و دیده بانی نقش دارد.

به طور کلی سازمان فقط در حیطه مدیریت مناطق حفاظت شده و حیات وحش اقدامات اجرایی انجام می‌دهد و وظایف او در بقیه امور بیشتر در حیطه سیاست‌گذاری و جلب مشارکت و نظارت بر اجرا و پایش وضعیت محیط‌زیست خلاصه می‌شود. بنابراین با در نظر گرفتن این امر باید بررسی کنیم که بودجه سازمان چقدر با وظایف آن انطباق دارد؟‌ ما اعتقاد داریم که در دورانی اجازه رشد کافی برای بودجه به سازمان داده نشد و همین امر در بسیاری زمینه‌ها سازمان را دچار عقب‌ماندگی کرد‌. دوره‌ای این تصور بود که محیط‌زیست نباید رشد کند چراکه مانع توسعه است.

گرچه سال 92 تا 94 بودجه رشد بسیار خوبی داشته است اما در مقایسه با رشد معضلات و مسائل محیط‌زیستی کشور، این رشد به چشم نمی‌آید. درحال حاضر 70 درصد مردم شهرنشین شدند؛ بنابراین رشد بودجه، ساختار و توانمندی‌های سازمان حفاظت محیط‌زیست باید متناسب با رشد شهرنشینی، رشد صنعت در کشور، افزایش آلودگی هوا در این سال‌ها محقق می‌شد.

اما الان فکر می‌کنیم که مهم‌ترین کارسازمان در حوزه سیاست‌گذاری، جهت گیری‌ها، کار ستادی، جلب مشارکت، مدیریتی منسجم و یکپارچه و علمی‌مباحث مختلف محیط‌زیستی است که باید با همکاری بخش‌های مختلف اجرایی، سازمان‌های مردم نهاد و دانشگاه‌ها پیش برود.

امروز حدود 900 سازمان مردم نهاد داوطلبانه در حوزه‌های محیط‌زیست و منابع طبیعی بسیار با انگیزه و پرتوان فعالیت می‌کنند و در پروژه‌های موفق جلب مشارکت مردمی‌نقش محوری دارند. پس ما می‌توانیم از ظرفیت فراتر از دولت استفاده کنیم. از آنجا که منابع دولت محدود است، فکر می‌کنیم که در حوزه محیط‌زیست باید اینگونه عمل شود. هرچند که منابع دولتی باید افزایش یابد و جهت‌گیری مالیات‌ها به سمت محیط‌زیست سوق پیدا کند. در همین راستا صندوق ملی محیط‌زیست که به عنوان دستاورد محیط‌زیستی دولت اصلاحات در سال 83 تأسیس شده بود، دوباره احیا شد. متاسفانه این صندوق تا سال 92 غیر فعال بود ولی ما دوباره آن را فعال کردیم چراکه ظرفیتی مناسب برای جذب مالیات‌های سبز و فراهم کردن تسهیلات و حمایت‌های لازم از فناوری‌های پاک در سطح کشور است.

* متاسفانه در کشور در بسیاری از حوزه‌ها و نه در حوزه محیط‌زیست، به اقتصاد جرم به خوبی پرداخته نشده است و بسیاری از جرایمی‌که وضع شدند بازدارنده نیستند‌. محیط‌زیست یک مزینی که در این زمینه دارد این است که می‌تواند علاوه بر جریمه، خسارت زیست‌محیطی اخذ کند. کاری که در اصلاح لایحه مبارزه با آلودگی هوا انجام دادید. نظر شما چیست که این موضوع به تمامی ‌جرایم زیست‌محیطی بسط پیدا کند؟

** بسیاری از موارد وجود داشته که واحد‌های صنعتی خساراتی به طبیعت وارد کرده است به طور مثال آلودگی در رودخانه‌ای ایجاد شده است و 10 هزار قطعه از آبزیان طبیعی به دلیل این آلودگی مردند یا خاک و هوا را آلوده شده است. جبران خسارت بسیار بحث مهمی‌است و از نظر علمی‌و فقهی کسی که ضرری زده باید بتواند آن ضرر را جبران کند. ما هم در اکثر موارد دنبال این موضوع هستیم.

* وضع عوارض تا حدودی می‌تواند منجر به تنظیم رفتار مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان شود. آیا سازمان می‌تواند حق تعیین و وضع یا اعطای مجوز عوارض را داشته باشد؟

** قانون می‌گوید که عوارض را اگر محلی باشد شورای شهر؛ در غیر این صورت دولت و یا اگر نیاز به قانون داشته باشد مجلس تعیین می‌کند. در این زمینه هم عوارض آلایندگی را داریم ولی اصلاً برای محیط‌زیست هزینه نمی‌شود و به بودجه شهرداری‌ها می‌رود. الان یک درصد از درآمد واحد‌ها و صنایعی که به تشخیص ما آلاینده محسوب می‌شود اخذ می‌شود ولی اصلاً برای سازمان هزینه نمی‌شود و در شهرداری‌ها صرف میشود. البته اصلاح این مورد در برنامه ششم توسعه در حال بررسی است. علاوه بر آن ما در وضع مالیات و عوارض محیط‌زیستی مشکلی با دولت و مجلس نداریم. وضع عوارض و تنظیم قیمت در اصلاح الگوی مصرف پلاستیک و کالاهای مخرب قطعاً می‌تواند مؤثر باشد.

* آیا از ناحیه سایر دستگاه‌ها و حوزه تقنینی همکاری وجود دارد؟ خلاء قانونی دارد؟

** با وجود خلا‌ءهای قانونی همکاری خیلی خوبی با مجلس در اکثر موارد داریم. در حال حاضر 5 لایحه در مجلس از سوی سازمان محیط‌زیست طرح شده است. لایحه خاک که در دستور کار مجلس قرار دارد . همچنین لایحه هوای پاک که کلیات آن تصویب شده و به شور دوم رفته است و با مسئولیت دکتر لاریجانی در حال طی روند قانونی در مجلس است ‌و با نهایی شدن آن تحولات خوبی در حوزه قوانین برای هوای پاک خواهیم داشت. لایحه مقابله با حیوان آزاری و لایحه حمایت از محیط بانان هم لوایحی هستند که به مجلس تقدیم شدند. لایحه ارزیابی زیست محیطی یکی دیگر از لوایح است که متأسفانه در مجلس نهم در کمال تأثر و تعجب رد شد .

* چرا دولت نتوانست دفاع کند یا مجلس نظرات کارشناسی مغایر داشت؟

** متاسفانه برای مجلس نهم مسائل دیگری اهمیت داشت و نگاه دیگری به لوایح زیست محیطی داشتند. وگرنه که لایحه ارزیابی زیست محیطی خیلی لایحه خوبی بود و کارشناسی شده بود‌. این موضوع در دنیا کم سابقه است که لوایح محیط‌زیستی در پارلمان رد شود چون حقوق عامه است.

بدنه قوانین کشورما قدرتمند است از جهت این که در اصل پنجاهم قانون اساسی به حفظ محیط‌زیست اشاره شده است و هم اکنون هم سیاست‌های کلی نظام در حوزه محیط‌زیست از سوی مقام معظم رهبری ابلاغ شده است و همچنین قوانین مادر خوبی در حوزه محیط‌زیست داریم اما با تصویب لوایحی که در دستور کار مجلس است، خیلی از خلاءهای قانونی را از بین ببرد .

* در جریان بررسی لایحه هوای پاک، خودروسازان در مجلس و در مخالفت با لایحه حضور فعالی داشتند . نظر شما در این باره چیست؟

** روزی که مجلس وارد مفاد لایحه هوای پاک شد من هم برای دفاع از بخش‌ها حضور داشتم. در این جلسه تلاشی عامدانه شد که این لایحه به شور دوم برود البته ممکن است این امر دلایل فنی یا سیاسی داشته باشد. به‌هرحال نمایندگان خاصی مخالفت‌های شدیدی داشتند. دراین میان یک طیفی هرچند اندک به موضوع سنتی نگاه می‌کنند و ملاحظات محیط‌زیستی را مانع رشد اقتصادی می‌دانند درحالیکه دوره تقابل محیط‌زیست و صنعت گذشته است و اصلاً چنین موضوعی در حال حاضر معنا ندارد. الان مردم دنیا به این واقعیت پی بردند که صنعت، اقتصاد هیچ مسیری برای پیشرفت و تعالی غیر از طی مراحل ارتقا وضعیت محیط‌زیست ندارد.

در جلسه ای که با حضور دکتر لاریجانی، نمایندگان وزارت صنایع و بخش‌های مرتبط با خودروسازی و مدیران این بخش در شور دوم داشتیم ، ماده4 این لایحه را مورد بحث قرار دادیم . این ماده همین الان با جدیت در حال اجرا می‌شود و فقط یک دوره‌ای رها شد. در واقع قرار بود در سال‌های سال 85 و 86 استانداردهای خودروسازی ایران به یورو4 ارتقا پیدا کند که این اتفاق نیفتاد. تا این که در سال 93 با قدرت این امر انجام شد و استانداردسازی خودروسازی کشور با تأخیر طولانی 8 ساله ارتقا پیدا کرد. بنابراین این ماده از این لایحه اکنون اجرا می‌شود و برای تقویت آن فقط بعضی اصلاحات را پیشنهاد داده بودیم تا بتوانیم با نگاه پیشرو روند استانداردسازی را ادامه دهیم. ما با وزارت صنایع هماهنگ هستیم اما ممکن است گروه خاصی و افراد خاصی، منافع خاصی داشته باشند که هنوز تصور کند که می‌شود با روش‌های قبل کار خود را پیش ببرد. ولی خیلی نگران نیستم. چون فکر می‌کنم مجلس دهم با مجلس نهم خیلی تفاوت دارد و نگاه علمی‌ و پیشرو دارد.

الان خودروسازی کشور کاملاً با ما در این موضوع همگام شده است برای این که خودروسازان می‌دانند که اگر خودرو زیر استاندارد تولید شود، نه فقط در بازار جهانی قادر به رقابت نیستند بلکه مشتری ایرانی هم نسبت به موضوع آگاهی دارد.

ضمن این که ما نظام بازرسی خودرو را دوباره فعال کردیم و الان تمام خطوط خودرو کشور بازرسی می‌شود و بسیار در این مسئله جدی هستیم . اکنون هیچ خودرویی بدون استانداردها نمی‌تواند در ایران تولید و شماره گذاری ‌شود. نظام بازرسی خودرو هم جزو نظام‌هایی بود که در دوره اصلاحات برای تست و بازرسی خودرو‌های تولیدشده فعال کردیم و وقتی در دولت یازدهم عملکرد این نظام را ارزیابی کردیم دیدیم به بخش خصوصی واگذار شده است و بازرسی خطوط خودرو به کار تصنعی و تشریفاتی و بعضاً با آلودگی‌های زیاد مالی تبدیل شده است و متأسفانه هیچ نظارتی بر تولید خودرو اعمال نمی‌شد.

* شما در دومین دوره مدیریت بر سازمان حفاظت محیط‌زیست قرار دارید. اما هنوز برای همه مسائل تنها نسخه انجام یا تکمیل مطالعات را میپیچید، آیا محیط‌زیست کشور می‌تواند در انتظار نتیجه این مطالعات بماند؟

** اتفاقا ما در این دوره مدیریتی تاکید زیادی بر انجام مطالعات نداریم مگر موضوعاتی که مطالعات آنها ناقص مانده باشد. مثلاً در زمینه گرد و غبار هیچ مطالعه تکمیلی نداشتیم ولی الان تمام کانون‌ها شناسایی شده است و در 16 استان نهایی شده و بقیه در حال انجام است. این مطالعات زمینه‌ساز کار بود و باید انجام می‌شد. در عرصه آلودگی هوا هم فقط تکمیل مطالعات قبلی مطرح بود ولی در عوض برنامه عملیاتی، دقیق، روزآمد برای آن وجود داشت .

به طور کلی برای ارزیابی اثرات حتماً نیاز به مطالعات داریم اما به این مفهوم نیست که ندانیم چه کاری باید انجام دهیم. ما در اکثر حوزه‌ها برنامه مشخص داریم.

برای مدیریت حیات وحش کشور هم در اکثر گونه‌های در معرض تهدید، برنامه‌های مدون و مصوب داریم و برای 5 گونه هم برنامه‌های مصوب را رونمایی کردیم و برنامه ‌هایی هم مثل برنامه حفاظت از پلنگ و یوزپلنگ در حال اجرا داریم.

در مناطق حفاظت شده هم مطالعات را تکمیل و اجرایی کردیم. درحال حاضر، اکثر پارک‌های ملی و مناطق تحت حفاظت که مطالعات آماده دارند با تفاهم نامه‌ای که با استانداران امضا کردیم به سمت اجرایی شدن برنامه‌های مدیریت حرکت کرده است. اتفاقاً در این دوره تاکید ما بر اجرایی شدن مطالعات کاربردی و نتیجه بخش بوده است.

* مهم ترین نقدی که بر عملکرد خود وارد می‌کنید، چیست؟

** مهم‌ترین نقد این است که شاید می‌توانستیم با سرعت بیشتر به ویژه در بُعد استان‌ها و مناطق حرکت می‌کردیم. ولی موانع، محدودیت‌ها و مشکلات زیادی که در میان راه وجود داشته که حرکت ما را کند کرده است.

* برخی از رسانه‌ها نسبت به تناقض آمار مسئولان محیط‌زیست در بدنه دولت انتقاد دارند. یکی از نمونه‌های آن هم اعلام ارتقای کیفیت هوا از سوی رئیس‌جمهوری بود که پس از چند روز با اظهارات مدیرکل محیط‌زیست استان مرکزی نقض شد . دلیل این امر چیست؟

** صحبت آقای رییس‌جمهوری در سفر استانی به استان مرکزی دقیق است و هیچ تناقضی وجود ندارد. ایشان به آلودگی شیمیایی ناشی از صنعت و احتراق موتور خودروها در کل دوره 92 تا 95 اشاره کردند که خبر کاهش این نوع آلودگی درست است اما مدیر محیط‌زیست استان مرکزی به تاثیر دو واقعه گرد و غبار سال 95 با منشا خارجی اشاره کرده است که روزهای ناسالمی‌را برای این استان رقم زده است. بنابراین تناقضی که برخی از آن صحبت میکنند تنها سوتفاهم در بیان آمار است.

اما موضوع مهمی‌که متاسفانه وجود دارد این است که منابع آماری محیط‌زیست نیاز به تقویت دارد. در این دوره سومین گزارش وضعیت محیط‌زیست منتشر شد و این در حالی است که پس از انتشار گزارش اول در سال 82 و گزارش دوم در سال 83 در سال‌های 84 تا 92 هیچ گزارشی از وضعیت محیط‌زیست منتشر نشده بود. اکنون هم گزارش سوم منتشر شده است که وضعیت 8 سال گذشته را علام می‌کند و انشاءلله بتوانیم چهارمین گزارش از وضعیت محیط‌زیست در 4 سال دولت تدبیر و امید را منتشر کنیم.

http://www.mardomsalari.net/4383/page/7/19166

ش.د9602084